Stanisław Kulczyński

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Stanisław Kulczyński
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

9 maja 1895
Kraków, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

12 lipca 1975
Warszawa, Polska

Przewodniczący Rady Państwa (p.o.)
Okres

od 7 sierpnia 1964
do 12 sierpnia 1964

Przynależność polityczna

Stronnictwo Demokratyczne

Poprzednik

Aleksander Zawadzki

Następca

Edward Ochab

Stanisław Kulczyński
profesor zwyczajny nauk przyrodniczych
Specjalność: botanika
Alma Mater

Uniwersytet Jagielloński

Doktorat

1919 – botanika i geologia
Uniwersytet Jagielloński

Habilitacja

1924 – botanika
Uniwersytet Jagielloński

Profesura

1930

rektor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie
Okres spraw.

1936–1938

rektor Uniwersytetu i Politechniki Wrocławskiej
Okres spraw.

1945–1951

Odznaczenia
Order Budowniczych Polski Ludowej Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Medal 10-lecia Polski Ludowej Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego Order Zasługi Republiki Włoskiej II Klasy (1951-2001) Medal jubileuszowy „W upamiętnieniu 100-lecia urodzin Władimira Iljicza Lenina”

Stanisław Leon Kulczyński (ur. 9 maja 1895 w Krakowie, zm. 12 lipca 1975 w Warszawie)[1] – polski botanik i polityk. Poseł do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL I, II, III, IV i V kadencji, zastępca przewodniczącego (1956–1969) Rady Państwa. Wicemarszałek Sejmu I kadencji, rektor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie (1936–1938) oraz Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu (1945–1951). Budowniczy Polski Ludowej.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Tablica pamiątkowa we Wrocławiu

Był synem Władysława, zoologa, specjalisty w dziedzinie pajęczaków, prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego i Anny z Chełmeckich[2].

Ukończył studia na Uniwersytecie Jagiellońskim (był uczniem Mariana Raciborskiego i Władysława Szafera)[3]. Został wykładowcą botaniki na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie w 1924 objął i zorganizował Katedrę Systematyki i Morfologii Roślin, początkowo jako profesor nadzwyczajny, od 1930 profesor zwyczajny. W 1935 został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności. W czasie roków akademickich 1936/1937 i 1937/1938 był rektorem Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie[4][5]. Zrezygnował ze stanowiska na początku stycznia 1938[6], protestując w ten sposób przeciwko naciskom wprowadzenia na uczelni getta ławkowego[7].

W 1935 został członkiem korespondentem, a w 1945 – członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Umiejętności; od 1919 był współpracownikiem (od 1935 członkiem) Komisji Fizjograficznej PAU[8]; współzałożyciel i od 1952 członek Polskiej Akademii Nauk[1].

Po wybuchu II wojny światowej i agresji Związku Radzieckiego na Polskę z 17 września 1939 i po przemianowaniu uczelni na Lwowski Państwowy Uniwersytet im. Iwana Franki został prezesem Związku Zawodowego Pracowników Uniwersytetu (tzw. „Profspilka”, do którego przynależność była obowiązkowa)[9]. W okresie radzieckiej okupacji Lwowa nadal prowadził działalność naukową. W sierpniu 1940 był gościem Wszechzwiązkowego Komitetu ds. Nauki ZSRR w Moskwie[10]. W czasie wojny był delegatem Rządu RP na wychodźstwie na Obszar Lwowski. Lwów opuścił w 1941 (wraz z Karoliną Lanckorońską). Zamieszkał w Krakowie, gdzie zajmował się tajnym nauczaniem na Uniwersytecie Jagiellońskim. 10 maja 1945 przybył do Wrocławia, gdzie rozpoczął odbudowę uniwersytetu. Był pierwszym rektorem połączonych: Uniwersytetu i Politechniki w latach 1945–1951[1].

9 lipca 1946 został mianowany przez wojewodę wrocławskiego tymczasowym opiekunem zbiorów Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Podjął decyzję o oddaniu na potrzeby przyszłego Ossolineum budynku dawnego gimnazjum Św. Macieja użytkowanego przez Uniwersytet, zorganizował przyjęcie zbiorów lwowskich we Wrocławiu i odpowiednio je zabezpieczył.

