Sobótka (miasto)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Sobótka
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Pałac w Sobótce-Górce
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Powiat

wrocławski

Gmina

Sobótka

Aglomeracja

wrocławska

Prawa miejskie

1221

Burmistrz

Mirosław Jarosz

Powierzchnia

32,19[1] km²

Wysokość

149 – 718[potrzebny przypis] m n.p.m.

Populacja (01.01.2023)
• liczba ludności
• gęstość


6998[2]
217,4[2] os./km²

Strefa numeracyjna

71

Kod pocztowy

55-050

Tablice rejestracyjne

DWR

Położenie na mapie gminy Sobótka
Mapa konturowa gminy Sobótka, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Sobótka”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Sobótka”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Sobótka”
Położenie na mapie powiatu wrocławskiego
Mapa konturowa powiatu wrocławskiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Sobótka”
Ziemia50°53′55″N 16°44′40″E/50,898611 16,744444
TERC (TERYT)

0223074

SIMC

0987294

Urząd miejski
Rynek 1
55-050 Sobótka
Strona internetowa
BIP
Galeria:Dawny dom rekolekcyjny
Budynek dawnego domu rekolekcyjnego jezuitów
Budynek dawnego domu rekolekcyjnego jezuitów

Sobótka (niem. Zobten lub Zobten am Berge) – miasto położone u podnóża góry Ślęży w woj. dolnośląskim, w powiecie wrocławskim, miasto nad Czarną Wodą, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Sobótka. Prawa miejskie uzyskała w 1399 roku. Jest jedną z najstarszych osad targowych w Polsce.

Wraz z sąsiednimi miejscowościami (Sulistrowice, Sulistrowiczki, Będkowice) stanowi zaplecze turystyczne pobliskiego Wrocławia. Znajdują się tutaj: Dom Turysty PTTK im. Bogusza Zygmunta Stęczyńskiego „Pod Wieżycą”, odkrywkowe kopalnie granitu i skalenia (w zachodniej części Sobótki) oraz plastyczna mapa Masywu Ślęży (na rynku).

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Leży u stóp Masywu Ślęży. Miasteczko jest podzielone na części: Centrum, Górka, Zachodnia – Strzeblów.

1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 32,19 km²[2] (168. miejsce w kraju).

Historycznie leży na Dolnym Śląsku. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. wrocławskiego.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Po raz pierwszy wzmiankowana w 1148 w bulli Eugeniusza III jako osada targowa (Sabath). Przywilej odbywania targów nadał osadzie książę Bolesław I Wysoki w 1193 roku. Od 1128 do 1134 fundacja Piotra Włosta dla zakonu kanoników regularnych, którzy – aby wykorzenić wciąż żywe kulty pogańskie – na krótko utworzyli na szczycie Ślęży klasztor, bardzo szybko przeniesiony do wsi Górka, a potem do Wrocławia.

W 1221 Henryk Brodaty na prośbę opata Witosława nadał jej prawa miejskie na prawie średzkim. Początkowo osada należała do księstwa wrocławskiego, w 1296 przeszła do księstwa świdnickiego[3]. W 1353 jako wiano księżniczki śląskiej przeszła w ręce królów czeskich. W 1399 król czeski Wacław IV ponownie lokował miasto na prawie magdeburskim. Podobnie jak większość Śląska splądrowana przez husytów w 1428.

Wykupiona przez zakon w 1494. Przeżywała rozkwit w czasie habsburskich rządów w Czechach od 1526 roku. Poważnie zniszczona i wyludniona w czasie wojny trzydziestoletniej (1618-1648) – z 1000 mieszkańców pozostało 200. Dawna zabudowa gotycka i renesansowa spłonęła w wielkim pożarze 1730.

Od 1745 wraz z większością Śląska w granicach Prus. Od 1808 własny samorząd. Do 1810 roku (sekularyzacja dóbr kościelnych w Prusach) pozostawała własnością klasztorną. Od 1885 stacja na linii kolejowej WrocławŚwidnica – zlikwidowanej w ruchu pasażerskim latem 2000.

