Statut Organiczny Województwa Śląskiego
Rzeczpospolita Polska |
Ten artykuł jest częścią serii: |
Nazwa potoczna |
Śląska Konstytucja, Statut |
---|---|
Państwo | {{{państwo}}} |
Data wydania |
15 lipca 1920 r. |
Miejsce publikacji | |
Data wejścia w życie |
z dniem objęcia Województwa Śląskiego przez Rzeczpospolitą Polską |
Rodzaj aktu | |
Przedmiot regulacji |
prawo samorządowe województwa śląskiego |
Status |
uchylony |
Utrata mocy obowiązującej z dniem |
7 maja 1945 r. |
Zastrzeżenia dotyczące pojęć prawnych |
Statut Organiczny Województwa Śląskiego właściwie „Ustawa Konstytucyjna z 15 lipca 1920 r. zawierająca statut organiczny Województwa Śląskiego”[1] – akt prawny uchwalony przez Sejm Ustawodawczy nadający województwu śląskiemu szeroką autonomię.
Statut Organiczny Województwa Śląskiego respektował tradycje samorządowe na Górnym Śląsku i Śląsku Cieszyńskim[1]. W ten sposób w kampanii przed plebiscytem 1921 roku odebrano stronie niemieckiej argumenty o zamiarze likwidacji silnego samorządu lokalnego.
Kompetencje Sejmu Śląskiego
Autonomia województwa śląskiego obejmowała kompetencje czynne (w kolejności wymienionej w Statucie):
- ustawodawstwo w zakresie stosowania języka polskiego i niemieckiego jako języków urzędowych;
- ustawodawstwo dotyczące samorządu lokalnego (gminnego i powiatowego) oraz dotyczące władz administracyjnych i podziału administracyjnego woj. śląskiego;
- ustawodawstwo sanitarno-epidemiologiczne;
- ustawodawstwo o organizacji policji i żandarmerii
- ustawodawstwo o nadzorze budowlanym i straży pożarnej;
- ustawodawstwo dotyczące szkolnictwa wszelkich typów i stopni, bez szkolnictwa wyższego;
- ustawodawstwo w sprawach wyznaniowych – z wyłączeniem spraw uregulowanych konkordatem;
- ustawodawstwo dotyczące zwalczania ubóstwa;
- ustawodawstwo regulujące szeroko rozumianą politykę rolną, melioracje i budownictwo wodne – bez prawa do budowy kanałów i regulacji rzek granicznych;
- ustawodawstwo o zaopatrzeniu ludności w energię elektryczną i w sprawie transportu lokalnego;
- ustalanie dorocznego budżetu śląskiego, zaciąganie pożyczek wojewódzkich, zbywanie, zamianę i obciążanie nieruchomego majątku wojewódzkiego i przyjęcie gwarancji finansowej przez skarb śląski;
- nakładanie podatków i opłat publicznych śląskich,
- wydawanie przepisów cywilnych i karnych w sprawach zastrzeżonych.
Kompetencje bierne Sejmu Śląskiego (wyrażanie zgody na obowiązywanie ustawy państwowej):
- ograniczanie wytwórczości przedsiębiorstw śląskich w dziedzinie produkcji węgla, hutnictwa, wyrobów chemicznych, cementu i innych, ważniejszych gałęzi produkcji;
- wprowadzanie podatków od produkcji lub monopoli na węgiel, wyroby hutnicze, wyroby chemiczne, cement i inne, ważniejsze gałęzie produkcji;
- zmienienie ustaw, dotyczących górnictwa, przemysłu, handlu i rękodzielnictwa, obowiązujących w Województwie Śląskim w dniu przyjęcia Górnego Śląska przez Polskę.
Autonomia województwa śląskiego, wyrażona w ustawodawstwie czynnym miała charakter: administracyjny, porządkowy, gospodarczy, kulturalno-oświatowy i socjalny, natomiast w ustawodawstwie biernym charakter: gospodarczy (głównie) i socjalny. Do ustawodawstwa śląskiego należały również inne sprawy, jeżeli województwo śląskie było wyraźnie wyłączone spod obowiązywania ustawy państwowej. Ustawy śląskie nie mogły naruszać Statutu Organicznego, praw obywatelskich, zagwarantowanych w ustawie konstytucyjnej Rzeczypospolitej Polskiej, przepisów traktatów międzynarodowych, obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej, ani też przepisów innych ustaw państwowych, obowiązujących w dziedzinie nie zastrzeżonej dla ustawodawstwa śląskiego.