W październiku 1946 zorganizował Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum we Wrocławiu, którego został prezesem Zarządu. Funkcję tę sprawował aż do zawieszenia działalności Towarzystwa w 1949. W 1949 jako członek Polskiego Komitetu Obrońców Pokoju był delegatem Krajowej Rady Obrońców Pokoju na Kongres Obrońców Pokoju w Paryżu[11]. W listopadzie 1949 został członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina[12].

W 1963 Uniwersytet Wrocławski, a w 1965 Politechnika Wrocławska[13] przyznały mu tytuł doktora honoris causa.

W czerwcu 1968 wszedł w skład Komitetu Honorowego oraz został przewodniczącym Komitetu Przygotowawczego obchodów 500. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika[14].

Pochowany 17 lipca 1975 na cmentarzu Rakowickim w Krakowie[15]. W uroczystościach pogrzebowych udział wzięli m.in. przewodniczący Rady Państwa prof. Henryk Jabłoński, prezes Naczelnego Komitetu ZSL, marszałek Sejmu Stanisław Gucwa, przewodniczący Centralnego Komitetu Stronnictwa Demokratycznego Andrzej Benesz, I sekretarz Komitetu Krakowskiego PZPR Wit Drapich, prezydent Krakowa Jerzy Pękala oraz delegacje naukowców z całego kraju. Przemówienie żałobne wygłosił Andrzej Benesz[16].

Kariera naukowa[edytuj | edytuj kod]

  • 1918–1924 – pracownik naukowy Uniwersytetu Jagiellońskiego;
  • 1924–1939 – prof. Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie (w latach 1936–1938 rektor), w czasie pierwszej okupacji sowieckiej (w latach 1939–1941) prof. Uniwersytetu im. I. Franki we Lwowie;
  • od 1941 w Krakowie – pracował jako rzeczoznawca przy Izbie Rolniczej;
  • 1945–1969 – prof. Uniwersytetu Wrocławskiego;
  • 1945–1952 – rektor Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu.

W pracy naukowej zajmował się systematyką roślin, ekologią, fitosocjologią (głównie Tatr i Pienin) i paleobotaniką; autor m.in. Torfowiska Polesia (tom I–II, 1939–1940); współautor (wraz z Władysławem Szaferem i Bogumiłem Pawłowskim) klucza do oznaczania polskich roślin naczyniowych Rośliny polskie (1924)[17].

Działalność polityczna[edytuj | edytuj kod]

Rodzina[edytuj | edytuj kod]

Żonaty z Marią Kulczyńską, działaczką społeczną i polityczną. Miał córkę i syna Jana, reżysera i byłego dziekana Wydziału Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej[18]. Jego brat Władysław junior (1890–1923) był taternikiem, siostra Wanda (1893–1968) – działaczką na rzecz ochrony przyrody[19].

Ordery i odznaczenia (lista niepełna)[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Jego imieniem nazwano Wrocławską Drukarnię Naukową PAN, jeden z wrocławskich bulwarów, szkołę podstawową we Wrocławiu, a także MS Stanisław Kulczyński[33] zwodowany w stoczni im. Adolfa Warskiego. W Jeleniej Górze wzniesiono mu pomnik[18][34].