1 czerwca 1934 na fali germanizacji dawnych nazw słowiańskich na Śląsku organizacje Landesamt für vorgeschichtliche Denkmalpflege oraz Zobtengebirgsverein zaproponowały nadprezydentowi prowincji śląskiej zmianę nazwy miasta na Siling a góry Ślęży (niem. Zobtenberg) na Silingberg, aby utrwalić w nazwach żyjące na Śląsku w starożytności wschodniogermańskie plemię Silingów. Władze odmówiły ze względów ekonomicznych i praktycznych. Swoją nazwę zmieniła za to druga z postulujących organizacji – nazywając się Silingverein.

Zdobyta przez Armię Czerwoną 7 maja 1945. W trakcie walk została zniszczona w 50%, odbudowana w latach 50.-60. W latach 70. przyłączono do Sobótki wieś Strzeblów.

Nazwa miasta[edytuj | edytuj kod]

  • 1148 – Sabath
  • 1193 – Sobath
  • 1200 – Sobat
  • 1256 – Czobotha
  • 1329 – Zobota
  • 1336 – Zobotka
  • 1343 – Czoboten
  • 1399 – Czobothen
  • 1404 – Czobotaw
  • 1561 – Zobten
  • 1847 – polską nazwę Sobótka w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[4].
  • 1938 – Zobten am Berge

Nazwa Sobótka pochodzi od zdrobnienia polskiej nazwy szóstego dnia tygodnia soboty i odbywających się tutaj w ten dzień targów[5][6]. Niemiecki nauczyciel Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako najstarszą nazwę wymienia Sobota podając jej znaczenie „Sonnabenmarkt”, czyli w języku polskim „Targi sobotnie”[6]. Nazwa miejscowości została później fonetycznie zgermanizowana na Zobten[6] i utraciła swoje pierwotne znaczenie.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Kościół – sanktuarium św. Anny Samotrzeciej
Barokowy kościół św. Jakuba Apostoła
Ratusz z XIX w.

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[7]:

  • miasto, ośrodek historyczny
  • kościół – sanktuarium św. Anny Samotrzeciej, z XIV w., 1500 r., 1725 r.; (od 2005 dodatkowo Diecezjalne Sanktuarium Matki Boskiej Nowej Ewangelizacji). Legenda głosi, że figura św. Anny Samotrzeciej prawdopodobnie została przywieziona z Kijowa przez żonę Piotra Włosta w XII w. Historycy sztuki określają powstanie figury na przełom XIII/XIV w. rzeźbiona w drzewie lipowym w stylu romańskim z elementami gotyckimi. Dla niej zbudowano kaplicę obecnie prezbiterium. W 1511 r. dobudowano do tylnej ściany kaplicy kościół gotycki, prawdopodobnie w tym samym czasie dobudowano do ściany wschodniej prezbiterium kapliczkę św. Anny. Od 2005 roku w ołtarzu głównym znajduje się XIX-wieczny obraz Matki Boskiej namalowany przez nieznanego artystę otrzymany z Muzeum Archidiecezjalnego we Wrocławiu. Przez cały okres kościół pełnił funkcję kościoła odpustowego i pogrzebowego. W czasie kulturkampfu w 1875 r. władze pruskie odebrały katolikom kościół, w 1893 r. oddały. Wewnątrz kościoła ołtarz główny z 1720 r. w prezbiterium 5 figur św. Janów, przy filarach 4 gotyckie rzeźby (każda 2,5 m wys.): Matka Boska z Dzieciątkiem, św. Anna Samotrzecia, św. Augustyn (lub św. Mikołaj), św. Jadwiga Śląska. Na końcu nawy lewej ołtarz 14 św. Wspomożycieli z 1720 r. ambona z 1726 r.

Obok sanktuarium znajduje się granitowa rzeźba „grzyba” (fragment postaci ludzkiej) datowana na okres przedchrześcijański, wg niektórych badaczy celtycki (VI-IV w. p.n.e.)[8] oraz średniowieczny „lew romański”.

