Schronisko na Kostrzycy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Schronisko na Kostrzycy
Ilustracja
Widok od północy, w tle pasmo główne Czarnohory
Państwo

 Polska

Pasmo

Czarnohora, Karpaty

Wysokość

ok. 1300 m n.p.m.

Data otwarcia

15 grudnia 1935

Właściciel

Towarzystwo Budowy Harcerskich Schronisk Turystycznych

Położenie na mapie Czarnohory
Mapa konturowa Czarnohory, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Schronisko na Kostrzycy”
Położenie na mapie Karpat
Mapa konturowa Karpat, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Schronisko na Kostrzycy”
Położenie na mapie Beskidów Wschodnich
Mapa konturowa Beskidów Wschodnich, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Schronisko na Kostrzycy”
Ziemia48°11′12″N 24°36′56″E/48,186667 24,615556
Multimedia w Wikimedia Commons
Karta reklamowa obiektu
Pieczęć schroniska

Harcerskie Schronisko Turystyczne Kostrzyca – schronisko turystyczne wybudowane w latach 1934–1935 roku na południowym stoku Kostrzycy w Czarnohorze. Pozostawało w zarządzie Związku Harcerstwa Polskiego. Uległo zniszczeniu w czasie II wojny światowej.

Uznawano je za jedno z najładniejszych schronisk Polski międzywojennej[1][2].

Najprostszym sposobem dotarcia do obiektu było pokonanie 11-kilometrowej trasy z Worochty do gajówki Kukul kolejką leśną (wąskotorową; ok. 45 min), skąd do budynku prowadził niebieski szlak turystyczny (1–1,5 h)[2][3][4].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Na początku lat 30. XX wieku władze polskie przyjęły założenia dotyczące rozwoju infrastruktury turystycznej w Karpatach Wschodnich pozostających w granicach kraju. Dnia 29 czerwca 1933 r. odbyła się konferencja turystyczna zorganizowana przez Państwowy Urząd Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego z udziałem przedstawicieli licznych ministerstw, organizacji przyrodniczych, krajoznawczych i turystycznych. W jej trakcie dokonano podziału zadań pomiędzy poszczególne zainteresowane podmioty. Związkowi Harcerstwa Polskiego (ZHP) powierzono budowę schroniska w rejonie czarnohorskiej Kostrzycy[5][6].

Dokładna lokalizacja została wytypowana we wrześniu tego roku, podczas wędrówki trzech warszawskich instruktorek harcerskich: Haliny Iwaszkiewiczówny, Heleny Ter-Gazarianówny i trzeciej, nieznanej z imienia. Doszły one wówczas do przekonania, że zbocza Kostrzycy słynące z widoków na główne pasmo Czarnohory będą idealnym miejscem na wzniesienie harcerskiego schroniska. Kilka dni później za kwotę 200 zł zakupiono od właściciela terenu, Sorochmaniuka z Jabłonicy działkę o powierzchni pół hektara, na której zamierzano postawić budynek[2][7]. Początkowo obiekt miał być stosunkowo niewielki i mieścić 20–30 osób, jednak wkrótce inicjatywa zyskała szersze poparcie, w tym m.in. Janiny Świtalskiej (żony byłego premiera i marszałka sejmu Kazimierza Świtalskiego) czy Towarzystwa Przyjaciół Huculszczyzny gen. Tadeusza Kasprzyckiego, dzięki czemu plany mogły ulec zmianie[2][8]. Jeszcze w tym samym roku konkurs na projekt schroniska wygrał warszawski architekt Jerzy Antoni Żukowski[3][9] (późniejszy projektant schroniska ZHP na Głodówce)[10]. Wkrótce Harcerski Klub Narciarski złożył do urzędu wojewódzkiego w Stanisławowie plany budynku mogącego pomieścić do 70 osób[2][5]. W grudniu 1933 roku formalnie powołano do życia Towarzystwo Budowy Harcerskich Schronisk Turystycznych w Warszawie (TBHST), które odtąd odpowiadało za przebieg prac. Na jego czele stanęła Janina Świtalska[2][8].

