Stanisław Kaszubski

Stanisław Kaszubski

Król

podporucznik
Data i miejsce urodzenia	10 października 1880 Warszawa, Polska
Data i miejsce śmierci	7 lutego 1915 Pilzno, Austro-Węgry
Przebieg służby
Lata służby	1914–1915
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	1 Pułk Piechoty Legionów
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa
Odznaczenia

Stanisław Kaszubski, ps. „Król” (ur. 10 października 1880 w Warszawie, zm. 7 lutego 1915 w Pilźnie) – polski działacz socjalistyczny i niepodległościowy, żołnierz 1 pułku piechoty Legionów Polskich.

Życiorys

Lata szkolne i studenckie

Stanisław Kaszubski był synem powstańca styczniowego Franciszka oraz Kazimiery z domu Krzykowska. Miał brata Tadeusza (ur. 1885) oraz siostrę Wandę. W 1890 roku rozpoczął naukę w V Gimnazjum w Warszawie, skąd wkrótce został usunięty za swoją patriotyczną postawę. Następnie uczył się w Płocku i Wilnie, gdzie także nie udało mu się ukończyć kształcenia. Z powodu swojej czynnej działalności w organizacjach patriotyczno-samokształceniowych z obydwu szkół został usunięty. W 1904 roku uzyskał świadectwo maturalne w Odessie. Należał do Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy. W czasie rewolucji w 1905 roku pod pseudonimem „Król” prowadził działalność polityczną wśród młodzieży. W czasie rewolucji został aresztowany i skazany na zesłanie do Archangielska. Wyrok został zamieniony na wygnanie poza granice Imperium Rosyjskiego. W jego konsekwencji w 1908 roku Kaszubski przeniósł się na tereny Austro-Węgier, zamieszkując w Krakowie.

Wkrótce rozpoczął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim. W Krakowie zerwał z SDKPiL i wstąpił do Związku Strzeleckiego, w którym na rok przed I wojną światową ukończył kurs oficerski.

I Brygada Legionów

W momencie wybuchu I wojny światowej Kaszubski znalazł się w organizowanych przez Józefa Piłsudskiego oddziałach. Wkrótce przydzielony został do I Brygady do 1 pułku piechoty. Służył w pierwszym batalionie tego pułku jako dowódca plutonu. Prawdopodobnie rozkazem z dnia 12 listopada 1914 roku został mianowany na podporucznika.

23–25 grudnia 1914 brał udział w morderczej bitwie pod Łowczówkiem. 25 grudnia dostał się do niewoli rosyjskiej. W Tarnowie, w siedzibie rosyjskiego korpusu, został dołączony do grupy 16 legionistów i razem z nimi 27 grudnia przetransportowany do Radomyśla Wielkiego. W Radomyślu, w dowództwie rosyjskiej 3 Armii był przesłuchiwany przez pułkownika żandarmerii mówiącego biegle po polsku. Po zakończeniu przesłuchań został przewieziony do powiatowego więzienia w Pilźnie. Ponieważ był obywatelem rosyjskim, został skazany za zdradę na karę śmierci przez powieszenie. 7 lutego 1915 roku przed wykonaniem wyroku odczytano dekret cara darujący Kaszubskiemu życie pod warunkiem wstąpienia do armii rosyjskiej. Stanisław Kaszubski odmówił. Jego ciało został pochowane w bezimiennym grobie. Po zajęciu Pilzna przez wojska austriackie ciało jego ekshumowano i 2 listopada 1915 pochowano z honorami na cmentarzu w Pilźnie. W 1923 roku na cmentarzu w Pilźnie postawiono pomnik ku jego czci.

Nekrolog Stanisława Kaszubskiego

Stanisław Kaszubski został pośmiertnie zweryfikowany jako podporucznik piechoty.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 6476 (pośmiertnie, 1922)

• Krzyż Niepodległości z Mieczami (pośmiertnie, 19 grudnia 1930)

Upamiętnienie

Pilzno, tablica pamiątkowa poświęcona por. Stanisławowi Kaszubskiemu

Jego życiorys opisał Karol Koźmiński w książce pt. Kamienie na szaniec, wydanej w 1937.

Postać podporucznika pojawia się w filmie Legiony z 2019. W rolę Kaszubskiego wcielił się Mirosław Baka.

Bibliografia

• Pogrzeb śp. Stanisława Kaszubskiego, Czas nr 573 z 4 listopada 1915, s.2 [1].
• Ppor. Stanisław Król-Kaszubski. W 10 rocznicę stracenia, Polska Zbrojna Nr 39 z 8 lutego 1925, s. 10–11.
• Z. Zygmuntowicz, Stanisław Król-Kaszubski Bohater-męczennik, w Panteon Polski Nr 41, Lwów, Luty 1928, s. 3.
• Z. Zygmuntowicz, Stanisław Król-Kaszubski Bohater-męczennik, w Panteon Polski Nr 42, Lwów, Marzec 1928, s. 8.[2].
• Z. Zygmuntowicz, Stanisław Król-Kaszubski Bohater-męczennik, w Panteon Polski Nr 44, Lwów, Maj 1928, s. 10[3].
• Dariusz Nowiński, Stanisław Król-Kaszubski.
• Polski Słownik Biograficzny, Tom XII, Kraków 1966.
• Wiktor Krzysztof Cygan, Słownik biograficzny oficerów Legionów Polskich. Gryf, Warszawa 1992. T. I.
• Marek Gałęzowski, Stanisław Kaszubski "Król", Warszawa 2018, wyd. Instytut Pamięci Narodowej, ISBN 978-83-8098-477-6, wersja zdigitalizowana.