Rogatywka
Rogatywka – rodzaj nakrycia głowy z kwadratowym denkiem, charakterystyczna polska czapka narodowa i wojskowa[1].
Wojsko Polskie
XVIII wiek – konfederatka
Forma czapki z futrzanym otokiem i sukiennym wierzchem różnych kształtów, między innymi kwadratowym, występowała na terenach Polski, Rusi i Skandynawii już we wczesnym średniowieczu i w początkach XVIII wieku weszła do ówczesnej mody polskiej, zastępując czapkę futrzaną przeciętą z przodu i tyłu. Czapki z kwadratowym denkiem noszone były od co najmniej XIII w., m.in. we Francji (biret), a od wieku XIV w Turkiestanie i Turcji. Wczesne formy czapek z kwadratowym denkiem pojawiały się w polskiej lekkiej jeździe w XVI wieku m.in. dzięki silnym kontaktom polsko-węgierskim (czapka magierka). Miękka rogatywka rozpowszechniła się w Polsce jako nakrycie głowy patriotycznego ruchu konfederatów barskich w 1768, stąd nazywana była konfederatką. Była to sukienna czapka męska, bez daszka, o główce z kwadratowym denkiem, koloru zwykle karmazynowego, obszyta barankiem, czarnym lub siwym. Przy lewym boku przypinano kokardę, rozetę lub krzyż kawalerski i pióra lub kitę. Rogatywka, znana alternatywnie jako krakuska lub ułanka, została następnie zaadaptowana jako nakrycie głowy w regularnej Kawalerii Narodowej. W latach 80.-90. XVIII wieku ukształtowała się jako wysoka usztywniona czapka rogata z daszkiem, stanowiąca nakrycie głowy ułanów, przy czym baranka zastępowano sukiennym otokiem. Istniały też inne jej odmiany. Utożsamiana z polskim nakryciem głowy i nazywana nawet czapką polską, używana była już szerzej przez różne formacje podczas insurekcji kościuszkowskiej, także piechotę, milicję i kosynierów. W sformowanych następnie Legionach Polskich we Włoszech wprowadzono jako standardowe nakrycie głowy wszystkich formacji wysoką usztywnioną rogatywkę z daszkiem.
XIX wiek
Wysoka rogatywka z daszkiem, zbliżona do czapek z końca XIX wieku, używana była następnie w części formacji jazdy i piechoty Księstwa Warszawskiego i innych wojsk polskich epoki napoleońskiej, m.in. przez Szwoleżerów Gwardii. Według przepisów z 1810, rogatywki ułanów i piechoty (woltyżerów i fizylierów) były wykonane z czarnego filcu i płótna ze skórzanym daszkiem, miały wysokość 9 cali (22,5 cm) i szerokość boków 10 cali (25 cm), zdobione były okuciami, kitami, kokardami i kordonami.
Po 1815 rogatywki w dalszym ciągu używane były jedynie przez ułanów Królestwa Polskiego. Szerzej były używane przez różne formacje podczas powstania listopadowego 1830-1831, m.in. przez Gwardię Narodową.
Rogatywki o różnych formach, postrzegane jako symbol narodowy, pojawiały się podczas kolejnych polskich zrywów przeciw zaborcom, m.in. powstania krakowskiego 1846 i Wiosny Ludów 1848, w tym Legionu Polskiego na Węgrzech 1848-1849 i Legionu Polskiego we Włoszech 1848. Były one często jedynym narodowym elementem umundurowania. Rogatywki dla piechoty i jazdy przewidywały wytyczne Rządu Narodowego podczas powstania styczniowego 1863, jednak mogły być one realizowane w niewielkim stopniu z powodu improwizowanego charakteru działań.
W czasie Amerykańskiej Wojny Secesyjnej 58 Ochotniczy Pułk Piechoty Nowego Jorku zwany Polskim Legionem (58th New York Volunteer Infantry "Polish Legion") również używał rogatywek.
I wojna światowa
Rogatywka, jako sukienna czapka męska, była używana przez niektóre polskie formacje zbrojne w czasie I wojny światowej (II Brygada Legionów Polskich, Armia gen. Hallera, Wojska Wielkopolskie).
