Sęp plamisty
| Gyps rueppelli[1] | |||
| (A.E. Brehm, 1852) | |||
 Młodociany sęp plamisty | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
sęp plamisty | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
 | |||
Sęp plamisty[5], sęp Rüppella (Gyps rueppelli) – gatunek dużego ptaka padlinożernego z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae). Występuje w strefie Sahelu i wschodniej Afryce. Od 2015 uznawany za krytycznie zagrożonego wyginięciem.
Podgatunki i zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (2022) wyróżnia dwa podgatunki[6]:
- G. rueppelli rueppelli – południowo-zachodnia Mauretania po Senegambię na wschód po Sudan i na południe do Kenii i północnej Tanzanii[2]
- G. rueppelli erlangeri – Etiopia (poza jej zachodnią częścią), Erytrea i Somalia[2]
Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego wymienia go na liście gatunków stwierdzonych w Polsce, lecz nie zaliczonych do awifauny krajowej (kategoria E w klasyfikacji AERC – pojaw nienaturalny)[7].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała około 101 cm, masa ciała 6,8–9 kg, średnia 7,57 kg (dla jednego przedstawiciela G. r. erlangeri 6,384 kg), rozpiętość skrzydeł 230–250 cm[2]. Upierzenie ogółem ciemnobrązowe, pióra tułowia mają jasnokremowe krawędzie, lotki ciemne. Kołnierz biały, szyja ciemna, głowa jasna. Dalsza od ciała część dzioba jasna, u osobników młodocianych cały dziób ciemny. Ponadto osobniki młode mają jaśniejsze upierzenie[8].
Ekologia i zachowanie[edytuj | edytuj kod]
Środowiskiem życia sępów plamistych są otwarte tereny z zadrzewieniami akacji, obszary trawiaste i górskie. Są towarzyskie, zbierają się przy padlinie. Gniazdują głównie w koloniach na klifach i skarpach[8]. W Etiopii odnotowywane do 4500 m n.p.m. Żywią się padliną i fragmentami kości z większych trucheł, ale jedzą głównie miękką tkankę mięśniową i organy wewnętrzne[2].
Są to najwyżej latające ptaki. Jego rekord wysokości to około 11 300 m n.p.m.[9] 29 listopada 1973 zderzył się z samolotem lecącym na wysokości 37 000 stóp (około 11,27 km) nad Abidżanem. Uszkodził jeden z silników, co wymusiło lądowanie. Pozostałościami było 5 kompletnych i 15 niekompletnych piór, które na podstawie porównania z dostępnym w Muzeum Historii Naturalnej w Waszyngtonie materiale przypisano do sępa plamistego[10].
Status[edytuj | edytuj kod]
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) zmieniała klasyfikację na przestrzeni lat; do 2004 sęp plamisty klasyfikowany był jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern), w latach 2007 i 2008 uznany został za gatunek bliski zagrożenia (NT, Near Threatened), w 2012 i 2013 za zagrożonego (EN, Endangered), a w 2015 rangę zmieniono na krytycznie zagrożonego (CR, Critically Endangered). W Gambii stan populacji zdaje się być stabilny, jednak w Mali i Sudanie Południowym populacje zmniejszyły się o, odpowiednio, 96% i 100% (dane z 2006). Możliwe, że sępy plamiste nie występują już także w Nigerii; w 2011 nie stwierdzono ich w Parku Narodowym Yankari, będącym ostoją tych sępów w Nigerii. Badania przeprowadzane na sawannach Burkiny Faso, Mali i Nigru, przeprowadzane w latach 1969–1973 i 2003–2004, wykazały spadek średniej liczebności z 61,3 osobnika na 100 km do 2,5 osobnika na 100 km. Spadek liczebności odnotowano również w Kamerunie (87% w latach 1973–2000), Ugandzie, Kenii, Somalii, Malawi (nie występuje w parkach narodowych Kasungu i Liwonde, gdzie niegdyś występował pospolicie) i Tanzanii. Możliwe, że stan populacji w Etiopii jest stabilny[8].
Gatunek doświadczył niezwykle gwałtownego spadku liczebności. Dotyczą go podobne zagrożenia, co w przypadku innych sępów – przekształcanie środowiska jego życia w tereny rolnicze i pastwiska, znikanie dzikich kopytnych prowadzące do zmniejszenia się dostępności padliny, odławianie na sprzedaż, tępienie przez człowieka i zatrucia. We wschodniej Afryce głównym problemem dotykającym sępów plamistych jest zatrucie, głównie przez pestycyd karbofuran. W 2007 okazało się, że w Tanzanii rozprowadzany był diklofenak, a brazylijski producent intensywnie go reklamował i eksportował do 15 krajów. Ptaki są również zabijane i sprzedawane na targach. Prawdopodobnie w Nigerii zniknięcie gatunku nastąpiło wskutek odławiania sępów i sprzedawania ich części do praktyk juju[8].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Gyps rueppelli, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e Kemp, A.C., Christie, D.A., Kirwan, G.M. & Sharpe, C.J.: Rüppell's Vulture (Gyps rueppelli). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [dostęp 2016-10-14].
- ↑ a b c D. Lepage: Rueppell's Griffon Gyps rueppelli. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-01-27]. (ang.).
- ↑ Gyps rueppelli, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Gypini Blyth, 1851 (wersja: 2019-03-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-11-15].
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2023-01-27]. (ang.).
- ↑ Aneks. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce do 31.12.2021, lecz nie zaliczone do awifauny krajowej. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. [dostęp 2023-01-27].
- ↑ a b c d Species factsheet: Gyps rueppelli. BirdLife International. [dostęp 2023-01-27].
- ↑ Thomas Alerstam: Bird migration. Cambridge [England]: Cambridge University Press, 1990, s. 276. ISBN 0-521-44822-0.
- ↑ Oxie C. Laybourn. Collision between a vulture and an aircraft at an altitude of 37,000 feet. „The Wilson Bulletin”. 86 (4), s. 461–462, 1984.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).