Skalmierzyce
51°42′09″N 17°58′39″E/51,702500 17,977500| wieś | |
 Diecezjalne Sanktuarium Najświętszej Maryi Panny Skalmierzyckiej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
2212[2] |
| Strefa numeracyjna |
62 |
| Kod pocztowy |
63-460[3] |
| Tablice rejestracyjne |
POS |
| SIMC |
0204748 |
Położenie na mapie gminy Nowe Skalmierzyce  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu ostrowskiego  | |
| 51°42′09″N 17°58′39″E/51,702500 17,977500[1]
| |
Skalmierzyce (pot. Stare Skalmierzyce, niem. (Alt) Skalmierschütz) – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie ostrowskim, w gminie Nowe Skalmierzyce, nad strugą Ciemna, na Wysoczyźnie Kaliskiej, w Kaliskiem, w aglomeracji kalisko-ostrowskiej, graniczy z miastem Nowe Skalmierzyce, ok. 13 km na wschód od Ostrowa Wielkopolskiego.
Siedziba władz Gminy i Miasta Nowe Skalmierzyce. Od 1 stycznia 2010 do 31 grudnia 2022 jedyna wieś w Polsce, na terenie której mieściła się siedziba gminy miejsko-wiejskiej, na obszarze której znajdowało się miasto (Nowe Skalmierzyce).
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Skalmierzyce usytuowane są w centralnej części gminy Nowe Skalmierzyce. Przez wieś przebiega DK25 na odcinku Kalisz – Ostrów Wielkopolski oraz linia kolejowa nr 14. Około 1,5 km od stacji Nowe Skalmierzyce, ok. 3 km od przystanku kolejowego Ociąż.
Granica administracyjna wsi Skalmierzyce z miastem Nowe Skalmierzyce przebiega wzdłuż ulicy Boczkowskiej i Podkockiej.
Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]
Pod koniec XVI w. leżały w powiecie kaliskim województwa kaliskiego[4]. Miejscowość przynależała administracyjnie przed rokiem 1887 do powiatu odolanowskiego. W latach 1954-1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Skalmierzyce, od 1973 gminy Nowe Skalmierzyce. W latach 1975–1998 do województwa kaliskiego, a w latach 1887–1975 i od 1999 do powiatu ostrowskiego.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Znane od 1343 jako wieś kościelna kapituły gnieźnieńskiej, wymieniane jako Scarbimirzyce, Skarmyerzyce, Skarbimierzyce i in[5][6]. W przywileju z 1357 król Kazimierz III Wielki potwierdził własność kapituły proboszczów katedralnych[5].
Pod koniec XVI w. liczyły około 10 gospodarstw, w tym rzemieślnika oraz karczmę[6]. W 1618 były w posiadaniu Stanisława Łubieńskiego, późniejszego biskupa płockiego[5].
W latach 1510–1723 dochodziło kilkakrotnie do sporów o rozgraniczanie wsi Skalmierzyce z osadą Oswaldowo pod Ociążem[5].
W XIX w. na terenie wsi założono osadę z komorą celną przy granicy Królestwa Polskiego, która w 1908 została wyodrębniona przez ówczesne władze pruskie jako nowa miejscowość – Skalmierzyce Nowe[7]. Komora celna w Skalmierzycach odgrywała istotną rolę w handlu na terenie powiatu odolanowskiego[8]. Pod koniec wieku miejscowość zajmowała obszar 718 ha i liczyła 955 mieszkańców[5].
Na początku XX w. w Skalmierzycach funkcjonował targ, dla kupców i nabywców z okolicznych wsi[8].
Sanktuarium w Skalmierzycach[edytuj | edytuj kod]
Kościół[edytuj | edytuj kod]
Początki kultu maryjnego w Skalmierzycach sięgają XV w[9]. Pierwszy drewniany kościół parafii pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej istniał już przed 1343[9]. Około 1600 Piotr Tylicki wybudował, w miejsce starego, nowy drewniany kościół, konsekrowany w 1643 przez biskupa sufragana Jana Madalińskiego[5].
