Białoruś

Republika Białorusi

Рэспубліка Беларусь
Республика Беларусь

Flaga Godło
Hymn: Мы, беларусы (My, Białorusini)
Konstytucja	Konstytucja Białorusi
Język urzędowy	białoruski, rosyjski
Stolica	Mińsk
Ustrój polityczny	republika prezydencka
Typ państwa	republika prezydencka
Głowa państwa	prezydent Alaksandr Łukaszenka
Szef rządu	premier Michaił Miasnikowicz
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	207 600 km² 0%
Liczba ludności (2010-12-1)  • całkowita   • gęstość zaludnienia  • narody i grupy etniczne	9 483 100 Szablon:Spadek 46 osób/km² Białorusini: 83,7 Rosjanie: 8,3% Polacy: 3,1%
PKB (2010)  • całkowite   • na osobę	52 887 mln USD 5606 USD
PKB (PSN) (2010)  • całkowite   • na osobę	130 780 mln USD Szablon:Wzrost 13 864 USDSzablon:Wzrost
Waluta	1 rubel białoruski = 100 kopiejek (BYR)
Niepodległość	od ZSRR 25 sierpnia 1991
Religia dominująca	prawosławie
Strefa czasowa	UTC +2 – zima UTC +3 – lato
Kod ISO 3166	BY
Domena internetowa	.by
Kod samochodowy	BY
Kod telefoniczny	+375

{{Państwo infobox}} Nieznane pola: "n2_flaga", "p2_flaga", "gęstość_miejsce", "n1", "p1", "p3_flaga", "n3_flaga", "uwagi", "język_używany", "p4", "n4", "p4_flaga", "n4_flaga", "powierzchnia_miejsce", "n5_flaga", "p3", "p5_flaga", "p1_flaga", "ludność_miejsce", "państwo", "p5", "n3", "n5", "n2", "p2" oraz "n1_flaga".

Białoruś, Republika Białorusi (również często używane Republika Białoruś) (biał. Беларусь^ⓘБеларусь, Рэспубліка Беларусь^ⓘРэспубліка Беларусь, Biełaruś, Respublika Biełaruś ros. Беларусь, Республика Беларусь) – państwo w Europie Wschodniej. Graniczy z Polską (na zachodzie), Litwą, Łotwą (na północy), Rosją (na wschodzie) i Ukrainą (na południu). Nie posiada dostępu do morza.

Białoruś jest członkiem-założycielem ONZ oraz organizacji regionalnych i subregionalnych tj. Wspólnota Niepodległych Państw, EWG, ZBiR i OBWE.

W ZSRR Białoruś (czyli Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka, w skrócie BSRR) była obok Rosji i Ukrainy jedną z trzech republik radzieckich będących pełnoprawnym członkiem ONZ. Od 1991 roku jest niepodległym państwem.

Historia

W IX wieku powstały księstwa wschodniosłowiańskie m.in. Księstwo Połockie, Turowskie, Pińskie i Smoleńskie. W X wieku rozpoczęła się chrystianizacja Słowian wschodnich, zakończona dopiero w XV-XVI wieku.

Ludność wschodniosłowiańska mówiąca językiem ruskim stanowiła większość w Wielkim Księstwie Litewskim. Na państwo księcia Witolda składała się Ruś Biała i Czarna, jak również częściowo Zaleska.

Język starobiałoruski był w okresie panowania Giedyminowiczów językiem państwowym, zanim wyparty został przez język polski (oficjalnie w 1696 roku).

W konsekwencji rozbiorów Rzeczypospolitej Obojga Narodów (lata 1793 - 1795) tereny białoruskie przeszły pod władanie Rosji. Tłumiono wówczas wszelkie oznaki niezależności Białorusinów – zaczynając od języka, poprzez likwidację unii brzeskiej na terenach wcielonych do Cesarstwa aż po odbieranie majątków szlachcie białoruskiej.