Po tym, jak w końcu kwietnia 1934 roku projekt zyskał akceptację władz wojewódzkich[5][9], w lipcu rozpoczęły się prace budowlane[5][11]. Jeszcze w tym samym roku wybudowano kamienny parter z surowca pozyskanego z parceli. Rozpoczęto także ścinanie drzew we wskazanym przez władze leśne miejscu. Z uwagi na trudne warunki atmosferyczne po przerwie zimowej prace wznowiono dopiero latem kolejnego roku[8]. Największą trudnością, jaką należało pokonać podczas budowy, był transport materiałów, jako że do wznoszonego schroniska nie prowadziła żadna droga kołowa. Tym samym wszystkie surowce (poza kamieniem i drewnem), gotowe elementy konstrukcyjne i całe wyposażenie sprowadzano koleją do Worochty, a stamtąd wąskotorową kolejką leśną do gajówki Kukul (Ozirny). Pozostały odcinek (ok. 2,9 km przy ok. 450 m przewyższenia) wymagał transportu konnego po wąskiej i nieutwardzonej ścieżce, której stan w miarę użytkowania – szczególnie w deszczowych okresach – stale się pogarszał. Ostatecznie koszty transportu pochłonęły aż 21% całości środków przeznaczonych na budowę[11].

Prace budowlane zakończono 15 października 1935 r.[8][5][11] Oficjalne otwarcie w obecności zaproszonych gości, miejscowej ludności i worochciańskiego księdza, który poświecił obiekt, odbyło się dokładnie dwa miesiące później. Podczas uroczystości obecny był m.in. Czesław Centkiewicz, wówczas początkujący autor, który zaprezentował wspomnienia z wyprawy na Wyspę Niedźwiedzią[3][5][8].

Jeszcze przed oficjalnym otwarciem ZHP (któremu udostępniono schronisko pozostające nadal własnością TBHST) w porozumieniu z Polskim Towarzystwem Tatrzańskim wytrasowało w okolicy kilka szlaków turystycznych[12]. Schronisko zasadniczo nakierowane było na obsługę zorganizowanych grup turystycznych (w pierwszej kolejności harcerskich)[13]. W sezonie zimowym 1935/1936 obsłużyło siedem kursów narciarskich[8]. W schronisku działała górska stacja ratunkowa Towarzystwa Krzewienia Narciarstwa oraz pośrednictwo pocztowe[1].

Obiekt prowadziły m.in. harcerki Barbara Litwicka z Inowrocławia (1938–1939) i Janina Zięba ze Starego Sącza (tuż przed wybuchem wojny)[1][14].

Schronisko najprawdopodobniej uległo zniszczeniu w czasie II wojny światowej, choć jego dokładne losy nie są znane. Według niektórych autorów drewniana część budynku nie spłonęła (jak powszechnie się przyjmuje), a została w czasie wojny rozebrana[15]. Do drugiej dekady XXI wieku zachowały się jedynie fragmenty kamiennych ścian niskiego parteru[16][17].

  • Widok od południa
    Widok od południa
  • Budynek widziany od północnego wschodu
    Budynek widziany od północnego wschodu
  • Ruiny schroniska (stan na rok 2020)
    Ruiny schroniska (stan na rok 2020)

Forma architektoniczna[edytuj | edytuj kod]

