Selbstschutz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Paweł Ziemian BOT (dyskusja | edycje) o 09:46, 15 sty 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Plik:Kocynder nr 29 1921 Selbstschutz.jpeg
Metody samoobrony Selbstschutzu w czasie powstań śląskich w karykaturze Kocyndra z 1921 roku.

Selbstschutz (z niem. Samoobrona) – nazwa ma dwa znaczenia:

Powstania śląskie

Na terenie Górnego Śląska bojówki Selbstschutzu dokonywały ataków na Polaków i śląskich aktywistów opowiadających się za przyłączeniem Śląska do Polski, na siedziby polskojęzycznych gazet i prześladowały lokalną ludność. Brały też udział, po stronie niemieckiej, w walkach w III powstaniu śląskim, przeciwstawiając się przyłączeniu Górnego Śląska do Polski[1].

Okres międzywojenny

Plik:05591 Ferdinand Čatloš, Franz Karmasin, Sanok Slovak invasion of Poland (1939).JPG
Franz Karmasin (w środku) dowódca słowackiego korpusu Domobrany zwalczającej przeciwników prezydenta Józefa Tiso
Dowódcy inspektoratów Selbstschutzu: SS-Standartenführer Ludolf Jacob von Alvensleben, SS-Obersturmbannführer Erich Spaarmann, SS-Obersturmbannführer Hans Kölzow i SS-Sturmbannführer Christian Schnug
Członkowie Selbstschutzu z Łobżenicy
Inspekcja jednostki bydgoskiego Selbstschutzu
Egzekucja przeprowadzana przez Selbstschutz w Piaśnicy
Członkowie Selbstschutzu prowadzący polskich nauczycieli na egzekucję w „Dolinie Śmierci” pod Bydgoszczą

Paramilitarne bojówki, budowane na bazie niemieckich organizacji mniejszościowych o zabarwieniu pronazistowskim, zaczęły powstawać w Polsce i Czechosłowacji pod koniec lat 30. Między innymi terroryzowały one czeską ludność w rejonie Sudetów, do których III Rzesza zgłaszała pretensje terytorialne, powołując się na prawo samostanowienia narodów[2][3].

W okresie międzywojennym w Polsce istniała szeroka siatka organizacji współpracujących z nazistowskimi Niemcami przeciw państwu polskiemu. Organizacje te to między innymi: Jungdeutsche Partei (działała na terenie całej Polski), Deutsche Vereinigung (Pomorze Gdańskie), Deutscher Volksbund (Śląsk), Deutscher Volksverband (Łódzkie), oraz filialne stowarzyszenia i związki. Razem zrzeszały one 25% ludności niemieckiej[4].

Organizacje te utrzymywały tajne kontakty z partyjnymi i państwowymi centralami berlińskimi: NSDAP, Auslandsorganisation, Gestapo, SD, Abwehrą itp. Prowadziły też wrogą działalność dywersyjną (szpiegowską, sabotażową, prowokacyjną, polityczno-destrukcyjną), opierając się na wytycznych przekazywanych z owych organizacji.

Już w październiku 1938 agenci SD organizowali Selbstschutz na terenie Polski. Przedstawiciele mniejszości niemieckiej, którzy mieli polskie obywatelstwo, otrzymywali szkolenie w zakresie sabotażu oraz walki partyzanckiej. Niektórych kierowano na dodatkowe kursy do Rzeszy lub rządzonego przez nazistów Wolnego Miasta Gdańska.

II wojna światowa

 Osobny artykuł: Volksdeutscher Selbstschutz.

W Polsce określenie „Selbstschutz” kojarzone jest przede wszystkim z paramilitarną formacją złożoną z przedstawicieli niemieckiej mniejszości narodowej zamieszkującej terytorium II Rzeczypospolitej, którą władze III Rzeszy utworzyły we wrześniu 1939 na okupowanych ziemiach polskich (tzw. Volksdeutscher Selbstschutz). Organizację oficjalnie powołano do życia rozkazem Reichsführera SS Himmlera z dnia 26 września 1939. W rzeczywistości rozkaz ten tylko sankcjonował istniejący już stan rzeczy, gdyż plany powołania Selbstschutzu były rozważane jeszcze przed rozpoczęciem wojny, a jego powstanie poprzedziło utworzenie w pierwszych dniach września 1939 rozmaitych formacji o charakterze policyjnym, złożonych z miejscowych volksdeutschów.

