Stara Łomża

Stara Łomża

część wsi
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	łomżyński
Gmina	Łomża
Część miejscowości	Zawady
Wysokość	95 m n.p.m.
Liczba ludności	460
Strefa numeracyjna	86
Kod pocztowy	18-400
SIMC	0401160
Położenie na mapie gminy wiejskiej Łomża Stara Łomża
Położenie na mapie Polski Stara Łomża
Położenie na mapie województwa podlaskiego Stara Łomża
Położenie na mapie powiatu łomżyńskiego Stara Łomża
53°09′12″N 22°06′45″E

Stara Łomża – wieś leżąca pod Łomżą, między jej aktualną a pierwotną (wczesnośredniowieczną) lokacją.

Nazwa odnosi się właściwie do trzech wsi: Stara Łomża nad Rzeką (260 mieszkańców), Stara Łomża przy Szosie (140 mieszkańców), Stara Łomża-Zosin (60 mieszkańców).

Historia Starej Łomży

Historia Starej Łomży jest ściśle związana z historią Łomży, gdyż to właśnie na terenie aktualnej wsi założono w IX w. luźną, otwartą osadę. W pierwszej połowie XI w. powstaje gródek typu cyplowego, który ulega pożarowi w ostatniej dekadzie tego wieku.

Gród zostaje odbudowany dopiero w połowie XII w. z ponowną fortyfikacją terenu i budową wieży pośrodku oraz dwóch wałów podgrodzia. Położenie grodu wskazuje wyraźnie na jego charakter obronny. Od północnego wschodu zabezpiecza go nie tylko rzeka Narew, ale także szeroka i bagnista jej dolina. Pozostałością po grodzisku jest tzw. Góra Królowej Bony. Do dnia dzisiejszego zachowały się tam pozostałości wałów ziemnych otaczających gród.

Na sąsiednim wzniesieniu zwanym Wzgórzem Świętego Wawrzyńca miał stać kościół parafialny wybudowany, według Kroniki Spengeberga, przez świętego Brunona z Kwerfurtu, około 1000 roku. Święty ten, niosąc wiarę chrześcijańską pogańskim ludom na pograniczu prusko-jaćwieskim, poniósł męczeńską śmierć w 1009 r. zaledwie 20 km na wschód od tego miejsca, w okolicach dzisiejszej Wizny. Prawdziwości tej legendy dowodzą wykopaliska archeologiczne, przeprowadzone na wzgórzu. Potwierdzają one, że w tym miejscu stał pierwszy kościół chrześcijański na Północnym Mazowszu. W krypcie odnaleziono wczesnośredniowieczne szczątki bogato ubranego duchownego.

W tym okresie powstał również kościół św. Piotra, który był umiejscowiony na terenie wsi Stara Łomża. Według ww. Kroniki Spengeberga w XII wieku za Bolesława Kędzierzawego powstaje zamek książąt mazowieckich ulokowany na jednym ze wzgórz w późniejszej lokalizacji miasta Łomży.

Około 1250 r., w czasie jednego z najazdów, książę litewski Trojden złupił i spalił gród łomżyński. Ok. 1340 r. Kazimierz Wielki rozpoczął odbudowę zamku w tej lokalizacji w Szurze pod Starą Łomżą. Łomża nie pojawiała się w dokumentach pisanych do końca XIV w. Po unii polsko-litewskiej zmniejsza się znacznie niebezpieczeństwo ciągłych najazdów od strony wschodniej granicy. Sprzyja to rozwojowi osadnictwa, przenoszeniu i lokacji miast na prawie niemieckim. Grody tracą swój charakter obronny, a podgrodzia nabierają większego znaczenia jako centra handlowo-gospodarcze. Położenie podgrodzia łomżyńskiego było niezbyt dogodne i dlatego Łomża zostaje przeniesiona na nowe miejsce, umożliwiające jej lepszy rozwój i wytyczenie prostopadłych ulic, w okolice założonego w XII w. zamku książąt mazowieckich.

Nowa lokacja Łomży o 5 km na zachód w dół rzeki następuje w ostatnich dekadach XIV w. Już w 1392 r. na Popowej Górze zostaje wybudowany kościół NMP i świętych Rozesłańców. W 1410 r. zostaje tu przeniesiona parafia. Jest to dowodem na to, że nowe miejsce było już zasiedlone i zabudowane. Dawne podgrodzie otrzymuje wówczas nazwę Starej Łomży, która występuje w najstarszym rejestrze okolicznych wsi z 1410 roku.

W tej miejscowości urodził się ks. bp Maciej ze Starej Łomży – kanonik lwowski, pisarz na dworze Kazimierza Jagiellończyka, biskup kamieniecki, chełmski (od 19 marca 1484 r.).

Linki zewnętrzne

• Stara Łomża, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 220 .
• Zdjęcie z powietrza grodziska w Starej Łomży
• Numeryczny model powierzchni terenu grodziska w Starej Łomży i okolic