Zasięg terytorialny Rzeczypospolitej Obojga Narodów w 1619 na tle współczesnej mapy Europy (w tym Białorusi).
Legenda:

     Korona

     Prusy – Lenno Królestwa Polskiego

     Wielkie Księstwo Litewskie

     Inflanty

     Kurlandia – Lenno Rzeczpospolitej

Białorusini wzięli udział w polskich powstaniach: listopadowym i styczniowym. Główni działacze polityczni tacy jak Konstanty Kalinowski (biał. Кастусь Каліноўскі, Kastuś Kalinoŭski) i Sierakowski opowiadali się za wskrzeszeniem unii polsko-litewskiej z autonomią Białorusi w jej ramach. Za działalność patriotyczną spotykały ich represje ze strony carów (m.in. Kastuś Kalinouski został powieszony w 1864).

Koniec XIX wieku i początek XX to okres, w którym kształtuje się elita kulturalna i polityczna rozpowszechniająca ideę narodu białoruskiego. W roku 1902 Wacław Iwanowski powołuje Białoruską Partię Rewolucyjną, a rok później bracia Iwan i Anton Łuckiewiczowie powołują Białoruską Rewolucyjną Hromadę. Pierwsza legalna gazeta białoruska pod nazwą Nasza Dola wychodzi 1 września 1906 i jest nieoficjalnym pismem BSH.

25 marca 1918 Białoruś w wyniku pokoju w Brześciu i porozumienia z państwami centralnymi po raz pierwszy w historii (na krótko) ogłosiła niezależność – na części terytorium Białorusi okupowanym wówczas przez Niemcy ogłoszono państwo białoruskie pod nazwą Białoruska Republika Ludowa, które zakończyło swoje istnienie po wycofaniu się armii niemieckiej i proklamowaniu Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w styczniu 1919.

27 lutego 1919 powołana została sowiecka Litewsko-Białoruska Republika Rad, która upadła 1 września 1919.

Granice deklarowane przez władze Białoruskiej Republiki Ludowej w 1918 r.

23 lutego 1920 w Rydze przedstawiciele Polski oraz rządu na emigracji Białoruskiej Republiki Ludowej podpisali umowę o charakterze konwencji wojskowej mówiącej o wspólnej walce z bolszewikami Wojska Polskiego i Białoruskiej Armii Narodowej (którą dowodził gen. Stanisław Bułak-Bałachowicz).

18 marca 1921 na mocy pokoju ryskiego tereny Białorusi podzielone zostały między Polskę a Rosję. Głównym ośrodkiem kulturalnym inteligencji białoruskiej stało się Wilno oraz w niewielkim stopniu Białystok.

Po sowieckiej stronie kordonu dokonano reaktywacji Białoruskiej Republiki Radzieckiej (BSRR) początkowo ograniczoną terytorialnie do Mińska i okolic. W 1924 i 1926 r. przeniesiono spod jurysdykcji Rosyjskiej FSRR do Białoruskiej SRR: Połock, Witebsk, Homel i Mohylew. W wyniku agresji radzieckiej na Polskę 17 września 1939 do Białoruskiej SRR przyłączono wschodnią część Mazowsza, część Podlasia, Polesia i Grodno. W latach 1941-44 Białoruś była okupowana przez wojska niemieckie. W okresie II wojnie światowej kilka milionów Białorusinów walczyło w Armii Czerwonej (w tym ok. 400 tys. – w partyzantce); próby tworzenia struktur państwowych pod patronatem niemieckim nie znalazły szerszego poparcia. Niemcy wymordowali bardzo licznych na Białorusi Żydów, a także co najmniej 750 tys. białoruskiej ludności cywilnej. Po zakończeniu wojny znaczna część mniejszości polskiej została deportowana do Polski. Łączne straty wojenne Białorusi należą do największych w Europie: 2,5 mln zabitych i zamordowanych (ok. 28% ludności); kraj poniósł także kolosalne straty w majątku narodowym.

Zmiany terytorialne BSRR

• 
  BSRR po 17 września 1939 r.
• BSRR w 1940 r.
  BSRR w 1940 r.
• 
  BSRR w 1944 r.

W celu zrównoważenia sił pomiędzy państwami zachodnimi a blokiem wschodnim w ONZ Białoruska SRR stała się pełnoprawnym członkiem ONZ, obok Rosyjskiej FSRR i Ukraińskiej SRR. Sytuacja ta wynikała z faktu przyznania członkostwa w ONZ dominiom brytyjskim.

26 kwietnia 1986 r. w ukraińskiej elektrowni atomowej w Czarnobylu doszło do jednej z największych na świecie katastrof atomowych w wyniku której została poważnie skażona część Białorusi.