W 1791 kościół drewniany zastąpiono murowanym oraz dobudowano kaplicę pw. św. Józefa[5].
W kościele w Skalmierzycach zachowały się trzy prace dłuta ludowego rzeźbiarza Józefa Wawrzyńczaka: rzeźba św. Katarzyny (1886), rzeźba św. Antoniego oraz antypendium ołtarza Ostatnia Wieczerza, według malowidła Leonarda da Vinci[8][10].
Przy kościele w 1909 powstał budynek Domu Katolickiego, przed którym rośnie dąb posadzony w pierwszą rocznicę odzyskania niepodległości (11 listopada 1919)[11].
Obraz[edytuj | edytuj kod]
Murowana kaplica Matki Boskiej powstała w 1621 w stylu późnorenesansowym – zbudowana na rzucie kwadratu, nakryta kopułą z dekoracją stiukową[8]. Wewnątrz kaplicy umieszczono pochodzący z ok. XV/XVI w. obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus (Matka Boska Skalmierzycka), otoczony licznymi darami wotywnymi pielgrzymów za udzielone cuda i łaski[8][9].
Jednym z najcenniejszych darów jest srebrny ryngraf z 1634, podarowany przez króla Władysława IV Wazę w podziękowaniu za zwycięstwo nad Turkami osmańskimi[9].
4 września 1966 prymas Polski Stefan Wyszyński, dokonał koronacji obrazu[8].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa wielkopolskiego[12]:
kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej z 1791–1792, przebudowany w 1873 i na początku XX w.
- kaplica Matki Boskiej Skalmierzyckiej z 1621 roku, późnorenesansowa
- kaplica św. Józefa z 1791 roku, nakryta sklepieniem krzyżowym
- cmentarz kościelny
- fragment murowanego ogrodzenia z kapliczką, bramą główną z końca XVIII w.
Pozostałe:
- park przykościelny[13]
Edukacja[edytuj | edytuj kod]
- Szkoła Podstawowa im. Adama Mickiewicza
Ludzie związani ze Skalmierzycami[edytuj | edytuj kod]
- Gunther von Hagens – niemiecki lekarz, wynalazca plastynacji
- Piotr Łyszczak – działacz społeczny, powstaniec śląski, poseł na Sejm II RP
- Zygmunt Pawlaczyk – pilot wojskowy i cywilny
- Saturnina Wadecka – pisarka, autorka utworów dla dzieci i młodzieży
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 123087
- ↑ Wieś Skalmierzyce w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-12-10] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1169 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 246.
- ↑ a b c d e f g Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom X, dir.icm.edu.pl, 1889 [dostęp 2017-07-14].
- ↑ a b Folder Gminy i Miasta Nowe Skalmierzyce - 55-lecie nadania praw miejskich [online], noweskalmierzyce.pl, 2017 [dostęp 2017-07-14] [zarchiwizowane z adresu 2017-07-30].
- ↑ Kolejne miejskie kamienice z nowymi elewacjami [online], noweskalmierzyce.pl [dostęp 2017-07-14] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-07].
- ↑ a b c d e f Ostrów Wielkopolski – dzieje miasta i regionu, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1990, ISBN 83-210-0851-8.
- ↑ a b c d Kościół pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Skalmierzycach [online], www.noweskalmierzyce.pl [dostęp 2017-07-14] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-07].
- ↑ Skalmierzyce [online], Galeria Wielkopolska [dostęp 2020-01-03] [zarchiwizowane z adresu 2020-01-05].
- ↑ Dom Katolicki w Skalmierzycach [online], www.noweskalmierzyce.pl [dostęp 2017-07-14] [zarchiwizowane z adresu 2013-11-14].
- ↑ Rejestr zabytków, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Poznaniu [online], poznan.wuoz.gov.pl [dostęp 2017-07-14] (pol.).
- ↑ Parki krajobrazowe - Gmina i Miasto Nowe Skalmierzyce [online], noweskalmierzyce.pl [dostęp 2017-10-08].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona
- Siedziba gminy: Skalmierzyce