O Sejmie i ustawodawstwie śląskim
Ustawa powoływała jednoizbowy Sejm Śląski z 48 posłami, który wyłaniał Radę Wojewódzką. Sejm Śląski uchwalał własny budżet, który zasilał Skarb Śląski. Część dochodów była odprowadzana przez Skarb Śląski do budżetu centralnego. Sejm Śląski miał uchwalić ustawę o wewnętrznym ustroju Województwa Śląskiego, czego przed wybuchem wojny nie udało się dokonać.
Według przepisów Statutu Sejm autonomiczny wybierał ze swego grona Marszałka i jego zastępców, a regulamin sejmowy określał prawa i obowiązki Marszałka, liczbę wicemarszałków i sekretarzy, rodzaj i ilość komisji sejmowych, jak i sposób i porządek obrad sejmowych. Określono również tryb zwoływania, odraczania i zamykania Sejmu Śląskiego przez Naczelnika Państwa.
Administracja
Naczelne organy administracji
Rada Wojewódzka składała się z wojewody śląskiego, jego zastępcy i 5 członków, wybranych w głosowaniu przez Sejm Śląski. Radę Wojewódzką zwoływał wojewoda, musiał ją zaś zwołać na żądanie trzech członków Rady. Rada rozstrzygała większością głosów w obecności co najmniej trzech członków, nie licząc wojewody, względnie jego zastępcy.
Wojewodę i jego zastępcę mianował i zwolniał z urzędu Naczelnik Państwa na wniosek Rady Ministrów. Wojewodzie przysługiwało prawo do zawieszania uchwał Rady, sprzeciwiających się ustawom lub przekraczających zakres działania Rady. W wypadkach takich wojewoda oddawał sprawę do rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego w Warszawie.
Urzędnicy śląscy
Urzędnicy państwowi, urzędujący w województwie śląskim, powinni byli w zasadzie pochodzić z województwa śląskiego. Przy obsadzaniu urzędów administracji państwowej na obszarze województwa śląskiego powinni mieli mieć przy równych kwalifikacjach pierwszeństwo urzędnicy pochodzący w województwa śląskiego. Urzędnicy i pracownicy, jak i robotnicy z województwa śląskiego, zatrudnieni w administracji państwowej lub w przedsiębiorstwach państwowych w województwie śląskim, mogli zostać przeniesieni do innych dzielnic Rzeczypospolitej Polskiej wbrew swej woli tylko, jeżeli wymagało tego koniecznie ich wyszkolenie lub kwalifikacje, albo przeważający interes służby państwowej.
Urzędnicy śląscy, nauczyciele i urzędnicy komunalni składali przysięgę według roty i w sposób, przepisany dla urzędników Rzeczypospolitej. Członkowie Rady Wojewódzkiej przysięgali, że będą pełnili obowiązki sumiennie, zgodnie z prawem i w zamiarze służenia Rzeczypospolitej Polskiej.
Sądy
Wszystkie sądy województwa śląskiego wydawały wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, a nadzór nad nimi przysługiwał Ministerstwu Sprawiedliwości.
Poprawki do Ustawy Konstytucyjnej
W ustawie konstytucyjnej z dnia 15 lipca 1920 r., zawierającej statut organiczny Województwa Śląskiego (Dz. U. R. P. Nr. 73, poz. 497) do wybuchu II wojny światowej wprowadzono pięć poprawek ustawami: z dnia 8 marca 1921 r. (Dz. U. R. P. Nr. 26, poz. 146)[2], z dnia 30 lipca 1921 r. (Dz. U. R. P. Nr. 69, poz. 449)[3], z dnia 18 października 1921 r. (Dz. U. R. P. Nr. 85, poz. 608)[4], z dnia 18 marca 1925 r. (Dz. U. R. P. Nr. 36, poz. 240)[5] oraz z dnia 23 kwietnia 1935 r. (Dz. U. R. P. Nr. 30, poz. 227)[6].