Deklaracja suwerenności została uchwalona przez Radę Najwyższą 27 lipca 1990. 8 grudnia 1991 zawarto układ białowieski. Traktat ten głosił, że ZSRR jako podmiot prawa międzynarodowego i byt geopolityczny przestał istnieć, a na jego miejsce już suwerenne kraje powołują Wspólnotę Niepodległych Państw. Układ podpisali ze strony Białorusi – Stanisław Szuszkiewicz, Rosji – Borys Jelcyn i Ukrainy – Leonid Krawczuk.

System polityczny Białorusi po 1994 przerodził się w republikę prezydencką, z wyraźnymi cechami państwa autorytarnego. Prezydentem niezmiennie pozostaje Aleksander Łukaszenka, który oskarżany jest przez wielu obywateli i społeczność międzynarodową o łamanie praw człowieka. Jednak stosunki z Rosją uległy ochłodzeniu po zakręceniu Białorusi dopływu rosyjskiej ropy naftowej.

Terytorium

Pierwsze wzmianki o ziemiach określanych jako Biała Ruś pojawiły się w średniowieczu, lecz nazwę tę, w odniesieniu do terytorium, stosowano niekonsekwentnie. Jan z Czarnkowa określił tym mianem Księstwo Połockie i takie same określenia pojawiają się w późniejszych kronikach krzyżackich. W Rzeczypospolitej w XVI wieku tą nazwą określano ziemie utracone na rzecz Moskwy w wojnie w latach 1558–1570 (Połock z zamkiem Turowla, część ziemi witebskiej z zamkami Ozierzyszcze i Uświat), a od początku XVII w. także wschodnie województwa Wielkiego Księstwa Litewskiego. Według Leksykonu Geograficznego Hilariona Karpińskiego z 1766 roku, Białoruś pod względem geograficznym obejmowała województwo mścisławskie, smoleńskie i połockie. W 1860 roku w Encyklopedii Powszechnej Orgelbranda pod pojęciem Białoruś wzmiankowano 5 województw I Rzeczpospolitej. Oprócz wymienionych wcześniej, były to także województwo witebskie oraz mińskie (bez powiatu rzeczyckiego i mozyrskiego. Od początku XX wieku terminem "Białoruś" zaczęto określać także, położone na zachód, tereny Czarnej Rusi, Grodzieńszczyzny oraz Polesia.

Symbole historyczne z lat 1918-1995

Ilustracje poniżej przedstawiają historyczne symbole Białorusi. Godło Białoruskiej SRR zawierało typowe elementy zawarte w godłach republik radzieckich: w centralnym miejscu umieszczony był sierp i młot – symbol sojuszu robotniczo chłopskiego oraz najważniejszy element godła Związku Radzieckiego, a także wschodzące słońce – mające wyrażać świt, początek nowej ery w życiu kraju. Wcześniej (1927-1950) używano godeł, których wygląd był zbliżony, ale z kilkoma różnicami, m.in: napis "Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się!" umieszczony był w czterech wersjach językowych: poza językiem białoruskim i rosyjskim, także w jidysz oraz po polsku. Na godle i fladze Białoruskiej SRR opierają się obecnie obowiązujące symbole kraju.

• 
  Flaga Białoruskiej Republiki Ludowej
  z lat 1918-1919
• 
  Flaga Białoruskiej SRR
  z roku 1919.
• 
  Flaga Białoruskiej SRR
  z roku 1937.
• 
  Flaga Białoruskiej SRR
  z roku 1940.
• 
  Flaga Białoruskiej SRR
  z lat 1951-91
• 
  Flaga Białorusi
  z lat 1991-95
  (identyczna jak w latach 1918-1919)

• 
  Herb Białoruskiej SSR
  z lat 1919-37
• 
  Godło Białoruskiej SSR
  z lat 1937-50
• 
  Godło Białoruskiej SSR
  z lat 1951-91
• 
  Pogoń białoruska
  (biał. Пагоня, Pahonia), herb państwowy w latach 1918-19 i 1991-95

Biało-czerwono-biała flaga oraz herb Pogoń (biał. Пагоня) używane były przez Białoruską Republikę Ludową (1918-1919) oraz od momentu uzyskania niepodległości w 1991 do kontrowersyjnego referendum w sprawie symboli narodowych w 1995 (niezależni obserwatorzy stwierdzili, że referendum nie spełniało standardów demokratycznych). Herb nawiązuje do historycznej Pogoni Wielkiego Księstwa Litewskiego, które obejmujowało swoim terytorium m.in. dzisiejszą Białoruś. Stąd podobieństwo do Pogoni – herbu Litwy (lit. Vytis).

