Spółgłoska zwarto-otwarta
Spółgłoska zwarto-otwarta, także: sonorant – spółgłoska powstająca, gdy w czasie artykulacji dochodzi do zwarcia i równocześnie otwarcia innego kanału (ustnego lub nosowego), którym uchodzi powietrze lub zwarcia i otwarcia następują szybko po sobie.
Artykulacja[edytuj | edytuj kod]
Wyróżnia się zasadniczo trzy typy artykulacji zwarto-otwartej:
- artykulacja nosowa – w jamie ustnej dochodzi do zwarcia, ale podniebienie miękkie jest opuszczone i powietrze może uchodzić przez jamę nosową
- artykulacja drżąca – polega na serii szybkich zwarć i rozwarć w jamie ustnej
- artykulacja boczna – dochodzi do częściowego zwarcia jamie ustnej, ale powietrze może wydostawać równocześnie innym torem ustnym.
Dwie ostatnie artykulacje określa się jako płynne.
Spółgłoski zwarto-otwarte są zwykle dźwięczne i w wielu językach mogą być elementem sylabotwórczym. Cechy te zbliżają spółgłoski do samogłosek.
Przykłady[edytuj | edytuj kod]
W międzynarodowym alfabecie fonetycznym IPA wymienione są m.in. następujące głoski zwarto-otwarte:
- nosowe
- dwuwargowe: [m] ⓘposłuchaj
- wargowo-zębowe: [ɱ] ⓘposłuchaj
- dziąsłowe: [n] ⓘposłuchaj
- z retrofleksją: [ɳ] ⓘposłuchaj
- podniebienne: [ɲ] ⓘposłuchaj
- miękkopodniebienne: [ŋ] ⓘposłuchaj
- języczkowe: [ɴ] ⓘposłuchaj
- drżące:
- dwuwargowe: [ʙ] ⓘposłuchaj
- dziąsłowe: [r] ⓘposłuchaj, [ɾ] ⓘposłuchaj
- z retrofleksją: [ɽ] ⓘposłuchaj
- języczkowe: [ʀ] ⓘposłuchaj
- boczna:
- dziąsłowe: [l], [ɫ], [ɺ]
- z retrofleksją: [ɭ] ⓘposłuchaj
- podniebienne: [ʎ] ⓘposłuchaj
- miękkopodniebienne: [ʟ]
Przykłady w języku polskim[edytuj | edytuj kod]
W języku polskim występują następujące spółgłoski zwarto-otwarte:
Terminologia[edytuj | edytuj kod]
Spółgłoski zwarto-otwarte to inaczej spółgłoski sonorne lub półspółgłoski. Spółgłoski zwarto-otwarte tworzą razem ze spółgłoskami półotwartymi klasę sonantów (rzadziej stosowana nazwa: „sonoranty”). Określenie „spółgłoski półotwarte” bywa też używane zamiennie z terminem „spółgłoski zwarto-otwarte”.