Polska niepodległa
Współczesna rogatywka to polska czapka wojskowa o czterech rogach, usztywniona (od roku 1935), z daszkiem i kwadratowym denkiem, używana od 1918 do 1950 i ponownie od 1990.
Po odzyskaniu niepodległości Komisja Ubiorcza Ministerstwa Spraw Wojskowych zdecydowała 21 września 1919 wprowadzić rogatywkę jako standardowe nakrycie głowy o typie polskim dla wszystkich rodzajów wojsk i stopni (przeciwko czapce okrągłej i forsowanej przez oficerów legionowych maciejówce). Czapki okrągłe pozostawiono jedynie dla trzech pułków szwoleżerów i Korpusu Ochrony Pogranicza, poza tym odrębne umundurowanie miała Marynarka Wojenna. Wprowadzono wówczas niską nieusztywnianą rogatywkę wzór 1919, z sukna w kolorze ochronnym (khaki), z daszkiem z brązowej skóry okutym blachą, bezbarwnego otoku i wypustek. Uzupełniająco noszono furażerkę.
Podczas reformy mundurowej w 1935 dotychczasową rogatywkę zastąpiła czapka garnizonowa o nowym kroju, o usztywnionym kwadratowym denku, przechylonym na prawą stronę. Wzór rogatywki usztywnionej noszony był do wszystkich odmian munduru garnizonowego. Wykonana z szewiotu dla podoficerów i szeregowców, z tkanin czesankowych (diagonal, krepa, kamgarn) dla starszych podoficerów i oficerów. Rogatywki oficerów, chorążych i podchorążych zawodowych miały daszki okute ciemnooksydowaną blachą. Rogatywki oficerów były obszywane galonem srebrnym, chorążych taśmą bawełnianą karmazynową. Otoki rogatywek były barwne – barwa odpowiadała rodzajowi broni lub służby. W dywizjonach górskich noszono rogatywkę z orlim piórem, a w 11 Karpackiej Dywizji Piechoty rogatywkę z pęczkiem piór cietrzewich.
W 1937 czapkę garnizonową uzupełniła miękka, nieusztywniona rogatywka polowa dla wojska, z wyjątkiem lotnictwa, marynarki, wojsk pancernych i zmotoryzowanych. Wg regulaminu z 1937 r. wykonana była z sukna mundurowego dla szeregowców, a z kamgarnu dla oficerów. Daszek był usztywniony, z tego samego materiału, co czapka. Otok był składany, można było go opuszczać chroniąc uszy i kark. Godło na rogatywce haftowano w tym czasie szarą nicią na owalnej podkładce sukiennej. Czapki polowe w okresie II wojny światowej używane były w różnych oddziałach partyzanckich.
W tworzonym w ZSRR od 1943 ludowym Wojsku Polskim wprowadzono miękką czapkę polową wzorowaną na przedwojennej. Po wyzwoleniu obszaru Polski ponownie używane były przedwojenne rogatywki garnizonowe. Usztywnione rogatywki noszone były jedynie do ok. 1950, kiedy zastąpiły je całkowicie czapki okrągłe. Rogatywki zachowano w ubiorach polowych. Noszona była ona powszechnie po zakończeniu wojny do 1952 roku, kiedy to pozostawiono ją jedynie kadrze[2]. Przywrócona została w 1961 roku dla wszystkich żołnierzy jako lekka, bawełniana rogatywka ze specjalnej tkaniny[2] we wzorach maskujących deszczyk. W 1969 roku zastosowano moro. Używane też były w oddziałach MO oraz Straży Pożarnej. W latach 90. rogatywka polowa w WP wyparta została przez beret, ale w roku 2015 pomysł na czapkę polową z daszkiem (właśnie rogatywkę) powrócił[3].
W 1982 w Kompanii Reprezentacyjnej WP przywrócono usztywniane rogatywki garnizonowe, wzorowane na wzorze z 1935 roku.