Polityka

Plik:Belarus-Minsk-House of Government and Vladimir Lenin Monument (perspective corrected).jpg

Parlament Białorusi

System polityczny na Białorusi jest autorytarny. Władzy Łukaszenki i jego zwolenników przeciwstawiają się organizacje opozycyjne. Wśród organizacji opozycyjnych najsilniej działa Białoruski Front Ludowy. Inne opozycyjne wobec rządów Łukaszenki siły to: Żubr, Karta'97, Zjednoczona Partia Obywatelska, Białoruski Kongres Sił Demokratycznych, Białoruska Socjaldemokratyczna Partia (Hramada), Młody Front. Organizacje opozycyjne głównie domagają się respektowania praw człowieka, wolności słowa oraz możliwości używania w życiu publicznym języka białoruskiego, mimo że oficjalnie ma być używany na równi z rosyjskim (art.17 Konstytucji Białorusi) a też "każdy ma prawo używania języku ojczystego, wybierania języku komunikacji" (art.50).

Podział administracyjny

Miński

Homelski

Rosja

Polska

Miasto Mińsk

Grodzieński

Brzeski

Litwa

Mohylewski

Witebski

Łotwa

Ukraina

Białoruś w roku 1960 jeszcze za czasów Białoruskiej SRR podzielona została na jedno miasto wydzielone Mińsk (biał. Мінск, Minsk lub Менск, Miensk) oraz obwody (biał. вобласць, wobłasć), które dzielą się rejony (biał. раён, rajon). Ten podział administracyjny obowiązuje do dziś. Aktualnie istnieje jedno miasto wydzielone (Mińsk, który jest zarazem stolicą obwodu mińskiego i de facto tworzy oddzielny obwód) oraz 6 obwodów, które dzielą się na 118 rejonów. Z kolei miasto wydzielone Mińsk jest podzielone na 9 rejonów miejskich (dzielnic).

• Obwód brzeski
• Obwód grodzieński
• Obwód homelski
• Obwód miński
• Miasto Mińsk
• Obwód mohylewski
• Obwód witebski

Geografia

Białoruś na zdjęciu satelitarnym

Białoruś graniczy od zachodu z Polską, od północy z Litwą i Łotwą, od wschodu z Rosją i od południa z Ukrainą. Bez dostępu do morza.

• Całkowita granica lądowa: 2986 km
• Długość granic z sąsiadującymi państwami: Łotwa 143 km, Litwa 462 km, Polska 416 km, Rosja 990 km, Ukraina 975 km
• Najwyższy punkt: Góra Dzierżyńska (Święta Góra) 346 m n.p.m.
• Najniższy punkt: Niemen 90 m n.p.m.

Mińsk

Homel

Jezioro na Białorusi

Największe miasta: Mińsk (stolica) – 1,8 mln mieszkańców, Homel, Grodno, Witebsk, Mohylew, Bobrujsk, Brześć nad Bugiem, Baranowicze, Borysów, Pińsk, Orsza, Nowopołock, Mozyrz, Lida, Mołodeczno.

Na Białorusi kryteria przyznania statusu miasta precyzuje zarządzenie z 5 maja 1998 r. (Закон Республики Беларусь от 5 мая 1998 г. №154-З «Об административно-территориальном делении и порядке решения вопросов административно-территориального устройства Республики Беларусь»). Miasta podzielone są na kategorie:

• Stolica – Mińsk
• miasta na prawach obwodu (города областного подчинения)
• miasta na prawach rejonu (города районного подчинения).

W 2008 status miasta miało 112 miejscowości.

