SPAD S.XII

SPAD S.XIICa1
	; SPAD S.XII majora Charlesa Johna Biddle'a (1918)
	Dane podstawowe
Państwo	Francja
Producent	Société (anonyme) Pour L’Aviation et ses Dérivés (SPAD)
Typ	samolot myśliwski
Konstrukcja	dwupłat o konstrukcji drewnianej
Załoga	1
	Historia
Data oblotu	1917
Lata produkcji	1917
Wycofanie ze służby	1918
Liczba egz.	300 (?)
	Dane techniczne
Napęd	1 silnik widlasty Hispano-Suiza 8C
Moc	200 KM (147 kW)
	Wymiary
Rozpiętość	8 m
Długość	6,4 m
Wysokość	2,55 m
Powierzchnia nośna	20,2 m²
	Masa
Własna	587 kg
Startowa	883 kg
	Osiągi
Prędkość maks.	203 km/h
Prędkość wznoszenia	6 min 3 s na 2000 m; 25 min na 5000 m
Pułap	6850 m
Zasięg	300 km
Długotrwałość lotu	1,75 h
	Dane operacyjne
	Uzbrojenie
	1 działko Puteaux kal. 37 mm; 1 karabin maszynowy Vickers kal. 7,7 mm
	Użytkownicy
	Francja, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone
	Multimedia w Wikimedia Commons

SPAD S.XII – francuski samolot myśliwski zaprojektowany i zbudowany w wytwórni lotniczej Société (anonyme) Pour L’Aviation et ses Dérivés (SPAD).

Historia i użycie w lotnictwie[edytuj | edytuj kod]

Samolot SPAD S.XII został skonstruowany w grudniu 1916 roku^[1] przez inż. Louisa Béchereau we francuskiej wytwórni lotniczej Société (anonyme) Pour L’Aviation et ses Dérivés (SPAD) z inicjatywy znakomitego francuskiego asa lotniczego – Georges’a Guynemera jako następca modelu SPAD S.VII. Chciano w nim znacząco poprawić siłę ognia, montując zamiast pojedynczego karabinu maszynowego działko Puteaux kal. 37 mm^[2]. Jednostrzałowe działko o masie 55 kg (z amunicją), ładowane ręcznie z kabiny przez pilota, umieszczono między blokami cylindrów silnika i strzelało przez otwór w osi śmigła (co wymusiło zastosowanie przekładni i reduktora przy przeniesieniu napędu na śmigło)^[3]. Celowanie odbywało się przy pomocy karabinu maszynowego Vickers kal. 7,7 mm umieszczonego na kadłubie, który strzelał amunicją smugową^[4].

Mimo zamówienia 300 egzemplarzy samolotu pod oznaczeniem SPAD S.XIICa1 (Ca1 oznaczało jednomiejscowy myśliwiec wyposażony w działko^[2]) wyprodukowano ich o wiele mniej - w lotnictwie operacyjnym nigdy nie było ich więcej niż 8 równocześnie^[5]. Mała popularność modelu wśród pilotów miała swe przyczyny w trudnościach eksploatacyjnych: wibracje spowodowane reduktorem obrotów silnika, trudność celowania i ładowania działka, mała szybkostrzelność, duży odrzut powodujący zakłócenie stateczności lotu i dym wypełniający po każdym strzale kabinę pilota sprawiały, że tym samolotem latać mogli tylko najlepsi piloci, jak Georges Guynemer, René Fonck, Albert Deullin, Fernand Henri Chavannes, Georges Madon, François Battesti czy Lionel de Marmier^[6]. Mimo tych trudności osiągnęli oni na tych maszynach liczne sukcesy - Guynemer był zachwycony swoim avion magique (egzemplarz o numerze S.382)^[2]^[1], na którym latem 1917 roku zestrzelił cztery wrogie maszyny (zwycięstwa nr 49, 50, 51 i 52), zaś „snajper” Fonck osiągnął na dwóch egzemplarzach S.XII (S.445 i S.452) aż jedenaście zestrzeleń^[7]^[4]^[8]. W lipcu 1918 roku jeden egzemplarz tego samolotu został zakupiony przez United States Army Air Service i miał trafić w ręce amerykańskiego asa Davida E. Putnama, jednak zginął on zestrzelony zanim go otrzymał (maszynę w październiku 1918 roku użytkował major Charles John Biddle, dowódca 13th Aero Squadron^[9]^[10]); również tylko jeden egzemplarz o numerze S.449 trafił w marcu 1918 roku do Wielkiej Brytanii (otrzymał numer B6877), ale został uszkodzony w trakcie prób strzelania i nie został nawet wyremontowany^[10]^[11].

Opis konstrukcji[edytuj | edytuj kod]