W 2017 Instytut Pamięci Narodowej zamieścił nazwisko Kulczyńskiego na liście osób symbolizujących komunizm, wskazując na konieczność zmiany nazw ulic noszących jego imię[35]. Wywołało to sprzeciw ze strony wrocławskiego środowiska akademickiego, w tym Uniwersytetu Wrocławskiego[36].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c Wielka Encyklopedia PWN. Tom 15. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 174. ISBN 83-01-13794-0.
  2. Józef Mądalski, Stanisław Kulczyński, [w:] Jan Trzynadlowski (red.), Uczeni wrocławscy: (1945–1979), Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1980, s. 181, ISBN 83-04-00037-7, OCLC 15316628.
  3. Encyklopedia Wrocławia. Jan Harasimowicz (red.). Wyd. III. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, s. 460.
  4. Prof. dr. Kulczyński rektorem U. J. K.. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 107 z 10 maja 1936. 
  5. Jan Draus: Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie 1918–1946. Portret kresowej uczelni. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2007, s. 25. ISBN 978-83-7188-964-6.
  6. Senat U. J. K. przyjął rezygnację rektora Kulczyńskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 5 z 9 stycznia 1938. 
  7. Małgorzata Kaczmar. Prof. Stanisław Kulczyński – buntownik z wyboru. „Gazeta Wrocławska”, 2 października 2009. 
  8. Piotr Köhler: Botanika w Towarzystwie Naukowym Krakowskim, Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności (1815–1952). Kraków 2002.
  9. Jan Draus: Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie 1918–1946. Portret kresowej uczelni. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2007, s. 87. ISBN 978-83-7188-964-6.
  10. Dzieje najnowsze: Tom 14, PAN, 1983.
  11. Trybuna Robotnicza”, nr 92 (1481), 9 kwietnia 1949, s. 1.
  12. Życie Warszawy”, nr 306 (1808), 6 listopada 1949, s. 1.
  13. Doktorzy honoris causa [online], portal.pwr.wroc.pl [dostęp 2020-07-26].
  14. Urania”, nr 3, marzec 1969, s. 84–85.
  15. Jan Wiktor Tkaczyński (red.), Pro Memoria III. Profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego spoczywający na cmentarzach Krakowa 1803–2017, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2018, s. 154, ISBN 978-83-233-4527-5.
  16. Pogrzeb Stanisława Kulczyńskiego [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 159 (9755), 18 lipca 1975, s. 2.
  17. a b Wielka Encyklopedia PWN. Tom 15. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 175. ISBN 83-01-13794-0.
  18. a b Maria Żmigrodzka, Hołd dla wybitnego polityka, naukowca, człowieka. Uroczyste wodowanie m/s „Stanisław Kulczyński”, „Kurier Polski”, nr 83 z 29 kwietnia 1987, s. 1–2. Matką chrzestną statku została Helena Chodkowska.
  19. Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004, s. 621–624. ISBN 83-7104-009-1.
  20. Wręczenie odznaczeń w Belwederze. „Nowiny”, s. 1, Nr 170 z 20 lipca 1964. 
  21. M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 („za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie (...), oświaty, nauki, kultury i sztuki”).
  22. Najwyższe odznaczenia dla zasłużonych obywateli Polski Ludowej, „Trybuna Robotnicza”, nr 173, 22 lipca 1959, s. 7.
  23. M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 410 („za zasługi na polu pracy naukowej”).
  24. Odznaczenia w dniu Święta Niepodległości. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 258 z 13 listopada 1937. 
  25. M.P. z 1947 r. nr 52, poz. 366 („za zasługi na polu działalności oświatowej i kulturalnej”).
  26. M.P. z 1955 r. nr 112, poz. 1450 – Uchwała Rady Państwa z dnia 14 stycznia 1955 r. 0/126 – na wniosek Prezesa Polskiej Akademii Nauk.
  27. Nadzwyczajna sesja Sejmu, „Trybuna Robotnicza”, nr 172, 22 lipca 1966, s. 1.
  28. Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, nr 9, 20 września 1960, s. 1.
  29. Order Odrodzenia dla G. Saragata. Odznaczenia włoskie dla przywódców polskich. „Dziennik Polski”. 246, s. 1, 16 października 1965. 
  30. Jubileuszowe medale leninowskie dla działaczy OKP, „Głos Słupski”, nr 276, 4 października 1970, s. 1.
  31. Jacek Ślusarczyk, Ruch Obrońców Pokoju w latach 1948–1989, Instytut Studiów Politycznych PAN, 1996, s. 124.
  32. Civitate Wratislaviensi Donatus. BIP miasta Wrocławia. [dostęp 2023-12-26].
  33. MS Stanisław Kulczyński. polsteam.com. [dostęp 2020-10-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-19)].
  34. Święto Stronnictwa w całym kraju, „Kurier Polski”, nr 89 z 7 maja 1984, s. 1–2.
  35. ul. Kulczyńskiego Stanisława [online], ipn.gov.pl [dostęp 2020-07-26].
  36. Uchwały Senatu – 2017 [online], bip.uni.wroc.pl [dostęp 2020-07-26].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]