Scutum
Scutum (łac. scūtŭm) – podłużna tarcza piechoty rzymskiej.
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Charakteryzowała się znacznymi wymiarami (około 120 cm wysokości, 75 cm szerokości), kształt jej ewoluował od owalu (za wczesnej republiki) do cylindrycznego (walcowatego) prostokąta (w okresie późniejszym i za cesarstwa)[1]. Jej wprowadzenie w wojskach rzymskich odnoszono do czasów pierwszej wojny samnickiej[2], według innych twierdzeń zastąpiła ona krągły clipeus już w V wieku p.n.e. jako przyswojony oręż pochodzenia celtyckiego[3]. Wśród wyposażenia rzymskich legionistów stanowiła najbardziej wyróżniający element, będąc ich głównym uzbrojeniem obronnym. Podczas walki piechurzy trzymali ją nachwytem, zwykle wyprostowaną lewą ręką[4], w marszu zawieszana była na plecach za pomocą rzemienia. Wyposażony w nią żołnierz określany był jako scutatus[5].
Dokładny opis konstrukcji scutum przekazał żyjący i tworzący w Rzymie grecki historyk Polibiusz. Tarcza legionisty składała się z dwóch warstw desek połączonych klejem kazeinowym, od zewnątrz dodatkowo pokrywała ją warstwa płótna i skóry cielęcej. Krawędzie tarczy wzmacniała metalowa obręcz (z brązu), zabezpieczająca ją przed ciosami i chroniąca obrzeże opierane na twardym podłożu. Pośrodku mocowano duży żelazny guz (umbo)[1], dodatkowo wzmacniający tarczę zewnętrznie i służący do odbijania pocisków, a w walce wręcz – także do zadawania ciosów[2]. Na jego poziomie, od strony wewnętrznej, znajdował się poziomy imacz dla chwytu dłonią[4].
Wypukłe lico tarczy zdobiono malowaniem różnorodnymi emblematami z wykorzystaniem motywów geometrycznych, roślinnych lub zwierzęcych. Będąc przede wszystkim znakami rozpoznawczymi, mogły mieć również znaczenie magiczne, zapewniające opiekę bóstw patronujących żołnierzom[6].
-
Szyk testudo (żółw) z wykorzystaniem tarcz legionowych -
Pozycja obronna legionistów w dwuszeregu pod osłoną tarcz
Zachowane egzemplarze[edytuj | edytuj kod]
Zachowała się tylko jedna oryginalna tarcza, odnaleziona w ruinach rzymskiej twierdzy Dura Europos, pozbawiona umba i połamana na kilkanaście pogiętych części, którą następnie w całości (z wyjątkiem umba) zrekonstruowano[7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Peter Connolly: Grecja i Rzym na wojnie. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2021, ISBN 978-83-8178-708-6, s. 162.
- ↑ a b Mała encyklopedia kultury antycznej A–Z (red. Z. Piszczek). Wyd. 5. Warszawa: PWN, 1983, s. 725, ISBN 83-010-3529-3.
- ↑ Zdzisław Żygulski jun.: Broń starożytna. Grecja – Rzym – Galia – Germania. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1998. ISBN 83-03-03702-1, s. 95.
- ↑ a b Peter Connolly: Grecja i Rzym na wojnie, dz. cyt., s. 286. Rekonstrukcje prostokątnego scutum wykonane na podstawie późnego znaleziska z III w. n.e., mają wagę 5, 5 kg.
- ↑ Słownik łacińsko-polski (opr. K. Kumaniecki). Warszawa: PWN, 1975, s. 449.
- ↑ Jean-Claude Fredouille: Słownik cywilizacji rzymskiej. Katowice: Wydawnictwo „Książnica”, 1998, s. 270.
- ↑ Szymon Modzelewski: Bitwa o Dura Europos i ślady broni chemicznej sprzed 1800 lat. „Archeologia Żywa”, nr 4 (90), 2023, s. 10.
Literatura tematu[edytuj | edytuj kod]
- M.C. Bishop, J.C.N. Coulston: Roman Military Equipment. London: Batsford Books, 1993, s. 21-23, 32-38, 43-48, 58-60, 69, 81-82, 111, 115, 149-151, 172-173, 182-186, 192-194, 200-203. ISBN 0-7134-6637-5.