Skrzela (anatomia)
 |
Ten artykuł od 2010-04 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. |
Skrzela – narząd oddechowy występujący u wielu zwierząt wodnych (ryb, płazów w formie larwalnej i rozmaitych bezkręgowców), stanowiący główny element układu oddechowego, umożliwiającego pobieranie do organizmu tlenu rozpuszczonego w wodzie.
U niektórych skorupiaków, kijanek płazów oraz larw i narybku niektórych ryb występują skrzela zewnętrzne, wystające poza obręb ciała. U wyżej uorganizowanych zwierząt skrzela wewnętrzne znajdują się w komorze skrzelowej.
Skrzela mięczaków nazywane są ktenidiami (ktenos – grzebień). Znajdują się w jamie płaszczowej. Są złożone z orzęsionych blaszek ułożonych po obu stronach centralnej osi. Czasami są wzmocnione chrząstką i przyjmują różne kształty (grzebykowaty, drzewkowaty, blaszkowaty lub inny)[1]. Zazwyczaj występują parzyście. Woda przepływa ponad skrzelami od przodu do tyłu ciała mięczaka, natomiast hemolimfa wewnątrz naczyń skrzelowych w kierunku przeciwnym[2]. U małży ktenidia służą również do odfiltrowywania pokarmu z wody.
Skrzela ryb wsparte są na – rozłożonych po obu stronach gardzieli – szkieletowych łukach skrzelowych, co znacznie usprawnia opłukiwanie ich wodą. Pomiędzy łukami znajdują się szczeliny (szpary) skrzelowe. Zwykle jest ich pięć par, u nielicznych gatunków jest sześć, a nawet siedem. Pierwsza szpara skrzelowa u niektórych ryb przekształciła się w tryskawkę. Od łuków skrzelowych odchodzą bogato unaczynione listki skrzelowe złożone z wielu blaszek skrzelowych. Pokryte cienkim nabłonkiem listki i blaszki skrzelowe tworzą dużą powierzchnię wymiany gazowej (pobieranie tlenu, wydalanie dwutlenku węgla). Zwiększenie wydajności systemu poboru tlenu do organizmu umożliwia przepływ krwi w kierunku przeciwnym do kierunku ruchu wody (system wymiany przeciwprądowej).
U ryb chrzęstnoszkieletowych skrzela zakończone są szczelinami skrzelowymi, natomiast u kostnoszkieletowych - pokrywami skrzelowymi (operculum), które zamykają komory skrzelowe.
Przepływ wody przez skrzela wymuszany jest na dwa sposoby. Pierwszy, stosowany np. przez makrelowce lub niektóre duże rekiny, polega na wpychaniu wody do jamy gębowej, którą woda opuszcza przez szczeliny skrzelowe. Przepływająca woda opłukuje blaszki skrzelowe umożliwiając wymianę gazową. Metoda ta wymusza ciągły ruch ryby do przodu lub ustawienie ciała w kierunku przeciwnym do prądu wody. Zdecydowanie skuteczniejsza jest druga metoda polegająca na zasysaniu i tłoczeniu wody do skrzeli przez skoordynowane ruchy pyska i pokryw skrzelowych. Przez otwarty pysk pobierana jest woda do jamy gębowej, przy zamkniętych pokrywach skrzelowych. Zamknięciu pyska towarzyszy skurcz mięśni jamy gębowej i otwarcie pokryw skrzelowych, co powoduje wypchnięcie wody przez skrzela na zewnątrz.
Przepływająca przez skrzela krew tłoczona jest w kierunku przeciwnym do przepływu wody, co dodatkowo zwiększa wydajność układu.
Do poprawnej pracy skrzela wymagają stałej wilgotności, bez której listki skrzelowe sklejają się ze sobą. Ryba wyjęta z wody może jeszcze oddychać przez pewien czas jeśli listki nie wyschną. Ponadto funkcję narządu oddechowego przejmuje wówczas skóra, przez którą następuje wymiana gazowa lub - w przypadku niektórych gatunków - inne wyspecjalizowane narządy umożliwiające rybie oddychanie w powietrzu atmosferycznym.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Zoologia : bezkręgowce. T. 1. Red. nauk. Czesław Błaszak. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 718. ISBN 978-83-01-16108-8.
- ↑ Janet Moore: Wprowadzenie do zoologii bezkręgowców. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2011, s. 137. ISBN 978-83-235-0503-7.