Stanisław Gliwa

Stanisław Gliwa

Imię i nazwisko	Stanisław Michał Gliwa
Data i miejsce urodzenia	26 marca 1910 Siedliska
Data i miejsce śmierci	7 lipca 1986 Londyn
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	grafika
Odznaczenia

Monte Cassino – teren bitwy,
rys. Stanisław Gliwa

Stanisław Michał Gliwa (ur. 26 marca 1910 w Siedliskach, zm. 7 lipca 1986 w Londynie) – artysta-drukarz, linorytnik, właściciel wydawnictwa Officina Typographica.

Życiorys

Pochodził z rodziny nauczycielskiej. Dzieciństwo spędził w Słocinie. Uczęszczał do gimnazjów w Rzeszowie i Strzyżowie. Następnie bez matury rozpoczął naukę w krakowskiej Szkole Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego. W tym czasie przystąpił do grupy artystycznej, nawiązującej do przedchrześcijańskiej historii Słowiańszczyzny – „Szczep Rogate Serce”. Pragnął bowiem poszerzyć wiedzę i umiejętności warsztatowe w zakresie plastyki. Jako „Rogate Serce” o pseudonimie „Kurhanin ze Słociny” uczestniczył w ruchach studenckich kontestujących akademię. Wskutek tego został zmuszony do przeniesienia się na taką samą uczelnię w Poznaniu. Po jej ukończeniu rozpoczął pracę nauczyciela rysunku w gimnazjum w Sosnowcu, a później w dokształcającej szkole zawodowej dla mężczyzn w Katowicach.

Wybuch II wojny światowej zastał go na wojskowych ćwiczeniach saperskich. Jeszcze we wrześniu 1939 został internowany w Łucku. Przez dwa lata przebywał w sowieckich obozach jenieckich – Szepetówce, Nowogradzie, Żerebiłówce, Omelanach, Równem, Płoskirowie, Jarmolińcach, Starobielsku i Tockoje. W przetrwaniu pomogło mu zamiłowanie do rysunku. Będąc więźniem, tworzył podobizny współtowarzyszy niedoli i sowieckich oprawców. Wykonał wówczas ponad dwieście portretów ołówkiem i gwaszem.

W 1941 na mocy ustaleń porozumienia Sikorski-Majski mógł opuścić obóz i wstąpić do armii gen. Andersa, z którą przeszedł szlak bojowy w szeregach 2. Korpusu przez Iran, Irak, Syrię, Liban, Egipt do Włoch. Wtedy również rysował. Głównymi tematami jego prac były batalistyka i wizerunki towarzyszy broni – nierzadko karykatury. Pozostawał w dyspozycji Referatu Kultury i Prasy 2 Korpusu. Ilustrował pisma wojskowe, m.in. „Orła Białego” i „Taran”, oraz wykonywał różne prace graficzne i drukarskie. Już w Rzymie opracował graficznie pierwszy i trzeci tom monumentalnego dzieła Melchiora Wańkowicza Bitwa o Monte Cassino oraz album Ramię Pancerne Drugiego Korpusu.

Melchior Wańkowicz: Stanisław Gliwa miał niesłychanie rozwinięte poczucie inteligentnej kooperacji z tekstem, którego nigdy nie przytłumiał.

Po wojnie nie wrócił do Polski. W 1947 otrzymał zlecenie na projekt okładki, winiety i typografii miesięcznika „Kultura” oraz sygnetu Instytutu Literackiego. Po publikacji pierwszego numeru pisma jego wydawca – Jerzy Giedroyć – zrezygnował z zaproponowanej oprawy graficznej. Zaaprobował natomiast logotyp wydawnictwa, przedstawiający kolumnę jońską, który w niedługim czasie stał się znakiem rozpoznawczym druków emigracyjnych.

Pod koniec 1947 wyjechał z Rzymu do Londynu z zamiarem założenia własnej drukarni. Imał się wówczas różnych zajęć zarówno drukarskich jak edukacyjnych. Na początku lat 50. zatrudnił się w drukarni tygodnika „The Catholic Times”, a następnie offsetowej Rollprint. Wyższe zarobki umożliwiły mu zakup do domu urządzeń drukarskich i założenie jednoosobowego wydawnictwa Officina Typographica. Drukował w limitowanych nakładach pozycje artystyczne na tradycyjnej ręcznej prasie drukarskiej Albion z 1872 oraz prasie pedałowej Arab z 1920. Były to głównie tytuły polskie – książki i czasopisma – opracowane typograficznie i opatrzone przeważnie jego ilustracjami. Projektował i drukował również kartki okolicznościowe z motywami świątecznymi oraz odnoszące się do bieżących wydarzeń takich jak wybór kardynała Wojtyły na papieża, powstanie „Solidarności” i wprowadzenie stanu wojennego w Polsce.