Selbstschutz działał przede wszystkim na terenach dawnego zaboru pruskiego, gdzie istniały największe skupiska mniejszości niemieckiej w Polsce. Liczbę członków organizacji ocenia się na od 82 000[5] do 100 000[6], z ogólnej populacji 740 000 Niemców w przedwojennej Polsce[7]. Oznacza to, iż co dziesiąty przedstawiciel mniejszości niemieckiej w Polsce uczestniczył w zorganizowanym ugrupowaniu wrogim Polsce i dokonującym zbrodni na narodzie polskim. Te proporcje byłyby większe, gdyby uwzględnić tylko męską, dorosłą część niemieckiej populacji. Organizacyjnie Selbstschutz pozostawał podzielony na trzy okręgi[8]:

  • Okręg I Południowy – siedziba we Wrocławiu pod dowództwem Obergruppenführera SS Fritza Katzmanna;
  • Okręg II Centralny – siedziba w Poznaniu pod dowództwem Oberführera SS Hansa Kelza;
  • Okręg III Północny – siedziba w Gdańsku pod dowództwem Oberführera SS Ludolfa-Hermanna von Alvenslebena.

Najsilniejszą strukturą Selbstschutzu był Okręg Północny – tzw. Selbstschutz Westpreussen – obejmujący zasięgiem swojego działania całe przedwojenne województwo pomorskie oraz niektóre powiaty Wielkopolski. Wynikało to w pierwszym rzędzie z faktu, iż mniejszość niemiecka na tych terenach była stosunkowo liczna oraz bardzo dobrze zorganizowana[9]. 24 września 1939 Selbstschutz Westpreussen liczył już 8038 członków, 30 września – 16 370, 28 października – 28 032, a 21 listopada – 38 279[10].

W pierwszych miesiącach niemieckiej okupacji Selbstschutz aktywnie uczestniczył działaniach eksterminacyjnych wymierzonych w polską inteligencję, a brutalność i samowola jego członków momentami budziła zaniepokojenie nawet w kierownictwie SS. Członkowie tej organizacji byli dla Polaków szczególnie niebezpieczni ze względu na doskonałą znajomość lokalnych stosunków i uwarunkowań społecznych. Ponadto działając w szeregach Selbstschutzu, mogli uregulować wiele zadawnionych sąsiedzkich sporów i porachunków, jak również zagarnąć mienie należące do aresztowanych i mordowanych Polaków. Do końca 1939 roku z rąk bojówek Selbstschutzu zginęły dziesiątki tysięcy Polaków, z czego najwięcej na terenach Pomorza. Zdaniem Jochena Böhlera do końca 1939 Selbstschutz wraz z Policją Bezpieczeństwa zamordował ponad 40 tys. osób – około 30 tysięcy na obszarze Pomorza Gdańskiego, 10 tysięcy w Wielkopolsce, 1500 na Górnym Śląsku i 1000 w rejencji ciechanowskiej (w tym samym czasie w Gemeralnym Gubernatorstwie zgładzono 5000 Polaków)[11]. Szczególnie okrutnie zbrodnie miały miejsce w organizowanych przez Selbstschutz aresztach i prowizoryczne obozach koncentracyjnych. Na okupowanym Pomorzu istniało ich 19. Znajdowały się one w następujących miejscowościach: Bydgoszcz, Brodnica, Chełmno, Dorposz Szlachecki, Kamień Krajeński, Karolewo, Lipno, Łobżenica, Nakło nad Notecią, Nowy Wiec k. Skarszew, Nowe nad Wisłą, Piastoszyn, Płutowo, Sępólno Krajeńskie, Solec Kujawski, Tuchola, Wąbrzeźno, Wolental k. Skórcza, Wyrzysk. Polacy i Żydzi więzieni w obozach Selbstschutzu byli torturowani i mordowani w najbrutalniejszy sposób. Relacje świadków mówią m.in. o nagminnych przypadkach gwałtów na kobietach i dziewczynkach, dobijaniu rozstrzeliwanych za pomocą łopat czy zakopywaniu ich żywcem. Bywało, iż matki zmuszano do układania w wykopanych dołach swoich dzieci.