Z uwagi na położenie na terenie rezerwatu przyrody, jednym z wymagań stawianych przez władze państwowe było zastosowanie rozwiązań nawiązujących do architektury miejscowej, zharmonizowanych z otoczeniem. Autor projektu Jerzy Żukowski zdecydował się na budowę schroniska w formie huculskiej grażdy[8][18][19] – czworobocznej zamkniętej zagrody obejmującej zabudowania mieszkalne i gospodarcze. Konieczne było jednak daleko idące dostosowanie tradycyjnej formy chaty posedkowej (stale zamieszkałej) do wymagań nowoczesnego schroniska. Przede wszystkim znacząco zmieniono układ i funkcję poszczególnych pomieszczeń[20]. Bryła schroniska była co do zasady parterowa, z użytkowym poddaszem w centralnej części budynku. Całość dopełniały dwa symetryczne, niższe skrzydła i zamykający podwórze wysoki parkan z bramką. Z uwagi na nachylenie stoku obiekt posiadał urządzone przyziemie (niski parter)[13][21]. Ściany tej najniższej kondygnacji – częściowo zagłębionej w gruncie – zbudowane były z bloków miejscowego piaskowca o grubości 50 cm, częściowo też z cegieł, z 10–15-centymetrową izolacją zewnętrzną (w zależności od pomieszczenia). Na wyższych kondygnacjach zastosowano konstrukcję wieńcową – wykorzystano 16-metrowe szpuntowane połowizny bali (protesy) o grubości 14–18 cm. Dzięki precyzyjnej pracy miejscowych cieśli drewniane ściany nie wymagały uszczelniania (mszenia, szalowania), a jedynie zostały zheblowane do połysku. Budynek główny nakryto wysokim dachem półszczytowym. Przyczółki ozdobiono ludowymi wzorami geometrycznymi wykonanymi z różnokolorowego drewna. Choć początkowy projekt zakładał wykorzystanie tradycyjnych dranic, to ostatecznie z uwagi na wysokie koszty ich produkcji dach pokryto gontem[21][22][23]. Wewnętrzne podwórze wyłożono płaskimi kamieniami[2].

Ukończony budynek miał 16 m wysokości, a jego powierzchnia użytkowa wynosiła 354 m²[5][24]. Całkowita kubatura wyniosła 1310 m³[11] (pierwotny projekt mówił o 1207 m³)[5].

  • Przekrój poprzeczny budynku
    Przekrój poprzeczny budynku
  • Plan wysokiego (po lewej) i niskiego parteru schroniska
    Plan wysokiego (po lewej) i niskiego parteru schroniska

Wyposażenie[edytuj | edytuj kod]

Kominek ze zdobionymi kaflami z 1858

Schronisko na Kostrzycy oferowało odwiedzającym je stosunkowo wysoki, jak na swoją epokę, standard usług[8]. Obiekt posiadał kanalizację[8] – na działce znajdowało się oddzielne ujęcie wody o wydajności 3500 l na dobę, a w budynku zainstalowano 1500-litrowy zbiornik na wodę i 250-litrowy bojler[8][13]. Obiekt posiadał własny agregat prądotwórczy działający na ropę o mocy 3 KM, który zlokalizowano w osobnym, ogniotrwałym budynku gospodarczym[8][13].

Na niskim parterze schroniska zlokalizowano trzy sypialnie (10-osobową i dwie 8-osobowe[5] – początkowo przeznaczone dla 8, 8 i 6 osób), łazienki z natryskami i toalety (oddzielne dla kobiet i mężczyzn) oraz piwnicę[8][25]. Kolejna kondygnacja (wysoki parter) mieściła kuchnię, kuchnię turystyczną, dwie sypialnie (dla 8 i 12 osób[5] – pierwotnie z przeznaczeniem dla 4 i 8 osób), pomieszczenia gospodarcze i służbowe, mieszkanie gospodarza oraz narciarnię[25]. Centralnym pomieszczeniem była obszerna jadalnia mogąca pomieścić jednocześnie 45 osób. Została ona urządzona w stylu lokalnym z licznymi przykładami twórczości ludowej. Znajdowały się w niej meble w stylu huculskim, rzeźbiony strop, ozdobne lichtarze, kilimy, obraz przedstawiający św. Jura, zdobiona zastawa. Wszystkie te przedmioty pochodziły ze słynącej z rękodzieła Riczki[8][24][26]. W jadalni, oprócz zwykłego pieca, znajdował się także kominek huculski zdobiony polerowanymi kaflami o wartości muzealnej. Wyprodukowane w 1858 roku w Kosowie przedstawiały sceny z polowań, rysunki zwierząt i ludzi[3][13][24].