  • kościół parafialny pw. św. Jakuba Apostoła w stylu barokowym z fragmentami gotyckimi wybudowany w 1739 roku. Badania archeologiczne w kościele przeprowadzone w latach 50. XX w. wykazały, że obecny kościół jest trzecim kościołem wybudowanym w tym samym miejscu. Obraz św. Jakuba w ołtarzu głównym z ok. 1770 r., w prezbiterium figury św. Augustyna i św. Norberta z ok. 1725 r., ołtarze boczne NMP, w stylu barokowym, św. Jana Nepomucena również w stylu barokowym, ołtarz ukrzyżowania z 1739 r. ambona z ok. 1650 r. w stylu manierystycznym. Przy głównym wejściu po prawej stronie znajduje się lew romański. W 1945 r. podczas zdobywania miasta kościół został spalony w następnych latach dewastowany i rozkradany. Od 1957 r. rozpoczęto odbudowę. Kościół został erygowany, oddany do użytku w listopadzie 1960 r.
    • na południowej i północnej ścianach kościoła znajduje się kilka płyt nagrobnych z XIX w. (pozostałości po cmentarzu przykościelnym).
  • ratusz, z XIX w. Urząd Miasta i Gminy (budynek po dawnym hotelu)
  • plebania, ul. św. Jakuba 10, z XVII/XVIII w.
    • otoczenie plebanii
  • dom, ob. znajduje się tu Muzeum Ślężańskie z lapidarium, ul. św. Jakuba 18, z 1568 r., najstarszy – dawnej własności zakonu kanoników regularnych
  • dom, ul. Mickiewicza 25, z połowy XIX w.
  • Zespół Szkolno-Wychowawczy dla dziewcząt, ul. Słoneczna – budynek po dawnym domu rekolekcyjnym jezuitów pod wezwaniem św. Ignacego.
Sobótka, Wnętrze kościoła św. Anny

Sobótka-Górka

  • zespół rezydencjonalny kanoników regularnych, z drugiej połowy XIX w.:
    • pałac, tzw. „zamek” z pozostałościami klasztoru i kaplicą, z połowy XIII w., czwartej ćwiartki. XIX w.; do kasaty w 1810 r., w którym obecnie znajduje się hotel
    • budynek bramny
    • oficyna
    • wozownia
    • browar, nieczynny, z połowy XIX w.
    • zespół budynków po Zespole Szkolno – Opiekuńczym, przy ul. Zamkowej z 1930 r.
    • park

Sobótka – Góra Ślęża

  • kościół fil. pw. Nawiedzenia NMP, wybudowany w latach 1698–1702, odbudowany po pożarze w latach 1851–1852
  • ogrodzenie z murem oporowym
  • schronisko im. R. Zmorskiego, z 1908 r.

inne zabytki:

Komunikacja[edytuj | edytuj kod]

Stacja kolejowa Sobótka

Dojazd z Wrocławia zapewniają autobusy linii 512 (Przełęcz Tąpadła) i 522 (Sobótka Zachodnia) z przedsiębiorstwa Polbus-PKS Wrocław. Po 22 latach przerwy 12 czerwca 2022 otwarto linię kolejową Wrocław Główny – Sobótka – Sobótka ZachodniaŚwidnica Miasto[9].

Oświata[edytuj | edytuj kod]

W Sobótce znajdują się dwa publiczne przedszkola (Przedszkole nr 1 w Sobótce Centrum i Przedszkole nr 2 w Sobótce Górce) oraz dwie publiczne szkoły podstawowe: Szkoła Podstawowa nr 1 im. Janusza Korczaka (Sobótka Centrum) oraz Szkoła Podstawowa nr 2 im. Marii Skłodowskiej-Curie (Sobótka Zachodnia). Funkcjonuje Powiatowy Zespół Szkół, w ramach którego działa liceum oraz technikum. Na terenie miasta jest także Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy i punkt przedszkolny „Misiowa Chatka”. Działają również kluby dziecięce „Mali Odkrywcy” i „Bajkolandia”. W 2020 uruchomiono żłobek „Misie Tulisie”, należący do ogólnopolskiej sieci żłobków.

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Piramida wieku mieszkańców Sobótki w 2014 roku[13].

