Skrzydlik (rodzaj)
.jpg) Fissidens subbasilaris | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina |
skrzydlikowate |
| Rodzaj |
skrzydlik |
| Nazwa systematyczna | |
| Fissidens Hedw. Sp. Musc. Frond. 1801[3] | |
Skrzydlik (Fissidens Hedw.) – rodzaj mchu należący do monotypowej rodziny skrzydlikowatych (Fissidentaceae Schimp.)[2][4].
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Przedstawiciele tego rodzaju występują na całym świecie, głównie w rejonach tropikalnych[5]. W całej Polsce rosną na rozproszonych stanowiskach, głównie w górach, na wyżynach i Pomorzu, a także na Polesiu Zachodnim[6]. Podawane są stanowiska z pasma Gorców[7] i Bieszczadów[8]. Wodne gatunki skrzydlików stwierdzono na 8 stanowiskach w południowo-wschodniej części kraju: w Karpatach, Górach Świętokrzyskich, na Roztoczu, Opolszczyźnie oraz Podlasiu, na wysokościach 137–744 m n.p.m.[6]
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Gametofity
- Mchy ortotropowe, o barwie od żółto-zielonej do niebiesko-zielonej[6], czasem starsze części rośliny stają się brązowawe do czarnych[5]. Formują gęste darnie lub rosną w rozproszeniu[5]. Łodyżki o wysokości przeważnie 2–5 cm, chociaż skrajnie osiągają od 0,2 do 15 cm. Są prosto wzniesione, pojedyncze lub widlasto rozgałęzione. Listki obejmują łodyżkę łódkowato, dorastają do 1–3,5 mm długości i do 0,2–1 mm szerokości. Są dwudzielne, mniejszy płat nazywany jest skrzydełkiem. Kształt blaszki lancetowaty lub języczkowaty, wierzchołek zaostrzony lub zaokrąglony, niekiedy z kończykiem. Listki całobrzegie lub piłkowane. Żebro pojedyncze, dochodzi do szczytu listka lub kończy się tuż przed nim. Komórki listków okrągławo-wielokątne[6].
- Sporofity
- Seta prosta lub falista, początkowo żółta, ciemniejąca z wiekiem lub czerwonawa. Puszka zarodni jajowata do cylindrycznej, perystom pojedynczy, o 16 zębach, zwykle podzielonych w 1/2–1/3 długości, czasem nieregularnie podzielonych lub niepodzielonych, czasem śladowych. Zarodniki gładkie do brodawkowatych[5].
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Na obszarze Polski występuje pięć gatunków należących do rodzaju skrzydlik, charakterystycznych dla siedlisk wodnych i podmokłych: skrzydlik paprociowaty Fissidens adianthoides, skrzydlik tęgoszczecinowy F. crassipens, skrzydlik chudy F. exilis, skrzydlik studziennik F. fontanus i skrzydlik długoszowaty F. osmundoides. Porastają kamienie i głazy zanurzone w wodach potoków, wapienne brzegi, źródliska, bagna oraz podmokłe użytki zielone. Preferują siedliska ubogie w biogeny, oligo- i mezotroficzne. W wodach występują do głębokości kilku centymetrów, zwykle jednak zasiedlają wynurzone partie brzegu lub okresowo wynurzone głazy. Rodzaj skrzydlik ma średni zakres tolerancji ekologicznej względem trofii[6].
Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Nazwa naukowa rodzaju Fissidens pochodzi od złożenia łacińskich słów fissus, czyli "rozdarty" oraz dens, czyli "ząb". Nazwa nawiązuje do rozszczepionych zębów perystomu[5].
Synonimy[5]: Moenkemeyera Müller Hal., Octodiceras Bridel.
Do rodzaju zalicza się od około 450[3] do 729[9] gatunków mchów. The Plant List oprócz 729 akceptowanych nazw gatunków wymienia ich 599 synonimów, zaś kolejnych 106 nazw wymaga weryfikacji[9].
Gatunki (wybór)[9]:
Ochrona[edytuj | edytuj kod]
W Polsce skrzydlik studziennik Fissidens fontanus i skrzydlik tęgoszczecinowy Fissidens crassipes objęte są ścisłą ochroną gatunkową, zaś ochronie częściowej podlega skrzydlik długoszowaty Fissidens osmundoides[11]. W latach 2004–2014 wszystkie trzy gatunki objęte były ochroną ścisłą[12].
Stanowiska gatunków: Fissidens crassipes, F. bryoides, F. taxifolius, F. dubius i F. adianthoides, chronione są na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego[8]. Z parku podawany jest także skrzydlik drobny F. pusillus[10] uznany przez The Plant List za synonim F. bryoides[9]. Z terenu Gorczańskiego Parku Narodowego podawane są gatunki F. osmundoides, F. taxifolius oraz F. bryoides (jako F. pusillus)[7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ a b B. Goffinet, W.R. Buck, Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2017-02-03] (ang.).
- ↑ a b Fissidens. [w:] Moss Flora of China vol. 2 [on-line]. [dostęp 2017-02-03]. (ang.).
- ↑ Fissidentaceae. [w:] Moss Flora of China vol. 2 [on-line]. [dostęp 2017-04-08]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Fissidens. [w:] Flora of North America Vol. 27 [on-line]. [dostęp 2017-04-08]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Szymon Jusik: Klucz do oznaczania mchów i wątrobowców wodnych dla potrzeb oceny stanu ekologicznego wód powierzchniowych w Polsce. Wyd. I. Warszawa: Inspekcja Ochrony Środowiska GIOŚ, 2012, seria: Biblioteka Monitoringu Środowiska. ISBN 978-83-61227-09-0.
- ↑ a b c d e Adam Stebel, Paweł Czarnota. Wykaz mchów pasma Gorców w polskich Karpatach Zachodnich. List of mosses of the Gorce range in the Polish Western Carpathians. „Ochrona Beskidów Zachodnich”. 4, s. 7–25, 2012.
- ↑ a b Jan Żarnowiec, Adam Stebel: Mchy polskich Bieszczadów Zachodnich i Bieszczadzkiego Parku Narodowego - stan poznania, ekologia, zagrożenia. Wyd. I. Ustrzyki Dolne, Bielsko-Biała: Ośrodek Naukowo-Dydaktyczny Bieszczadzkiego Parku Narodowego w Ustrzykach Dolnych, Instytut Ochrony i Inżynierii Środowiska Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej, 2014, seria: Monografie Bieszczadzkie. Tom XVI. ISBN 978-83-88505-49-2.
- ↑ a b c d Fissidens. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2017-04-04]. (ang.).
- ↑ a b c Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Wyd. 2. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2007, s. 248-249. ISBN 978-83-7073-552-4.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).