Pierwszy rząd Wincentego Witosa

Pierwszy rząd Wincentego Witosa

Polska
Ignacy Daszyński i Wincenty Witos
Premier	Wincenty Witos
Partie	PSL Piast, PPS, ZLN, PSL „Wyzwolenie”, SPN, NPR, ChD, ZM, NZL
Ideologia	Rząd Obrony Narodowej
Kadencja	od 24 lipca 1920 do 13 września 1921
Poprzedni	Rząd Władysława Grabskiego
Następny	Rząd Antoniego Ponikowskiego

Rząd Obrony Narodowej (RON, pierwszy rząd Wincentego Witosa) – gabinet koalicyjny, sformowany w okresie inwazji bolszewickiej pod kierownictwem premiera Wincentego Witosa. Utworzony 24 lipca 1920 przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego po ustąpieniu rządu Władysława Grabskiego. Rząd podał się do dymisji 13 września 1921.

Geneza

Warunki w jakich przezwyciężono kryzys gabinetowy w czerwcu 1920 r., powołując do życia rząd Władysława Grabskiego wskazywał, że nowe przesilenie rządowe było kwestią czasu. Oczekiwano sformowania rządu o skrystalizowanym obliczu politycznym, posiadającym wyrazisty program polityczny. Pozaparlamentarny gabinet Grabskiego takiego nie posiadał. Świadomość tego posiadali zarówno premier i jego ministrowie, jak i ugrupowania wchodzące w skład Sejmu Ustawodawczego. Już podczas spotkania nowego premiera z marszałkiem Trąmpczyńskim 28 czerwca 1920 r. pojawiła się koncepcja koalicyjnego rządu obrony państwa o szerokiej bazie politycznej, ale ugrupowania centroprawicowe tworzące nowy rząd odrzuciły ten projekt. Próbę stworzenia nowego rządu podjęły ugrupowania lewicowe już 1 lipca, ale powodzenie projektu uzależnione było od poparcia Klubu Pracy Konstytucyjnej. Posiedzenie klubu odbyło się jeszcze tego samego dnia. Po spotkaniu z marszałkiem Sejmu przedstawiciele tego klubu rozpoczęli konsultacje z politykami prawicy, w tym z premierem Grabskim. Rozmowy prowadzono także z naczelnikiem państwa Piłsudskim, który uznał powołanie rządu koalicyjnego, mającego poparcie wszystkich partii od lewej do prawej strony Sejmu, za żywotne dla interesów państwa. Sprawa utworzenia rządu koalicyjnego była omawiana także na posiedzeniu Rady Obrony Państwa 5 lipca. Jednakże wobec braku chęci do kompromisu między partiami lewicowymi i prawicowymi oraz wobec wzrastającego zagrożenia inwazją bolszewicką rozmowy o konstruowaniu nowego rządu odłożono. Powołania szerokiego rządu koalicyjnego w Polsce oczekiwali także alianci zachodni. Do kwestii tej powrócono ponownie na posiedzeniu ROP 19 lipca. Wniosek w tej sprawie zgłosił poseł Aleksander Henryk de Rosset. Został poparty przez Piłsudskiego, który podjął się mediacji ze wszystkimi partiami politycznymi. Zakładano, że nowy rząd będzie prowadził pertraktacje rozejmowe i pokojowe z rządem bolszewickim Rosji i wobec tego najważniejsze teki powinny znaleźć się w ręku polityków centrowych i lewicowych. Jednakże w związku z nieobecnością w Warszawie Wincentego Witosa, któremu zamierzano powierzyć stanowisko premiera, rozmowy zawieszono do 23 lipca. Po jego przyjeździe ustalono skład nowego rządu. Zaprzysiężenie nastąpiło 24 lipca w Belwederze.

Program polityczny

Program Rządu Obrony Narodowej został zawarty, w wygłoszonej na forum Sejmu Ustawodawczego, 24 lipca 1920 r. deklaracji rządowej. Odrzucono hasła partykularyzmów partyjnych. Program obejmował trzy podstawowe zasady: obronę państwa, zakończenie wojny oraz zawarcie sprawiedliwego i trwałego pokoju. Ponadto rząd deklarował wcielenie w życie reform uchwalonych przez Sejm, ukrócenie nadużyć administracji oraz wymuszenie posłuchu dla prawa. Jednocześnie rząd wzywał społeczeństwo do koniecznych ofiar. Żądał karności, spokoju i posłuchu, jako gwarancji bezpieczeństwa i zwycięstwa. Mimo poparcia udzielonego w Sejmie nowy rząd był atakowany zarówno przez endecję, jak i przez ugrupowania skrajnie lewicowe, głównie Komunistyczną Partię Robotniczą Polski.