Burmistrzowie Sobótki[edytuj | edytuj kod]

  • Eugeniusz Cieleń (2002–2006)
  • Zenon Gali (2006–2010)
  • Stanisław Dobrowolski (2010–2018)
  • Mirosław Jarosz (od 2018)

Współpraca międzynarodowa[edytuj | edytuj kod]

Miasta i gminy partnerskie:

Ludzie związani z Sobótką[edytuj | edytuj kod]

Honorowe obywatelstwo miasta otrzymali[19]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Honorowi obywatele Sobótki.
  • ks. kardynał Henryk Gulbinowicz 24.06.2003
  • Antoni Baranowski 24.06.2003
  • Catherine i Cornelis van Doorn 24.06.2004
  • ks. bp Józef Pazdur 26.10.2006
  • Alojzy Mega 27.05.2010
  • Henryk Pietrowicz 27.05.2011
  • Wacław Żebrowski 28.06.2011
  • Anna Krzywańska 30.09.2011
  • Stanisław Dunajewski 21.10.2011
  • Władysław Kabat 25.11.2011
  • ks. Józef Bełch 28.12.2011
  • Józef Śliz 21.01.2012
  • Karol Modzelewski 06.07.2012
  • Paulina Brzeźna-Bentkowska 27.09.2012
  • Sławomir Chrzanowski 27.09.2012
  • Marian Turowski 27.09.2012
  • Zdzisław Wrona 27.09.2012
  • Roman Ręgorowicz 27.09.2012
  • Zdzisław Szrejter 26.02.2016
  • Halina Licowa 28.12.2016
  • Eugeniusz Cieleń 24.02.2022

Szlaki turystyczne[edytuj | edytuj kod]

szlak turystyczny czerwony StrzelinSzańcowaGościęcice ŚrednieSkrzyżowanie pod DębemGromnikDobroszówKalinkaSkrzyżowanie nad ZuzankąŹródło CyrylaZiębiceLipaRososznicaStolecCierniowa KopaKolonia BoboliceKobyla GłowaKarczowicePodlesieOstra GóraStarzecKsięginice WielkieSieniceŁagiewnikiOlesznaPrzełęcz SłupickaSulistrowiczkiŚlężaSobótka[20]

szlak turystyczny żółty SobótkaWieżycaŚlężaPrzełęcz TąpadłaŚwidnica

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku, Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
  2. a b c GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku, stat.gov.pl [dostęp 2023-08-15] (pol.).
  3. Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas: Dolny Śląsk – przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1977 s. 191.
  4. Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, s. 21.
  5. Mapa: Masyw Ślęży. Ślężański Park Krajobrazowy. Wydawnictwo Plan 2004 rok. Tekst: Kazimierz Dura.
  6. a b c Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 88, OCLC 456751858 (niem.).
  7. Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 235,236. [dostęp 2012-11-02].
  8. Woźniak Z., 2004: PROBLEM ISTNIENIA CELTYCKIEGO NEM ETO NU NA ŚLĘŻY. Przegląd Archeologiczny, 52, str. 138, 139, 157
  9. Bartosz Senderek: Inauguracyjny przejazd na trasie Wrocław – Sobótka – Świdnica. Entuzjastyczne powitanie pociągów po 22 latach przerwy. WrocLife, 22–06–06. [dostęp 2022-06-13].
  10. Zbór w Sobótce. kz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-10-14)]. kz.pl.
  11. Świadkowie Jehowy budują pod Wrocławiem modlitewny dom spotkań.
  12. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-14].
  13. Sobótka w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  14. Partnerzy zagraniczni-Berga (www.sobotka.pl).
  15. Partnerzy zagraniczni-Gauchy (www.sobotka.pl).
  16. Partnerzy zagraniczni-Sobotka (www.sobotka.pl).
  17. Partnerzy zagraniczni-Munster (www.sobotka.pl).
  18. Partnerzy zagraniczni- Nový Malín(www.sobotka.pl).
  19. Honorowi Obywatele Miasta Sobótki.
  20. Informacje zawarte na stronie PTTK Strzelin; dostęp: 2014-02-26.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]