Ze względu na niesubordynacje organizacja została rozwiązana na przełomie 1939 i 1940 r. Po rozwiązaniu Selbstschutzu Hans Frank utworzył na bazie jego członków tzw. Sonderdienst (zwany prywatną policją Hansa Franka), działającą do końca wojny na terenie Generalnego Gubernatorstwa. Używana ona była m.in. do ściągania kontyngentów, zwalczania partyzantów, a także brała czynny udział w akcjach represyjnych i eksterminacyjnych[12]. Większość członków Selbstschutzu nie poniosła kary za popełnione w Polsce zbrodnie. Po wojnie wielu byłych działaczy tej organizacji zrobiło w Niemczech kariery w lokalnych władzach CDU lub CSU albo w Ziomkostwach i Związku Wypędzonych.

Przypisy

  1. ↑ Günther Körner, Selbstschutz in Oberschlesien 1921 Eine Bilddokumentation über den Selbstschutz in Oberschlesien, Laumann Druck GmbH + Co, ISBN 3-89960-027-4.
  2. ↑ Nazistowska konspiracja i agresja (ang.)
  3. ↑ Zapis procesu w Norymbergi z dnia 4 grudnia 1945 roku (ang.)
  4. ↑ Piąta kolumna, www.1939.pl.
  5. ↑ Selbstschutz, Encyklopedia PWN.
  6. ↑ Rezensionen (PDF) (niem.)
  7. ↑ Populacja Polski pod względem etnolingwistycznym i narodowym w 1931 oraz 1991 roku (ang.)
  8. ↑ Antoni Witkowski, Mordercy z Selbstschutzu, MON, Warszawa 1986.
  9. ↑ Paweł Kosiński, Barbara Polak. Nie zamierzam podejmować żadnej polemiki – wywiad z prof. Witoldem Kuleszą. „Biuletyn IPN”. 12–1 (35–36), s. 6-7, grudzień – styczeń 2003–2004. 
  10. ↑ Włodzimierz Jastrzębski, Jan Sziling: Okupacja hitlerowska na Pomorzu Gdańskim w latach 1939–1945. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1979, s. 64-65. ISBN 83-215-71840.
  11. ↑ Jochen Böhler Najazd 1939, Wydawnictwo Znak, Kraków 2011, strona 170.
  12. ↑ Encyklopedia II wojny światowej, MON, Warszawa 1975.

Bibliografia

  • Christian Jansen, Arno Weckbecker, Der „Volksdeutsche Selbstschutz” in Polen 1939/40 / von Christian Jansen und Arno Weckbecker. München 1992 Wyd. R. Oldenbourg, Seria: Schriftenreihe der Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte; Bd. 64; ISBN 3-486-64564-1.
  • Christopher R. Browning, The Origins of the Final Solution: The Evolution of Nazi Jewish Policy, September 1939-March 1942, University of Nebraska Press, ISBN 0-8032-1327-1.
  • Keith Bullivant, Geoffrey Giles, Germany and Eastern Europe: Cultural Identities and Cultural Differences.
  • S. Nawrocki, Policja hitlerowska w tzw. Kraju Warty 1939-1945, Poznań 1970.
  • Irena Sroka, Policja hitlerowska w rejencji katowickiej w latach 1939-1945, Instytut Śląski, Opole 1997.
  • Tadeusz Jaszowski, Czesław Sobecki, „Niemy świadek” Zbrodnie hitlerowskie w toruńskim forcie VII i w lesie barbarka, Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich, Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne 1971.
  • Mirosław Krajewski, W cieniu wojny i okupacji. Ziemia dobrzyńska w latach 1939-1945, Dobrzyński oddział WTN, Rypin 1995.
  • Izabela Mazanowska, Tomasz Sylwiusz Ceran: Zapomniani kaci Hitlera. ,,Samoobrona” Niemiecka na Pomorzu Gdańskim (Selbstschutz Westpreussen) w 1939r. (Katalog wystawy). Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej IPN w Gdańsku, Bydgoszcz 2015, ISBN 978-83-7629-849-8. (pdf)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Selbstschutz&oldid=51571554”