Działalność

Najważniejszym zadaniem Rządu Obrony Narodowej było doprowadzenie do zawarcia rozejmu z Rosją sowiecką i rozpoczęcia rozmów pokojowych. Już w dwa dni po powołaniu 26 lipca rząd zapoznał się z notami rządu rosyjskiego w sprawie podjęcia rozmów rozejmowych. Ustalono wówczas, że zostaną podjęte w terminie zaproponowanym przez stronę rosyjską, tj. 30 lipca w Baranowiczach. Instrukcja rozejmowa była omawiana na posiedzeniu rządu 28 lipca. Tego samego dnia została zaakceptowana przez ROP. Z wynikami rozmów w Baranowiczach rząd zapoznał się 4 sierpnia. Strona rosyjska domagała się rozpoczęcia rozmów pokojowych w Mińsku. Odpowiedź rządu polskiego dotarła do Moskwy dopiero 7 sierpnia. Trzy dni później Rada Ministrów przyjęła instrukcję na rozmowy do Mińska. Jeszcze tego samego dnia została zaakceptowana przez ROP. Zmiana sytuacji wojennej spowodowała, że rozmowy rozejmowe i preliminaryjne zostały przeniesione do neutralnej Rygi. Rozejm podpisano 12 października 1920 r., który wszedł w życie sześć dni później. Traktat pokojowy podpisano 18 marca 1921 r. Oddalenie zagrożenia ze strony Rosji bolszewickiej spowodowało, że politycy powrócili do dawnych sporów w sprawach wewnętrznych. Komplikowały one działalność rządu, który miał do rozstrzygnięcia szereg zasadniczych kwestii granicznych i ustrojowych. Liczne dymisje z rządu, które rozpoczęły się nazajutrz po odrzuceniu oddziałów Armii Czerwonej spod Warszawy spowodowały, że w początkach 1921 r. rząd stracił charakter koalicyjnego, a stał się centrowym. Ostatecznie 13 września 1921 r. Witos podał rząd do dymisji.