Na podstawie Zarządzenia Republiki Białorusi z 5 maja 1998 roku (Закон Республики Беларусь от 5 мая 1998 г. №154-З «Об административно-территориальном делении и порядке решения вопросов административно-территориального устройства Республики Беларусь») na Białorusi do kategorii osiedli typu miejskiego zalicza się:

• osiedla miejskie (городские посёлки) – powyżej 2000 mieszkańców, z działalnością przemysłową i komunalną, udogodnieniami kulturalno-socjalne, działalnością handlową, obsługą mieszkańców

• osiedla wypoczynkowe (курортные посёлки, nazywane też osiedlami kurortowymi) – nie mniej niż 2000 mieszkańców, na terenie których znajdują się sanatoria, domy wypoczynkowe, pensjonaty, udogodnieniami kulturalno-socjalne, działalnością handlową, obsługą mieszkańców

• osiedla robocze (рабочие посёлки, nazywane też osiedlami fabrycznymi) – nie mniej niż 500 mieszkańców, położone w obszarach działalności przemysłowej, elektrowniach, budowach, stacjach kolejowych i innych.

Na dzień 1 lutego 2008 status ten posiada:

• 87 osiedli miejskich,
• 7 osiedli roboczych,
• 1 osiedle wypoczynkowe.

Kultura

Starobiałoruska literatura zaczęła się rozwijać już w XI w., głównie w dziełach religijnych. W XVI w. Franciszek Skaryna przetłumaczył Biblię na język starobiałoruski. Okres nowożytnej literatury białoruskiej zaczął kształtować się dopiero pod koniec XIX w., a ważnym pisarzem tego okresu był Janka Kupała. Jedną z najstarszych białoruskich gazet jest Nasza Niwa, która została po raz pierwszy opublikowana w Wilnie w 1906 r. Po tym jak Białoruś została włączona do Związku Radzieckiego, rząd radziecki przejął kontrolę nad kulturą. Wolny rozwój literatury następował jedynie na terytorium Polski, aż do okupacji sowieckiej w 1939 roku. Ostatnie poważne ożywienie białoruskiej literatury nastąpiło w 1960 r. z powieści opublikowanych przez Wasyla Bykaua i Uładzimira Karatkiewicza.

Kultura białoruska nie może się swobodnie rozwijać w granicach kraju. Prezydent skutecznie dusi w zarodku wszelkie ogniska wolnomyślicieli, w których rozwinąć może się działalność opozycyjna m.in. zamknięto Uniwersytet Humanistyczny oraz inne szkoły gdzie językiem wykładowym był białoruski.

Media są w większości upaństwowione i propagują kulturę zgodną z linią rządu. To w Polsce najprężniej działają organizacje antyreżimowe. W Białymstoku znajduje się rozgłośnia radiowa, która nadaje audycje dostępne na Białorusi. Nieopodal (w Gródku) co roku z inicjatywy BAS-u na uroczysku Boryk odbywa się Festiwal Muzyki Młodej Białorusi "Basowiszcza", gdzie młodzi muzycy wprost ze sceny mają możliwość wykrzyczenia gniewu i haseł nawołujących do walki z reżimem.

Znanym przedstawicielem muzyki białoruskiej jest zespół N.R.M. (dobrze znany także w Polsce: liczne koncerty, współpraca z Pidżamą Porno), równie dużą popularnością cieszą się takie grupy jak: Gods Tower, Rasta, St.Mir, Indiga, Ściana, BN, Krama, Żyhimont Vaza, Ulis, IQ 48, Neuro Dubel i inni.

Znanym "zakazanym" wykonawcą jest też Zmicier Wajciuszkiewicz.

Tradycyjny strój Białoruski pochodzi z Rusi kijowskiej. Ze względu na zimny klimat, ubrania uszyte są zazwyczaj z lnu lub wełny. Zostały tak zaprojektowane, aby utrzymać ciepło ciała. Ozdobione są wzorcami ludowymi, kształtującymi się często pod wpływem sąsiednich kultur polskiej, litewskiej, łotewskiej, rosyjskiej i innych europejskich kultur. Każdy region Białorusi opracowała specyficzne wzorce projektowe. Wzorzec używany na pierwszych białoruskich strojach zdobi białoruską flagę, przyjętą w referendum w 1995 r.

Białoruska kuchnia składa się głównie z warzyw, mięsa (zwłaszcza wieprzowiny) i pieczywa. Pokarmy są zazwyczaj albo gotowane lub powoli duszone. Typowy Białorusin spożywa bardzo lekkie śniadanie i dwa posiłki, obiad jest największym posiłkiem dnia. Popularnym napojem na Białorusi jest kwas chlebowy. Kwas chlebowy może być również dodany do krojonych warzyw, tak aby stworzyć zimną zupę o nazwie Okroszka.