Na poddaszu znajdowały się trzy niewielkie pokoje sypialne, pozostałą zaś przestrzeń przeznaczono dla większych grup[1][24]. Poddasze początkowo wykorzystywano jedynie w połowie, jednak od samego początku przewidywano jego rozbudowę[13]. W niedługim czasie liczba miejsc noclegowych w schronisku sięgnęła docelowych 70[1].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e Bogdziewicz 2012 ↓, s. 273.
  2. ↑ a b c d e f g Dall 2020 ↓, s. 22.
  3. ↑ a b c d Nowe schronisko harcerskie na Kostrzycy, „Ilustrowany Kurier Codzienny” (331), Kraków, 29 listopada 1935, s. 20 (pol.).
  4. ↑ Stanisław Garztecki (red.), Harcerskie schroniska turystyczne, „Wiadomości turystyczne”, rok V (23), 1 grudnia 1935, s. 1 (pol.).
  5. ↑ a b c d e f g h i j Jerzy Kapłon, Schronisko harcerskie na Kostrzycy, „Gazeta Górska” (94), Kraków: Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK, wiosna 2016, s. 28–29, ISSN 1231-7101 (pol.).
  6. ↑ Zbigniew Grabowski (red.), Kronika | Z zarządu głównego P.T.T. | Karpacka konferencja turystyczna, „Przegląd Turystyczny” (3 (6)), Kraków: Polskie Towarzystwo Tatrzańskie, 15 sierpnia 1933, s. 6 (pol.).
  7. ↑ Halina Iwaszkiewiczówna, Kostrzyca – wspomnienie harcerki, „Tygodnik Kobiety” (1/2), styczeń 1936 [zarchiwizowane 2007-08-26] (pol.).
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l m Schronisko na Kostrzycy, „Polska Zbrojna”, XV (139), Warszawa, 21 maja 1936, s. 5 (pol.).
  9. ↑ a b Quirini-Popławski 2011 ↓, s. 135.
  10. ↑ Bogdziewicz 2012 ↓, s. 52.
  11. ↑ a b c d Żukowski 1936 ↓, s. 213.
  12. ↑ Walery Goetel (red.), Kronika | Nowości turystyczne z Karpat, „Wierchy”, Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (13), Kraków: Gebethner i Wolff, 1935, s. 195 (pol.).
  13. ↑ a b c d e f Żukowski 1936 ↓, s. 211.
  14. ↑ Dall 2020 ↓, s. 24.
  15. ↑ Witold Grodzki, Leszek Rymarowicz, Kostrzyca i Kukul. W ruinach dawnych schronisk-grażd w Czarnohorze, „Płaj” (43), Towarzystwo Karpackie, jesień 2011, s. 159–160 (pol.). za: Dall 2020 ↓, s. 26
  16. ↑ Dall 2020 ↓, s. 26.
  17. ↑ Quirini-Popławski 2011 ↓, s. 147.
  18. ↑ Dall 2020 ↓, s. 23.
  19. ↑ Żukowski 1936 ↓, s. 209, 211.
  20. ↑ Quirini-Popławski 2011 ↓, s. 135–136.
  21. ↑ a b Włodzimierz Witkowski, Budownictwo ludowe Huculszczyzny, [w:] Adam Liberak, Barbara Morawska-Nowak (red.), Pamiętnik Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, t. 3, Kraków: Polskie Towarzystwo Tatrzańskie, Tatrzański Park Narodowy, 1994, s. 103–104, ISBN 83-86575-20-4, ISSN 1230-2880 (pol.).
  22. ↑ Żukowski 1936 ↓, s. 211–212.
  23. ↑ Quirini-Popławski 2011 ↓, s. 136–137.
  24. ↑ a b c d Quirini-Popławski 2011 ↓, s. 137.
  25. ↑ a b Żukowski 1936 ↓, s. 210–211.
  26. ↑ Jerzy Zarzycki, W stylowym schronisku huculskim pod Kostrzycą, „Dziennik Polski” (147), Lwów, 28 maja 1936, s. 7 (pol.). za: Dall 2020 ↓, s. 23–24

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Przedwojenne schroniska turystyczne w polskich Karpatach Wschodnich
Bieszczady Wschodnie
i Góry Sanocko-Turczańskie
Gorgany
Czarnohora
Beskidy Huculskie
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Schronisko_na_Kostrzycy&oldid=68489145”