Skład Rządu

Funkcja	Zdjęcie	Imię i nazwisko	Przynależność partyjna	okres urzędowania
Prezydent Ministrów		Wincenty Witos	Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast”	od 24 lipca 1920r. do 13 września 1921r.
Wiceprezydent Ministrów		Ignacy Daszyński	Polska Partia Socjalistyczna	od 24 lipca 1920r. do 4 stycznia 1921r.
Min. Aprowizacji		Stanisław Śliwiński	Związek Ludowo-Narodowy	od 24 lipca 1920r. do 12 stycznia 1921r.
		Bolesław Grodziecki	bezpartyjny	od 12 stycznia 1921r. do 7 maja 1921r.
		Jan Michalski	Stronnictwo Prawicy Narodowej	od 7 maja 1921r. do 23 czerwca 1921r.
		p.o. Jan Stefan Stoiński	bezpartyjny	od 23 czerwca 1921r. do 11 sierpnia 1921r.
		Władysław Leon Grzędzielski	Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast”	od 11 sierpnia 1921r. do 13 września 1921r.
Min. Kolei Żelaznych		Kazimierz Bartel	Polskie Stronnictwo Ludowe „Wyzwolenie”	od 24 lipca 1920r. do 13 grudnia 1920r.
		Zygmunt Jasiński	bezpartyjny	od 13 grudnia 1920r. do 13 września 1921r.
Min. Kultury i Sztuki		p.o. Jan Fryderyk Heurich	bezpartyjny	od 24 lipca 1920r. do 11 sierpnia 1921r.
		p.o. Maciej Rataj	Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast”	od 11 sierpnia 1921r. do 13 września 1921r.
Min. Poczt i Telegrafów		Władysław Stesłowicz	Stronnictwo Prawicy Narodowej	od 24 lipca 1920r. do 13 września 1921r.
Min. Pracy i Opieki Społecznej		Edward Pepłowski	Narodowa Partia Robotnicza	od 24 lipca 1920r. do 10 marca 1921r.
		Jan Stanisław Jankowski	Narodowa Partia Robotnicza	od 10 marca 1921r. do 11 maja 1921r.
		Ludwik Darowski	bezpartyjny	od 1 czerwca 1921r. do 13 września 1921r.
Min. Przemysłu i Handlu		Wiesław Chrzanowski	Związek Ludowo-Narodowy	od 24 lipca 1920r. do 26 listopada 1920r.
		Stefan Przanowski	Zjednoczenie Mieszczańskie	od 26 listopada 1920r. do 13 września 1921r.
Min. Robót Publicznych		Gabriel Narutowicz	bezpartyjny	od 24 lipca 1920r. do 13 września 1921r.
Min. Rolnictwa i Dóbr Koronnych		Juliusz Poniatowski	Polskie Stronnictwo Ludowe „Wyzwolenie”	od 24 lipca 1920r. do 17 lutego 1921r.
		Józef Raczyński	bezpartyjny	od 28 lutego 1921r. do 13 września 1921r.
Min. Skarbu		Władysław Grabski	Związek Ludowo-Narodowy	od 24 lipca 1920r. do 25 listopada 1920r.
		p.o. Ignacy Weinfeld	bezpartyjny	od 25 listopada 1920r. do 26 listopada 1920r.
		Jan Kanty Steczkowski	Stronnictwo Prawicy Narodowej	od 26 listopada 1920r. do 13 września 1921r.
Min. Spraw Wewnętrznych		Leopold Skulski	Narodowe Zjednoczenie Ludowe	od 24 lipca 1920r. do 28 czerwca 1921r.
		Władysław Raczkiewicz	bezpartyjny	od 28 czerwca 1921r. do 13 września 1921r.
Min. Spraw Wojskowych		gen. por. Józef Leśniewski	bezpartyjny	od 24 lipca 1920r. do 9 sierpnia 1920r.
		Kazimierz Sosnkowski	bezpartyjny	od 9 sierpnia 1920r. do 13 września 1921r.
Min. Spraw Zagranicznych		Eustachy Sapieha	bezpartyjny	od 24 lipca 1920r. do 24 maja 1921r.
		p.o. Jan Dąbski	Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast”	od 24 maja 1921r. do 11 czerwca 1921r.
		Konstanty Skirmunt	bezpartyjny	od 11 czerwca 1921r. do 13 września 1921r.
Min. Sprawiedliwości		Stanisław Nowodworski	Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji	od 24 lipca 1920r. do 19 czerwca 1921r.
		Bronisław Sobolewski	bezpartyjny	od 19 czerwca 1921r. do 13 września 1921r.
Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego		Maciej Rataj	Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast”	od 24 lipca 1920r. do 13 września 1921r.
Min. Zdrowia Publicznego		Witold Chodźko	bezpartyjny	od 24 lipca 1920r. do 13 września 1921r.
Minister d.s. byłej dzielnicy pruskiej		Władysław Kucharski	Związek Ludowo-Narodowy	od 24 lipca 1920r. do 23 sierpnia 1921r. (od 17 sierpnia p.o.)
		Juliusz Trzciński	Narodowe Zjednoczenie Ludowe	od 23 sierpnia 1921r. do 13 września 1921r.

Zobacz też

• Misja Międzysojusznicza do Polski

Bibliografia

• Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej (redakcja naukowa Jacek M.Majchrowski przy współpracy Grzegorza Mazura i Kamila Stepana), Warszawa 1994, wyd. BGW, ISBN 83-7066-569-1, t. I, s. 22-23.
• A. Ajnenkiel, Od rządów ludowych do przewrotu majowego, Warszawa 1978, s. 292-298.
• red. Cz. Madajczyk, Historia Polski, Warszawa 1984, t. 4, cz. 2, s. 61-83.
• P.K. Marszałek, Rada Obrony Państwa z 1920 roku. Studium prawno historyczne, Wrocław 1995, s. 79-88.
• W. Roszkowski, Najnowsza historia Polski 1914-1945, Warszawa 2003, s. 86-112.