W 1990 przywrócono w Wojsku Polskim tradycyjne nakrycie głowy w postaci usztywnionej rogatywki garnizonowej.
Zastosowanie obecnie
Obecnie w Wojskach Lądowych na rogatywkach noszone są otoki oznaczających poszczególne bronie i służby:
granatowy – żołnierze jednostek zmechanizowanych i zmotoryzowanych oraz jednostek zabezpieczenia materiałowego, żołnierze korpusu sprawiedliwości, a także Batalionu Reprezentacyjnego Wojska Polskiego; kolor ten nawiązuje do barwy granatowego munduru piechoty od XVIII wieku.
pomarańczowy – żołnierze jednostek dziedziczących tradycje wojsk pancernych, samochodowych oraz rozpoznawczych; kolor ten nawiązuje do barwy korpusów tych wojsk obowiązujących do roku 1951.
ciemnozielony – żołnierze artylerii i wojsk rakietowych oraz jednostek obrony przeciwlotniczej; kolor ten nawiązuje do barwy mundurów artylerii od XVII wieku i otoków artylerzystów do roku 1951.
czarny – żołnierze jednostek wojsk inżynieryjnych, przeciwchemicznych i zabezpieczenia technicznego oraz służb kartograficznych, a także słuchaczy Wojskowej Akademii Technicznej; kolor ten nawiązuje do barw wyłogów i wypustek na mundurach wojsk inżynieryjnych od XVIII wieku.
niebieski (chabrowy) – żołnierze jednostek radiotechnicznych i łączności oraz jednostek dowodzenia; kolor ten nawiązuje do barw wypustek na mundurach noszonych przez żołnierzy łączności po roku 1919.
ciemnoczerwony (wiśniowy) – lekarze i żołnierze jednostek medycznych, słuchacze Wojskowej Akademii Medycznej; kolor ten nawiązuje do barwy otoków służby medycznej do roku 1951.
fioletowy – kapelani wojskowi; kolor ten nawiązuje do barwy wypustek służby duszpasterskiej do roku 1951.
żółty – żołnierze 1 Warszawskiej Brygady Pancernej im. Tadeusza Kościuszki.
amarantowy - żołnierze Szwadronu Kawalerii Wojska Polskiego
Oficerowie i generałowie noszą rogatywki z krzyżującym się srebrnym galonem na denku. Chorążowie i młodsi oficerowie na rogatywce powyżej otoku mają obszycie z jednego srebrnego galonu, oficerowie starsi z dwóch galonów, a generałowie mają na otoku obszycie w formie wężyka generalskiego. Na daszku oficerów młodszych znajduje się jeden srebrny galon, a na daszku oficerów starszych i generałów dwa galony.
Zgodnie z rozporządzeniem ministra Obrony Narodowej z dniem 6 stycznia żołnierze Żandarmerii Wojskowej, jednostek desantowo-szturmowych, specjalnych, kawalerii powietrznej Dowództwa Wojsk Specjalnych, obrony wybrzeża, 11 Dywizji Kawalerii Pancernej i JW 2305 do ubioru galowego zamiast rogatywki noszą beret.
Harcerstwo
W harcerstwie rogatywka to nieusztywniona czapka w kolorze munduru z lilijką.
Inne formacje
Analogiczna do czapki wojskowej usztywniona rogatywka noszona jest do mundurów kolejarzy (najczęściej jednak w wersji nieusztywnionej), strażaków oraz kompanii reprezentacyjnej Straży Miejskiej i Gminnej. Wykorzystywane również przez kombatantów i osoby reprezentujące to środowisko np. członków pocztów sztandarowych (jeśli nie są harcerzami).
Przypisy
Bibliografia
- Zdzisław Żygulski jun, Henryk Wielecki: Polski mundur wojskowy. Kraków: 1988. ISBN 83-03-01483-8.
- Henryk Wielecki: Dzieje polskiej rogatywki. Warszawa 1985: Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”. ISBN 83-10-08680-6.
| Konstytucyjne | |
|---|---|
| Militarne | |
| Nazwy i kody |
- Zobacz też portal
Polska
