Sofja Kowalewska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Sofja Wasiljewna Kowalewska
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

3 stycznia?/15 stycznia 1850
Moskwa

Data i miejsce śmierci

29 stycznia?/10 lutego 1891
Sztokholm

Zawód, zajęcie

matematyczka, pisarka

Narodowość

rosyjska

Tytuł naukowy

profesor

Alma Mater

Uniwersytet w Getyndze (doktorat 1874)
Uniwersytet w Heidelbergu

Rodzice

Wasilij Wasiljewicz Krukowski
Jelizawieta Fiodorowna Schubert

Małżeństwo

Włodzimierz Kowalewski

Krewni i powinowaci

Piotr Wasiljewicz Korwin-Krukowski (wuj)

podpis
Multimedia w Wikimedia Commons

Sofja Wasiljewna Kowalewska, ros. Софья Васильевна Ковалевская (ur. 3 stycznia?/15 stycznia 1850 w Moskwie, zm. 29 stycznia?/10 lutego 1891 w Sztokholmie[1]) – rosyjska matematyczka i pisarka. Żona paleontologa Władimira Kowalewskiego.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Ojciec Kowalewskiej, Wasilij Wasiljewicz Krukowski, był oficerem pochodzenia polskiego (potomkiem Korwin-Krukowskich), matka Jelizawieta Fiodorowna Schubert pochodziła z rodziny niemieckich imigrantów, jej dziadkiem był astronom Theodor von Schubert(inne języki), a ojcem generał i kartograf Friedrich von Schubert. Jej starszą siostrą była Anna Jaclard(inne języki), zwana Aniutą, uwieczniona jako Anna w Idiocie Fiodora Dostojewskiego.

Zamiłowanie do matematyki zaszczepili jej nauczyciel Józef Malewicz oraz stryj Piotr Wasiljewicz Korwin-Krukowski. Uczyła się podstaw rachunku różniczkowego w Petersburgu. W 1868 poślubiła paleontologa Włodzimierza Kowalewskiego – jej mąż należał do radykalnego ugrupowania politycznego walczącego o równouprawnienie kobiet i zapewnienie im dostępu do edukacji[2]. Było to fikcyjne małżeństwo, które umożliwiło jej studiowanie, gdyż jako kobieta na naukę za granicą potrzebowała zgody ojca lub męża.

Po ślubie wyjechała z mężem do Niemiec (towarzyszyła im Julia Lermontowa, z którą Sofja się zaprzyjaźniła)[3] i studiowała matematykę w Heidelbergu, a potem w Berlinie pod kierunkiem Karla Weierstrassa. Z jej studiami wiązały się trudności, ponieważ uniwersytety nie przyjmowały kobiet, musiała więc specjalnie starać się o prawo uczęszczania na wykłady bez formalnego przyjęcia w poczet studentów.

W 1874 r. została jedną z pierwszych Europejek z doktoratem w dziedzinie matematyki[4]. W 1884 jako jedna z pierwszych kobiet na świecie uzyskała tytuł profesora na Uniwersytecie w Sztokholmie, w 1885 r. objęła funkcję dziekana Wydziału Matematyki[2]. W 1888 roku wygrała konkurs paryskiej Akademii Nauk dotyczący ścisłego rozwiązania równań ruchu bryły sztywnej (bąka). Wcześniej rozwiązania tego problemu podali Leonhard Euler i Joseph Louis Lagrange. Trzecie i ostatnie to bąk Kowalewskiej(inne języki)[5][6][7]. Była członkiem Petersburskiej Akademii Nauk. Jej prace dotyczą głównie równań różniczkowych, a także mechaniki i optyki. Pochowano ją na cmentarzu Norra begravningsplatsen[8].

Po jej śmierci córka Fufa została przysposobiona przez Julię Lermontową. Fufa traktowała Julię jak matkę (mówiła o niej mama Julia[9]). Po śmierci Julii w 1919 Fufa przejęła jej majątek[3].

Twórczość literacka[edytuj | edytuj kod]

Kowalewska była również utalentowaną pisarką. Opublikowała kilka powieści i dramatów, pisywała do gazet. Wydano następujące jej utwory:

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Na jej cześć nazwano planetoidę (1859) Kovalevskaya[11] oraz krater księżycowy Kovalevskaya(inne języki)[12]. Jest bohaterką opowiadania Alice Munro Zbyt wiele szczęścia[13].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Kowalewska Sofja W., [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-10-10].
  2. ↑ a b Rachel Swaby, "Upór i przekora. 52 kobiety, które odmieniły naukę i świat", 2017.
  3. ↑ a b Julia Lermontowa – Piękniejsza Strona Nauki [online] [dostęp 2022-01-07] (pol.).
  4. ↑ Pierwszą była prawdopodobnie Holenderka Elisa van der Ven w 1858.
  5. ↑ Sofia Kovalevskaya – pożytki z własnego pokoju [online], Nie od razu naukę zbudowano, 3 lutego 2013 [dostęp 2020-02-25].
  6. ↑ Krzysztof Turzyński, Trzy ciężkie bąki [online], DeltaMi, kwiecień 2011 [dostęp 2020-02-25].
  7. ↑ Jan Królikowski, Obroty brył sztywnych dookoła osi swobodnych. Równania Eulera. Bąki [online], Wydział Fizyki UW [dostęp 2020-02-25].
  8. ↑ Kowalevski, SOPHIE. svenskagravar.se. [dostęp 2022-01-29]. (szw.).
  9. ↑ Elena Roussanova, Zwei Göttinger Pionierinnen: Sofja Kowalewskaja und Julia Lermontowa, [w:] Elmar Mittler, Silke Glitsch (red.), Rußland und die "Göttingische Seele", Göttingen 2004, s. 431–452, DOI: 10.17875/gup2004-367 [dostęp 2022-01-07].
  10. ↑ P. Połubarinowa-Koczina: Zofia Kowalewska: Wielki matematyk rosyjski. Czytelnik, 1951.
  11. ↑ Lutz D. Schmadel: Dictionary of Minor Planet Names. Springer, 2003, s. 149. DOI: 10.1007/978-3-540-29925-7_1860. ISBN 3-540-00238-3.
  12. ↑ Kovalevskaya on Moon. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. IAU, USGS, NASA. [dostęp 2016-04-01]. (ang.).
  13. ↑ Agnieszka. Kuc, Zbyt wiele szczęścia, wyd. 1, Kraków: Wydawn. Literackie, 2011, ISBN 978-83-08-04549-7, OCLC 707730492 [dostęp 2018-11-28].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Adam B. Empacher, Zbigniew Sęp, Anna Żakowska, Wojciech Żakowski Mały słownik matematyczny, Wiedza powszechna, Warszawa 1975

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sofja_Kowalewska&oldid=73202692”