Pierwotna treść artykułu 44 – Ustawa, zmieniająca niniejszą ustawę konstytucyjną, a ograniczająca prawa ustawodawstwa lub samorządu śląskiego (artykuły 1, 4 do 12, 13 do 33, 36 do 42 i 44), wymagać będzie zgody Sejmu Śląskiego – zabezpieczała samorządność górnośląską przed jej likwidacją bez zgody reprezentantów mieszkańców województwa śląskiego w Sejmie Śląskim.
Nowe brzmienie art. 44 zgodnie z art. 81 ust. 3 Konstytucji kwietniowej – Zmiana niniejszej ustawy konstytucyjnej wymaga ustawy państwowej – traktowane zgodnie z regułą Lex posterior generali non derogat legi priori speciali jako uzupełnienie brzmienia pierwotnego artykułu, nie powinno było uzyskać mocy obowiązującej na obszarze województwa śląskiego z racji braku zgody Sejmu Śląskiego na jego zmianę. Sejm RP III kadencji nie dochowując trybu zmiany art. 44, złamał tym samym zasadę legalizmu.
Według opinii Konstantego Wolnego, dziekana Rady Adwokackiej w Katowicach, jednego z twórców statutu organicznego na mocy art. 44: Sejm Polski może prawa Województwa Śląskiego rozszerzyć, ścieśnić je atoli może tylko za zgodą Sejmu Śląskiego. Dlatego każda zmiana statutu organicznego może nastąpić równobrzmiącą uchwałą Sejmu Polskiego i Śląskiego o ileby ograniczała prawa Województwa Śląskiego[7].
Uchylenie Statutu Organicznego
Statut Organiczny Województwa Śląskiego został zniesiony przez Krajową Radę Narodową ustawą konstytucyjną z 6 maja 1945, która weszła w życie 7 maja[8]. Ustawa konstytucyjna znosząca Statut została uchwalona przez Krajową Radę Narodową niezgodnie z wymogami legalizmu: niezgodnie z kompetencjami KRN[9], bez podstawy prawnej i niewłaściwym trybie.
Statut zniesiono w trakcie formalnego trwania IV kadencji Sejmu Śląskiego[10].
Przypisy
- ↑ a b Ustawa Konstytucyjna z dnia 15 lipca 1920 r. zawierająca statut organiczny Województwa Śląskiego (Dz.U. z 1920 r. nr 73, poz. 497).
- ↑ Ustawa konstytucyjna z dnia 8 marca 1921 r. dotycząca uzupełnienia Ustawy Konstytucyjnej z dnia 15 lipca 1920 r. zawierającej Statut Organiczny Województwa Śląskiego (Dz.U. z 1921 r. nr 26, poz. 146).
- ↑ Ustawa z dnia 30 lipca 1921 r. o uzupełnieniu art. 40 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 15 lipca 1920 r. zawierającej statut organiczny Województwa Śląskiego (Dz.U. z 1921 r. nr 69, poz. 449).
- ↑ Ustawa z dnia 18 października 1921 r. zmieniająca art. 36 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 15 lipca 1920 r. zawierającej statut organiczny Województwa Śląskiego (Dz.U. z 1921 r. nr 85, poz. 608).
- ↑ Ustawa z dnia 18 marca 1925 r. zmieniająca niektóre postanowienia ustawy z dnia 13 lutego 1924 r. w przedmiocie stosowania na obszarze województwa śląskiego ustaw, dotyczących państwowej służby cywilnej (Dz.U. z 1925 r. nr 36, poz. 240).
- ↑ Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 r. (Dz.U. z 1935 r. nr 30, poz. 227).
- ↑ Konstanty Wolny: Autonomja Śląska, Mikołów: Wydawnictwo K. Miarki, 1920, s. 61
- ↑ Ustawa Konstytucyjna z dnia 6 maja 1945 r. o zniesieniu statutu organicznego województwa śląskiego (Dz.U. z 1945 r. nr 17, poz. 92).
- ↑ Ustawa z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych (Dz.U. z 1944 r. nr 5, poz. 22).
- ↑ W przeciwieństwie do Parlamentu RP, którego obie izby V kadencji zostały rozwiązane w wyniku wybuchu II wojny światowej i załamania struktur państwa dekretem prezydenta Rzeczypospolitej Władysława Raczkiewicza z 2 października 1939 roku, Sejm Śląski IV kadencji nie został rozwiązany.