Samolot SPAD S.XII był jednomiejscowym samolotem myśliwskim, dwupłatem o konstrukcji drewnianej, z odkrytą kabiną. Kadłub o konstrukcji kratownicowej i przekroju prostokątnym, pokrycie przodu kadłuba z blach aluminiowych, reszta płótnem. Płaty proste, kryte płótnem, bez wzniosu, cienkie (profil 5%), dwudźwigarowe w formie płaskiej kratownicy wzmocnionej drutem stalowym, połączone słupkami stalowymi z okładziną drewnianą; płat dolny o nieco mniejszej rozpiętości i cięciwie. Lotki tylko na górnym płacie. Usterzenie o konstrukcji drewnianej, kryte płótnem. Podwozie klasyczne dwukołowe stałe, z płozą ogonową. Napęd stanowił silnik widlasty Hispano-Suiza 8C o mocy 147 kW (200 KM) lub w późnej serii produkcyjnej Hispano-Suiza 8Cb o mocy 162 kW (220 KM)^[9]. Śmigło dwułopatowe, drewniane. Zewnętrznie różnił się od S.VII nieco większymi wymiarami, głębszym osadzeniem silnika w kadłubie oraz zaokrąglonymi końcówkami skrzydeł i tylnego usterzenia, jak w wersji S.XIII.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b Goworek 1991 ↓, s. 97.
↑ ^a ^b ^c Guttman 2002 ↓, s. 8.
↑ Bączkowski 2000 ↓, s. 32.
↑ ^a ^b Bączkowski 1987 ↓, s. 4.
↑ Goworek 1988 ↓, s. 85.
↑ Bączkowski 2000 ↓, s. 32–33.
↑ Roffe, Ward i Bruce 1969 ↓, s. 4.
↑ Guttman 2002 ↓, s. 11.
↑ ^a ^b Roffe, Ward i Bruce 1969 ↓, s. 5.
↑ ^a ^b Guttman 2002 ↓, s. 12.
↑ Bączkowski 2000 ↓, s. 33.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Wiesław Bączkowski: Samolot myśliwski SPAD VII - XIII. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07418-6.
Wiesław Bączkowski: Samoloty I wojny światowej. Warszawa: Lampart, 2000. ISBN 83-86776-54-4.
Tomasz Goworek: Pierwsze samoloty myśliwskie lotnictwa polskiego. Warszawa: Sigma-Not, 1991. ISBN 83-85001-46-8.
Tomasz Goworek: Samoloty myśliwskie pierwszej wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1988. ISBN 83-206-0689-6.
Jon Guttman: SPAD XII/XIII Aces of World War 1. UK: Osprey Publishing Limited, 2002. ISBN 1-84176-316-0. (ang.).
Zbigniew Jankiewicz, Julian Malejko: Samoloty i śmigłowce wojskowe - litera B. T. 4. Warszawa: Bellona, 1994. ISBN 83-11-08241-3.
Volker Nemsch: Die Fliegerei des Ersten Weltkrieges. Germany: QAU, 2003. ISBN 3-930571-71-4.
Michael P. Roffe, Richard Ward, J.M. Bruce: SPAD scouts SVII-SXIII. New York: Arco Pub. Co., 1969. ISBN 978-0850450095.
Michael Sharpe: Dwupłatowce, trójpłatowce i wodnosamoloty. Warszawa: Bellona, 2001. ISBN 83-11-09273-7.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Sylwetka samolotu SPAD S.XII w serwisie «Уголок неба». airwar.ru. [dostęp 2023-06-26]. (ros.).

[CITEREFGoworek199197-1] Goworek 1991 ↓, s. 97.

[CITEREFGuttman20028-2] Guttman 2002 ↓, s. 8.

[CITEREFBączkowski200032-3] Bączkowski 2000 ↓, s. 32.

[CITEREFBączkowski19874-4] Bączkowski 1987 ↓, s. 4.

[CITEREFGoworek198885-5] Goworek 1988 ↓, s. 85.

[CITEREFBączkowski200032–33-6] Bączkowski 2000 ↓, s. 32–33.

[CITEREFRoffeWardBruce19694-7] Roffe, Ward i Bruce 1969 ↓, s. 4.

[CITEREFGuttman200211-8] Guttman 2002 ↓, s. 11.

[CITEREFRoffeWardBruce19695-9] Roffe, Ward i Bruce 1969 ↓, s. 5.

[CITEREFGuttman200212-10] Guttman 2002 ↓, s. 12.

[CITEREFBączkowski200033-11] Bączkowski 2000 ↓, s. 33.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Samoloty SPAD	S.A1 S.A2 S.A3 S.A4 S.B S.C S.D S.E S.F S.G S.H S.I S.J S.K S.V S.VII S.XI S.XII S.XIII S.XIV S.XV S.XVI S.XVII S.XVIII S.XIX S.XX S.XXI S.XXII S.XXIII S.XXIV
Samoloty Blériot-SPAD	S.20 S.25 S.26 S.27 S.29 S.30 S.33 S.34 S.41 S.42 S.45 S.46 S.48 S.50 S.51 S.54 S.56 S.58 S.60 S.61 S.62 S.64 S.66 S.70 S.71 S.72 S.81 S.86 S.91 S.92 S.116 S.126 S.510 S.710

Samoloty myśliwskie	Breguet 17 Caudron R.11 Hanriot HD.1 Hanriot HD.2 Morane-Saulnier I Morane-Saulnier L Morane-Saulnier N Nieuport 11 Nieuport 16 Nieuport 17 Nieuport 21 Nieuport 23 Nieuport 24 Nieuport 27 Nieuport 28 SPAD S.A1 SPAD S.VII SPAD S.XII SPAD S.XIII SPAD S.XVII SPAD S.XX
Samoloty bombowe	Caudron G.4 Voisin III
Samoloty wielozadaniowe i szkolne	AR1/AR2 Caudron G.2 Caudron G.3 Morane-Saulnier AR Murice Farman S-7 Nieuport 83
Samoloty rozpoznawcze i lekkie bombowce	Breguet 14 Caudron R.11 Nieuport 10 Salmson 2 SPAD S.XI
Wodnosamoloty i łodzie latające	Caudron J Donnet-Denhaut DD-2 Donnet-Denhaut DD-8 Donnet-Denhaut DD-9 Donnet-Denhaut DD-10 FBA Typ A Georges Levy 40 HB2 SPAD S.XIV Tellier T-3
Konstrukcje prototypowe	Blériot 67 Blériot 71 Blériot 73 Breguet 11 Corsaire Dufaux C.2 Nieuport 25 Salmson 3