W uznaniu zasług w dziedzinie drukarstwa artystycznego został przyjęty w 1963 do elitarnego stowarzyszenia „The London Chappel of Private Press Printers”. Ponadto jako jedyny cudzoziemiec przedstawił swoje prace na wystawie zorganizowanej z okazji obchodów 500-lecia drukarstwa angielskiego. Pokazywał druki również na ekspozycjach w Londynie, RFN i Polsce. Był współzałożycielem Bractwa Ekslibrisu Polskiego na Obczyźnie, powołanego w 1971. Za swoją działalność otrzymał szereg nagród.

Zmarł w Londynie. Urna z jego prochami została umieszczona w kolumbarium kościoła św. Andrzeja Boboli. 27 września 1997 za sprawą jego żony urna przybyła do Polski i następnie została złożona w grobie rodzinnym na cmentarzu parafialnym w Słocinie.

Małżeństwo

W 1960 poślubił Marię z d. Lewandowską, primo voto Zielińską (1915–2009). Poznali się, kiedy oboje pracowali w szpitalu Mabledon Park w Tonbridge. Zamieszkali w New Eltham, na przedmieściach Londynu. Po jego śmierci Maria przekazała Oficynie Drukarskiej Książnicy Miejskiej w Toruniu materiały potrzebne do wydania Sarmacji wg Schedla. 29 kwietnia 2010 spoczęła przy mężu w grobie w Słocinie.

Wybrana twórczość

Grafika

• Krzyż pod Monte Cassino, 1944
• Czołgi nad Chienti
• 1 Maj, 1948

Pisarstwo

• Stanisław Gliwa o własnej oficynie wędrownej z siedmioma linorytami autora tudzież jego sygnetem drukarskim na okładce, wstęp – Andrzej Kłossowski, wyd. Towarzystwo Bibliofilów im. J. Lelewela w Toruniu, 1989

Odznaczenia i nagrody

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski – nadany 1 stycznia 1986 przez prezydenta RP na uchodźstwie Edwarda Raczyńskiego „za zasługi położone w szerzeniu kultury polskiej”
• Nagroda Fundacji im. Alfreda Jurzykowskiego (Stany Zjednoczone)
• Nagroda Fundacji im. Anny Godlewskiej (Szwajcaria)

Gliwa w publikacjach

• Stanisław Gliwa (1910-1986) – Polski artysta książki na obczyźnie, wstęp – Roman Tomaszewski, wyd. Książnica Miejska im. Mikołaja Kopernika, Toruń 1987
• Andrzej Kłossowski, Polskie oficyny wydawnicze na obczyznie, Warszawa, BN 1993
• Maja Elżbieta Cybulska, Rozmowy ze Stanisławem Gliwą, wyd. Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 1990
• Wojciech Kaczorowski, Stanisław Gliwa typograf, Wrocław 1990
• Janina Huppenthal, Sercem i dłonią – Spuścizna po Stanisławie Gliwie w zbiorach Książnicy Miejskiej im. Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń 1994
• Stanisław Gliwa artysta grafik, drukarz i typograf – wierny tradycji, Toruń 1997 – album ze 142. linorytami
• Jan Wolski, Pisanie książek bez użycia pióra, Rzeszów 2006
• Janina Huppenthal, Pamięci Marii i Stanisława Gliwów zasłużonych dla rozwoju i popularyzacji kultury polskiej na obczyźnie, Toruń 2010

Bibliografia

• Stanisław Gliwa, culture.pl
• Joanna Hałaczkiewicz, Między krajem, emigracją i asymilacją – Stanisław Gliwa–artysta książki, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Stanisław Gliwa, Archiwum Emigracji, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
• „Kurhanin ze Słociny” inspirowany postacią Stanisława Gliwy – Warsztaty i wystawa, Rzeszów News
• Słownik Pracowników Książki Polskiej – Suplement III, Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich