Rząd Narodowy (wrześniowy)

Rząd Narodowy tzw. wrześniowy lub czerwony – naczelny organ władz powstania styczniowego od 17 września do 17 października 1863.

Utworzenie

We wrześniu 1863 nastąpiła stopniowa dekompozycja Rządu Narodowego, kierowanego przez Karola Majewskiego, spowodowana klęskami militarnymi, nasilającym się terrorem władz rosyjskich i rosnącą opozycją czerwonych. 17 września Karol Majewski wynegocjował oddanie sterów powstania Franciszkowi Dobrowolskiemu. Powołano nowy Rząd Narodowy, składający się w dużej mierze z przedstawicieli stronnictwa czerwonych.

Działalność

Rząd Narodowy wydał 14 października dekret o reorganizacji władz powstańczych. Na jego mocy zlikwidowano na szczeblu wojewódzkim urzędy: komisarzy rządowych, naczelników cywilnych i organizatorów wojskowych. Powołano w ich miejsce urząd komisarza pełnomocnego, obdarzonego nieograniczoną władzą cywilną w województwie, podległemu w sprawach wojskowych naczelnikowi wojennemu.

Upadek

Rząd pragnąc zjednać stronników Ludwika Mierosławskiego, wydał dekret mianujący go jako organizatora jeneralnego wojska polskiego poza granicami zaboru moskiewskiego. Mierosławski wykorzystał to, opublikował cyrkularz o swojej nominacji pomijając jednak określenie terytorialne zakresu swojej działalności. Jednocześnie na pogranicze Królestwa Polskiego i Galicji przybyli agenci z ramienia organizacji jeneralnej, konkurującej z władzami narodowymi. Stanisław Frankowski i Ignacy Chmieleński powoływali samodzielnie urzędników, wykorzystując blankiety z pieczęciami Rządu Narodowego. Dodatkowo, po aresztowaniu naczelnika miasta Warszawy, Józefa Piotrowskiego zagrożona dekonspiracją została stołeczna organizacja powstańcza. W zaistniałej sytuacji Dobrowolski wezwał Romualda Traugutta do utworzenia rządu w nowym składzie. 17 października powstał nowy Rząd Narodowy.

Skład

• Franciszek Dobrowolski, przewodniczący, zastępczo dyrektor Wydziału Spraw Wewnętrznych, Spraw Zagranicznych, Skarbu i Wojny
• Adam Asnyk, od końca września 1863
• Wojciech Biechoński, sekretarz stanu
• Ignacy Chmieleński, do końca września 1863
• Marian Karol Dubiecki, sekretarz Rusi
• Stanisław Frankowski, do końca września 1863
• Józef Gałęzowski, dyrektor Wydziału Wojny od 10 października 1863
• Józef Kajetan Janowski, dyrektor Wydziału Spraw Wewnętrznych od końca września 1863, sekretarz stanu od 15 października 1863
• Piotr Kobylański, dyrektor Wydziału Prasy
• Henryk Krajewski, dyrektor Wydziału Spraw Zagranicznych do 18 września 1863
• Stanisław Krzemiński, dyrektor Wydziału Prasy od 30 września 1863
• Eugeniusz Dębiński-Kaczkowski, dyrektor Wydziału Wojny
• Józef Narzymski, dyrektor Wydziału Spraw Zagranicznych od końca września 1863
• Cezary Morawski, sekretarz Litwy
• Witold Moszyński, zastępczo dyrektor Wydziału Skarbu
• Adolf Pieńkowski, dyrektor Wydziału Policji (zlikwidowany 20 września 1863)
• Józef Piotrowski, do 7 października 1863
• Henryk Wohl, tymczasowo dyrektor Wydziału Skarbu od początku października 1863

• naczelnik miasta Warszawy (poza rządem)
• Józef Piotrowski, do 7 października 1863
• Antoni Kraszewicz, tymczasowo
• Adolf Pepłowski

Przypisy

Bibliografia

• Andrzej Biernat, Ireneusz Ihnatowicz, Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, Warszawa 2003
• Stefan Kieniewicz, Andrzej Zahorski, Władysław Zajewski, Trzy powstania narodowe, Warszawa 1992