Białoruś posiada cztery obiekty wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO :

• Południk Struvego (wraz z 9 krajami)
• Puszcza Białowieska (wraz z Polską)
• Zespół zamkowy w Mirze
• Zespół zamkowy w Nieświeżu

Gospodarka

Dane statystyczne za lata 2003-2006
struktura zatrudnienia:	– rolnictwo 14% – przemysł 34,7% – usługi 51,3%
Produkt krajowy brutto ważony parytetem siły nabywczej(PKB):	82,94 mld USD
wzrost PKB:	9,9%
PKB na jednego mieszkańca:	8100 USD
udział w strukturze PKB:	– rolnictwo 9,3% – przemysł 31,6% – usługi 59,1%
budżet:	– dochody: 6,578 mld USD – wydatki: 7,164 mld USD
inflacja:	9,5%
dług zagraniczny:	5,498 mld USD
rezerwy złota i dewizy:	1,329 mld USD
siła robocza:	4,3 miliona ludzi
ludność żyjąca poniżej progu ubóstwa:	27,1%
bezrobocie:	1,6%
inwestycje:	25,9% PKB
elektryczność:	– produkcja: 29,33 mld kWh – konsumpcja: 31,05 mld kWh
ropa naftowa:	– produkcja: 34 260 bar/d – konsumpcja: 165 000 bar/d
gaz ziemny:	– produkcja: 180 mln m³ – konsumpcja: 20,5 mld m³
import:	21,12 mld USD
eksport:	19,61 mld USD
eksport (najważniejsi partnerzy):	Rosja: 35,8% Holandia: 15,1% Wielka Brytania: 7% Ukraina: 5,7% Polska: 5,3% Niemcy: 4,4%
import (najważniejsi partnerzy):	Rosja: 60,6% Niemcy: 6,7% Ukraina: 5,4%

Białoruś w rankingach

1. Wskaźnik Rozwoju Społecznego 2010 (Wskaźnik Rozwoju Społecznego, HDI, Human Development Index), stosowany przez ONZ-owski Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP, United Nations Development Programme): Białoruś jest zaliczana do najwyższej kategorii krajów rozwijających się (wysoki HDI), ma wartość wskaźnika 0,732 (wzrost o 0,003) i 61. miejsce na 169. Polska znalazła się w grupie krajów rozwiniętych (bardzo wysoki HDI) o wskaźniku 0,795 (wzrost o 0,004) i zajmuje 41. lokatę.

2. Wskaźnik Jakości Życia 2005 (Quality of Life Index, The Economist): 100. miejsce na 111 (Polska 48).

3. Wskaźnik Wolności Gospodarczej 2007 (Economic Freedom Index): w dorocznym raporcie amerykańskiej Heritage Foundation z 2007 (przygotowanym przy współudziale "Wall Street Journal"), Białoruś została zakwalifikowana do grupy państw o "represjonowanej gospodarce" i zajęła 145. miejsce (na 157), za Bangladeszem i Wenezuelą, tuż przed Burundi i Czadem

Ok. 80% PKB wypracowywanego jest przez sektor państwowy. Gospodarka oparta jest na rolnictwie i przemyśle i pozostaje w dużej zależności ekonomicznej od Rosji. Dochód narodowy: 79,13 mld USD, 7700 USD na 1 mieszkańca (2005). Inflacja: 8% (2005). Wzrost PKB: 8-9% (2005). Stopa bezrobocia: 1,5% (oficjalne dane 2005). Rezerwy walutowe: 637 mln USD (2004). Zadłużenie zagraniczne: 324 mln USD (2006). Struktura zatrudnienia: przemysł (41,9%), usługi (40,2%), rolnictwo (18,9%). Handel zagraniczny: eksportuje się gł. maszyny (45%), artykuły konsumpcyjne (17,8%), natomiast importuje się maszyny (31,1%), artykuły konsumpcyjne (13,7%). Głównymi partnerami handlowymi są kraje byłego ZSRR. Obroty handlowe z zagranicą – eksport: 15,9 mld USD (2005) z czego do Rosji 5.7mld $. Import: 11,09 mld USD (2003).

