Stanisław Ryniak

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Stanisław Ryniak
Ilustracja
Stanisław Ryniak (zdjęcie z KL Auschwitz)
Data i miejsce urodzenia

21 listopada 1915
Sanok

Data i miejsce śmierci

13 lutego 2004
Wrocław

Miejsce spoczynku

Cmentarz Osobowicki we Wrocławiu

Zawód, zajęcie

architekt

Narodowość

polska

Alma Mater

Politechnika Wrocławska

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Srebrny Krzyż Zasługi Krzyż Oświęcimski
Multimedia w Wikimedia Commons

Stanisław Ryniak (ur. 21 listopada 1915 w Sanoku, zm. 13 lutego 2004 we Wrocławiu) – polski inżynier architekt, pierwszy polski więzień niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu.

Mauzoleum Ofiar II Wojny Światowej na Cmentarzu Centralnym w Sanoku

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 21 listopada 1915 w Sanoku[1][2][3][4]. Był synem Andrzeja. W Sanoku ukończył naukę w szkole podstawowej[4] i kształcił się w Państwowym Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku, gdzie w roku szkolnym 1930/1931 w III klasie został uznany za nieuzdolnionego[5][a]. Według swojej relacji ukończył w tej szkole sześć klas gimnazjum starego typu[1]. W 1936 rozpoczął naukę w czteroletniej Państwowej Szkole Budowlanej w Jarosławiu[6][1] (jej dyrektorem był Tadeusz Andrzej Broniewski[7])[8][3][4][9].

W chwili wybuchu II wojny światowej na początku roku szkolnego 1939/1940 był uczniem IV klasy maturalnej[8][4]. Przebywając w Sanoku we wrześniu 1939 wycofał się przed frontem niemieckim, a w październiku powrócił do miasta pokonując graniczną rzekę San[1]. Po nastaniu okupacji niemieckiej dowiedziawszy się wiosną 1940 o otwarciu nauki w jarosławskiej szkole zapisał się na czwarty rok nauki[1]. Kontynuowano tam działalność ruchu oporu zapoczątkowanego jeszcze w Sanoku[1]. W dniu 6 maja 1940 został aresztowany w Jarosławiu przez Gestapo za działalność w Związku Walki Zbrojnej[10][1][11][4][9]. Niemcy zatrzymali wtedy wszystkich uczniów powyżej 15. roku życia, podejrzewając ich o przynależność do ZWZ (wielu z uczniów szkoły należało do tej organizacji konspiracyjnej, w tym Ryniak; zajmowali się oni np. kolportażem ulotek czy wykonywali szkice mostów)[4][9]. W aresztowaniu uczestniczył gestapowiec Franz Schmidt, zamieszkujący w Jarosławiu przed wojną[7][12]. Ostatecznie wielu zostało zwolnionych oprócz trzech, w gronie których był Ryniak (oraz Wojciech Bielecki i Mieczysław Ciepły)[13][14][8][9]. Został osadzony w więzieniu przy ul. Dietziusa[7]. Po kilku dniach przesłuchań i tortur wraz z innymi więźniami 8 maja został wywieziony z Jarosława i przetransportowany do aresztu w Tarnowie[14][11][9]. Stamtąd – wraz z grupą 728 młodych Polaków – 14 czerwca 1940 został przewieziony do obozu KL Auschwitz[7][15][11][9][3]. Był to pierwszy masowy transport do Auschwitz[16]. W obozie otrzymał numer obozowy 31[6][17][18][3][4][19] – formalnie był to pierwszy polski więzień w Auschwitz, o charakterze politycznym[20][21][11] (numery od 1 do 30 dostali wcześniej niemieccy więźniowie kryminalni z obozu koncentracyjnego Sachsenhausen na terenie III Rzeszy, przekazani do Auschwitz celem spełnienia w obozie ról funkcyjnych – blokowych i kapo)[8][4]. Dzięki kwalifikacjom zawodowym pracował w komandzie „Neubau” przy budowie obozu i jego obiektów[22][23]. Na terenie obozu pracował w Bloku 28[24]. Przebywał w obozie do 28 października 1944, kiedy wraz z transportem trafił do podobozu w Leitmeritz – KL Flossenbürg[3][11][4]. Tam otrzymał numer obozowy 37704[18]. Do Litomierzyc został przeniesiony karnie i pracował tam w podziemnych kamieniołomach, gdzie wykonywał pomieszczenia dla zakładów zbrojeniowych[25][8][9]. W tym miejscu w dniu formalnego zakończenia wojny doczekał własnego oswobodzenia 8 maja 1945, gdy Niemcy otworzyli obóz[26][8][3][11][4].

Następnie przez czeską Pragę dotarł do Sanoka 6 czerwca 1945[27][8]. W rodzinnym mieście został zatrudniony w magistracie[8]. 7 października 1945 został wybrany członkiem sanockiego oddziału (koła) Związku byłych Więźniów Ideowo-Politycznych z czasów wojny z lat 1939-1945 (organizacji przemianowanej w 1947 na Polski Związek Byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych)[28]. Był projektantem ustanowionego w 1948 Mauzoleum Ofiar II Wojny Światowej na cmentarzu przy ulicy Rymanowskiej w Sanoku[29][30].

W 1947 rozpoczął studia architektury, ukończone na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej z tytułem magistra inżyniera architekta[11][31][4]. W czasie studiów działał w Sekcji Młodzieżowej Polskiego Związku Byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych[31]. W okresie PRL przez wiele lat pracował w zawodzie[4]. Czynnie brał udział w powojennej odbudowie Wrocławia[32]. Pracował na stanowisku kierownika budowy drugiego oddziału w Państwowym Przedsiębiorstwie Budowlanym[8]. Był pracownikiem Centralnego Biura Budownictwa Miejskiego[32]. Sprawował stanowisko kierownika biura projektowego, z którego został zwolniony za odmowę wstąpienia do PZPR[32]. Następnie pracował jako kierownik inwestycji w sądzie wojewódzkim oraz jako biegły sądowy[32].

Aktywnie uczestniczył w życiu stowarzyszeń byłych więźniów Oświęcimia, przyjeżdżał na coroczne obchody rocznicowe. Ze względu na swój szczególny numer obozowy wielokrotnie udzielał wypowiedzi wspomnieniowych. W 1984 został wybrany zastępcą członka zarządu w Oddziale Towarzystwa Opieki nad Majdankiem[33]. W 2000 brał udział w obchodach na terenie byłego obozu Auschwitz[34].

Zamieszkiwał we wrocławskim osiedlu Karłowice[35]. Prywatnie uprawiał narciarstwo, jeszcze pod koniec XX wieku startował w Biegu Piastów[35]. Zmarł 13 lutego 2004 we Wrocławiu[4]. Został pochowany na Cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu 20 lutego 2004[4]. Miał syna Stanisława i córkę Krystynę (po mężu Mańczak)[12].

Grób Stanisława Ryniaka na Cmentarzu Osobowickim

W 2016 zrealizowano fabularyzowany film dokumentalny pt. Z Jarosławia do Auschwitz (reż. Mariusz Mendycki, TVP Rzeszów), opowiadający o losach aresztowanych w Jarosławiu w 1940, w tym Stanisława Ryniaka, a w produkcji wystąpiły m.in. jego dzieci, Stanisław i Krystyna[36].

Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

  • Maksymilian Fingerchut – inny więzień pierwszego transportu do Auschwitz, także związany z Sanokiem i również inżynier
  • Tadeusz Srogi – inny więzień pierwszego transportu do Auschwitz, także związany z Sanokiem i Wrocławiem

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Zarówno Bożena Mindur-Bąk, jak i Anna Fastnacht-Stupnicka podały, że Stanisław Ryniak ukończył naukę w Gimnazjum w Sanoku.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g Wspomnienia 1986 ↓, s. 44.
  2. ↑ OD PZbWPHWiOK 2003 ↓, s. 99, 149.
  3. ↑ a b c d e f Informacje o więźniach. Arnold Andrunik. auschwitz.org. [dostęp 2021-04-28].
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Zmarł pierwszy polski więzień KL Auschwitz. auschwitz.org, 2004-02-21. [dostęp 2015-04-28].
  5. ↑ XLIV. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Królowej Zofji w Sanoku za rok szkolny 1930/31. Sanok: 1931, s. 34.
  6. ↑ a b Peszko 1986 ↓, s. 32.
  7. ↑ a b c d Peszko 1986 ↓, s. 31.
  8. ↑ a b c d e f g h i Bożena Mindur-Bąk. Postawy. „To nie szczęście, lecz cud, że przeżyłem”. „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 15 (450), s. 4, 20–31 maja 1988. 
  9. ↑ a b c d e f g Stupnicka 2001 ↓, s. 162.
  10. ↑ Peszko 1986 ↓, s. 31, 32.
  11. ↑ a b c d e f g h i j k OD PZbWPHWiOK 2003 ↓, s. 149.
  12. ↑ a b Kamil Jaworski: Nasz ojciec był pierwszym więźniem Auschwitz. nowiny24.pl, 2016-09-18. [dostęp 2021-05-03].
  13. ↑ Peszko 1986 ↓, s. 30-31.
  14. ↑ a b Wspomnienia 1986 ↓, s. 45.
  15. ↑ Wspomnienia 1986 ↓, s. 46.
  16. ↑ Ludobójstwo Niemców. Pierwszy transport Polaków do niemieckiego obozu zagłady w Auschwitz. blogmedia24.pl, 2012-06-13. [dostęp 2015-05-26].
  17. ↑ Pierwszy Transport do KL Auschwitz. chsro.pl. [dostęp 2017-01-03].
  18. ↑ a b OD PZbWPHWiOK 2003 ↓, s. 99.
  19. ↑ Był opisany jako „Schüler (uczeń) Stanisław Ryniak”.
  20. ↑ Serie numerowe więźniów. auschwitz.org. [dostęp 2015-02-15].
  21. ↑ W rocznicę pierwszego transportu. auschwitz.org, 27 maja 2005. [dostęp 2015-02-15].
  22. ↑ Wspomnienia 1986 ↓, s. 51.
  23. ↑ Stupnicka 2001 ↓, s. 161, 163.
  24. ↑ Auschwitz I blok 28 – wspomnienia. auschwitz.org. [dostęp 2015-02-15].
  25. ↑ Wspomnienia 1986 ↓, s. 57.
  26. ↑ Wspomnienia 1986 ↓, s. 57, 58.
  27. ↑ Wspomnienia 1986 ↓, s. 58.
  28. ↑ ZBoWiD 1986 ↓, s. 5-6, 7.
  29. ↑ ZBoWiD 1986 ↓, s. 20-21.
  30. ↑ Franciszek Oberc: Pomniki i tablice pamiątkowe Sanoka. Sanok: 1998, s. 6-7. ISBN 83-909787-1-7.
  31. ↑ a b OD PZbWPHWiOK 2003 ↓, s. 18.
  32. ↑ a b c d Stupnicka 2001 ↓, s. 164.
  33. ↑ OD PZbWPHWiOK 2003 ↓, s. 21.
  34. ↑ Okolicznościowe obchody. auschwitz.org, 14 czerwca 2000. [dostęp 2015-02-15].
  35. ↑ a b Stupnicka 2001 ↓, s. 161.
  36. ↑ Z Jarosławia do Auschwitz. tvp.pl. [dostęp 2022-08-02].
  37. ↑ M.P. z 2001 r. nr 1, poz. 10.
  38. ↑ M.P. z 1954 r. nr 105, poz. 1389.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stanisław_Ryniak&oldid=71903587”