Według raportu OECD na 2003 rok Białoruś jako jedyny, obok Uzbekistanu, kraj byłego ZSRR uzyskał PKB większe niż w 1991 roku, tuż przed rozpadem.

Rolnictwo

Struktura użytkowania ziemi: użytki rolne stanowią 60,4% powierzchni kraju, użytki zielone, głównie urodzajne pastwiska – 14%, grunty orne 31%. Uprawia się: zboża (żyto, owies, jęczmień, pszenica, gryka), konopie, tytoń, chmiel, len, ziemniaki, buraki cukrowe, rośliny pastewne, owoce (jabłonie), warzywa. Wskutek wybuchu elektrowni jądrowej w Czarnobylu na Ukrainie w 1986 znaczne obszary rolne w południowo-wschodniej części kraju zostały silnie skażone i nie są wykorzystywane rolniczo. Rozwinięta hodowla bydła, trzody chlewnej, drobiu oraz zwierząt futerkowych i pszczelarstwo. Rozwinięte leśnictwo.

Przemysł

Rozwinięty przemysł: elektromaszynowy (produkcja obrabiarek), środków transportu (produkcja samochodów ciężarowych MAZ, BelAZ, ciągników, rowerów), chemiczny (produkcja nawozów potasowych, włókien syntetycznych), petrochemiczny (rafinerie ropy naftowej), elektroniczny (telewizory, radioodbiorniki, shemy integralne), włókienniczy (lniarski, wełniany), spożywczy (mięsny, mleczarski), drzewny (produkcja mebli), papierniczy, materiałów budowlanych, szklarski (słynna w świecie produkcja kryształów i porcelany), skórzany. Liczne zakłady rzemieślnicze (garncarskie, wikliniarskie). Eksploatacja węgla kamiennego, ropy naftowej, fosforytów, soli kamiennej i potasowej, rud metali, torfu, łupków bitumicznych oraz surowców budowlanych (wapieni, margli, gliny, piasków). Energia elektryczna (31,4 TWh, w 1995, co daje 3045 kWh na 1 mieszkańca) produkowana jest głównie w elektrowniach cieplnych, a największe: Berezowska (900 MW), Łukomlska (2400), Nowopolocka. Liczne elektrownie opalane przeważnie gazem. Komunikacja dobrze rozwinięta, największą rolę odgrywa transport kolejowy (5,5 tys. km linii kolejowej), gł. linia kolejowa Brześć–Mińsk–Orsza, fragment magistrali Berlin–Warszawa–Moskwa, oraz samochodowy (52 tys. dróg w tym 36,5 tys. asfaltowych). Liczne żeglowne rzeki (największe Dniepr, Prypeć, Niemen, Dźwina Zachodnia) oraz kanał rzeczny Dniepr–Bug. Międzynarodowy port lotniczy w Mińsku. Rozwinięty transport rurociągowy (2906 km) przesyłający ropę naftową i gaz ziemny m.in. do Polski, Niemiec, Czech i Słowacji. Przemysł jest rozwinięty lecz bardzo kosztowny ze względu na przestarzałość technologiczną w większości poradziecką.

500 rubli białoruskich

Demografia

Zmiana populacji Białorusi w latach 1992–[2003

Skład etniczny:

• Białorusini – 83,7%
• Rosjanie – 8,3%
• Polacy – 3,1%
• Ukraińcy – 1,7%
• Żydzi – 0,1%

Białoruś ma dwa oficjalne języki urzędowe – białoruski i rosyjski. Wg spisu 2009 tak Białorusini jak i mniejszości narodowe w domu mówią najczęściej po rosyjsku. Tak z 9,5 mln populacji Białorusi tylko 2,2 mln mówi w domu po białorusku, natomiast po rosyjsku trzy razy więcej - 6,7 mln. Polacy wg statystyk oficjalnych są jedyną grupą etniczną na Białorusi w większości mówiącą w domu po białorusku.

Ludność Białorusi wg narodowości i języka (spis 1999)

	Narodowość (tys.osób)	zaznaczyli jako język ojczysty język swej narodowości %	zaznaczyli język w którym zwykle rozmawiają w domu %
			białoruski	rosyjski	inne
Białorusini	8 159	85,6	41,3	58,6	0,1
Rosjanie	1 142	90,7	4,3	95,7	-
Polacy	396	16,5	57,6	37,7	4,7
Ukraińcy	237	42,9	10,2	83,6	6,2
Żydzi	28	5,4	3,8	95,7	0,5
Razem	10 045	81,9	36,7	62,8	0,5

Białoruś ma gęstość zaludnienia ok. 50 osób na kilometr kwadratowy (127 mil na ha); 71,7% całkowitej populacji jest skoncentrowane na obszarach miejskich. W Mińsku, stolicy kraju i największym mieście, mieszka 1 814 tys. osób. W Homlu mieszka 481 tys. osób, a samo miasto jest drugim co do wielkości miastem Białorusi. Inne duże miasta to Mohylew (365,1 tys.), Witebsk (342,4 tys.), Grodno (314,8 tys.) i Brześć (298,3 tys.).

Podobnie jak w wielu innych krajach europejskich, Białoruś ma negatywny wskaźnik wzrostu liczby ludności i ujemny przyrost naturalny. W 2007 r. 69,7% populacji było w wieku od 14 do 64; 16% było poniżej 14, 14,6% populacji jest w wieku 65 lat lub więcej, średnia wieku to 37.

Mniejszość polska

Wg statystyk oficjalnych liczba Polaków na Białorusi szybko zmniejsza się: spis narodowy 1989 naliczył 418 tys. Polaków, spis 1999 - 396 tys., spis 2009 już tylko 295 tys.

Mniejszość polska w poszczególnych obwodach wg spisu 1999.

1. miasto Mińsk – 17 tys. (1,0%)
2. Brzeski – 27 tys. (1,8%)
3. Witebski – 21 tys. (1,5%)
4. Homelski – 4 tys. (0,3%)
5. Grodzieński – 294 tys. (24,8%)
6. Miński – 30 tys. (1,9%)
7. Mohylewski – 3 tys. (0,2%)

Głównym skupiskiem Polaków jest na Białorusi obwód grodzieński, gdzie żyje 75% białoruskich Polaków. Liczba osób narodowości polskiej jest sporna, statystyki kościelne oraz własne środowisk polskich podają liczbę od 0,5 do 1,5 miliona.

Religie i wyznania

Wyznania:

• prawosławni – 49,82%
• katolicy – 13,19%
• protestanci – 1,39%
  • zielonoświątkowcy – 1,15%
  • pozostali – 0,24%
• judaizm – 1%

• pozostali gł. ateiści

Statystyki demograficzne

2010
Liczba ludności	9 612 632
Ludność według wieku
0 – 14 lat	14,3%
15 – 64 lat	71,3%
ponad 64 lata	14,5%
Średni wiek
W całej populacji	38,8 lat
Mężczyzn	35,8 lat
Kobiet	41,8 lat
Przyrost naturalny
Współczynnik urodzeń	9,76 urodzin/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów	13,81 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji	0,38 imigrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu	1,062 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat	1,06 mężczyzn/kobiet
15 – 64 lat	0,94 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat	0,47 mężczyzn/kobiet
Umieralność noworodków
W całej populacji	6,34 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej	7,34 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej	5,27 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji	70,92 lat
Mężczyzn	65,26 lat
Kobiet	76,93 lat
Rozrodczość	1,25 urodzeń/kobietę
Współczynnik dorosłych z HIV/AIDS	0,2% (2007)
Liczba osób żyjących z HIV/AIDS	13 000 (2007)
Liczba zmarłych na HIV/AIDS	1 100 (2007)

Zobacz też

• Związek Białorusi i Rosji
• Prezydenci Rady Białoruskiej Republiki Ludowej na uchodźstwie
• Związek Polaków na Białorusi
• Reprezentacja Białorusi w piłce nożnej
• Biełaruś (biał. Беларусь) – miesięcznik

Linki zewnętrzne

• Prezydent Białorusi
• Strona oficjalna Ambasady Republiki Białoruś w RP
• E-Gov w Białorusi
• www.bialorus.pl
• konstytucja Białorusi (wersja z 1994 roku – przed poprawkami Łukaszenki)
• Dom Polski w Mohylewie – Polacy w Mohylewie (Białoruś)
• Białoruś, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 193 .