Sterdyń

Sterdyń
	wieś
	; Centrum miejscowości
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	sokołowski
Gmina	Sterdyń
Liczba ludności (2011)	749
Strefa numeracyjna	25
Kod pocztowy	08-320
Tablice rejestracyjne	WSK
SIMC	0690810
	Położenie na mapie gminy Sterdyń Sterdyń
	Położenie na mapie Polski Sterdyń
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Sterdyń
	Położenie na mapie powiatu sokołowskiego Sterdyń
	52°34′48″N 22°17′37″E/52,580000 22,293611
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Sterdyń (do 30 grudnia 1999 Sterdyń-Osada) – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie sokołowskim^[5]^[6], na historycznym Podlasiu. Siedziba gminy Sterdyń oraz parafii św. Anny. Dawniej miasto – uzyskała lokację miejską przed 1737 rokiem, zdegradowana w 1869 roku^[7].

Integralne części wsi Sterdyń^[5]^[6]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
0690826	Paciejew	część wsi
0690832	Sterdyń Poduchowna	część wsi
0690849	Szmulowizna	część wsi

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Sterdyń położona jest na północ 20 km od Sokołowa Podlaskiego, przez miejscowość przebiega droga krajowa nr 63 Węgorzewo – Sławatycze. Obok miejscowości przepływa rzeczka Buczynka, dopływ Bugu.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pierwsza pisana wzmianka o Sterdyni pochodzi z 1425 roku (Z. Rostkowski). Miejscowość została wymieniona w 1446 r. w spisie parafii ziemi łuckiej.

Pierwszym odnotowanym w źródłach właścicielem Sterdyni był Piotr Kiszka herbu Dąbrowa. Około 1472 roku wybudowano drewniany kościół pw. Trójcy Przenajświętszej, Nawiedzenia NMP i św. Anny, św. Jana Chrzciciela i Wszystkich Świętych, którego fundatorami byli: Grzymała h. Lubicz ze Sterdyni (1476–1482) i Brykcjusz Chądzyński h. Ciołek z Chądzynia. Dokument fundacyjny kościoła zaginął – prawdopodobnie zniszczony przez Tatarów. Nowy dokument fundacyjny wystawił 5 lipca 1518 roku Piotr Kiszka, potwierdzając wcześniejsze nadania. Erekcji parafii dokonał w 1518 roku biskup łucki, książę Paweł Algimunt Holszański.

Od roku 1622 Sterdyń była własnością Jakuba Iwanowskiego h. Rogala (zm. 16 kwietnia 1630) żonatego z Anną Kiszką (zm. 1626), córką Mikołaja Kiszki (ok. 1565–1620). Następnie ich córka Barbara, wydając się w 1628 za Zbigniewa Ossolińskiego h. Topór (syna Prokopa i Katarzyny Biereckiej), wniosła dobra sterdyńskie, jako wiano, do rodu Ossolińskich. Po śmierci Zbigniewa (w roku 1628) dziedzicem Sterdyni został jego syn Jerzy, chorąży nurski, elektor z województwa podlaskiego, który 14 lutego 1673 roku poślubił Mariannę Broemer. Po śmierci Jerzego w roku 1687 majątek sterdyński popadł w długi, z powodu których synowie Jerzego Zbigniew (kanonik laterański w Czerwińsku i proboszcz w Zuzeli) i Jan-Józef (również duchowny) w roku 1709 sprzedali jednocześnie swe prawa spadkowe swemu stryjecznemu bratu Stefanowi Ossolińskiemu i Wiktorynowi Kuczyńskiemu. Po wieloletnim procesie sądowym, 24 czerwca 1729 roku Wiktoryn Kuczyński sprzedał Sterdyń Janowi Stanisławowi Ossolińskiemu (1689–1770), stryjecznemu bratu Zbigniewa (proboszczowi Zuzeli).

W 1737 r. król August III Sas nadaje wsi prawa miejskie, które traci w 1869 za czynny udział mieszkańców w powstaniu styczniowym. Miasto prywatne położone było w ziemi drohickiej województwa podlaskiego^[8]. Po Janie Stanisławie dobra sterdyńskie dziedziczy jeden z jego synów – Antoni Ossoliński (starosta sulejowski, poseł i elektor w 1764 roku z ziemi drohickiej). Antoni rozpoczął w roku 1778 budowę kościoła parafialnego w stylu późnobarokowym i przystąpił do przebudowy sterdyńskiego pałacu, istniejącego już przed 1770. Budowę kościoła zakończył w roku 1783 Stanisław z Tęczyna hr. Ossoliński (poseł na Sejm Czteroletni z powiatu mielnickiego) – syn Antoniego. Konsekracji dokonał w dniu 2 czerwca 1811 roku ks. Wojciech Leszczyc Skarszewski, biskup lubelski. Stanisław zakończył też przebudowę pałacu według projektu znanego architekta Jakuba Kubickiego. Stanisław Ossoliński żeni się z Józefą Morstin z Raciborska k. Krakowa, z którą miał córkę Emilię urodzoną w 1790 roku w Sterdyni, a zmarłą w 1869 roku w Krakowie. Emilia zaślubiła w 27 września 1809 roku swego bliskiego krewnego, wnuka stryjecznego dziada Aleksandra, Józefa Wawrzyńca Krasińskiego z Radziejowic herbu Ślepowron (1783–1845 lub 1847), syna Anny Ossolińskiej i Kazimierza Krasińskiego.

W roku 1822 Emilia i Józef Krasińscy z powodu nieuregulowanych wobec siebie zobowiązań finansowych doprowadzają w roku 1829 do publicznej licytacji dóbr sterdyńskich, w wyniku której kupują je Jan i Anna z Kleckich Łubieńscy i pozostają w ich rękach do roku 1839. W tymże 1839 roku Józef Wawrzyniec Krasiński odkupuje Sterdyń od Jana i Anny Łubieńskich. Emilia i Józef Wawrzyniec mają pięcioro dzieci: Mariannę, Stanisława, Karola Joachima, Paulinę i Adama Henryka. Na mocy działów przeprowadzonych między dziećmi dziedziczką Sterdyni zostaje Paulina (1816–1893), która w roku 1844 wydaje się za Ludwika Górskiego h. Boża Wola (1818–1908). Ludwik Górski doprowadził dobra sterdyńskie do rozkwitu. Między innymi urządził na nowo, w stylu angielskim, przypałacowy park. Ludwik i Paulina nie pozostawili potomstwa. Paulina przepisuje Sterdyń Kazimierzowi Krasińskiemu (1850–1930 – synowi jej brata Adama – Henryka). Kazimierz obejmuje dobra po śmierci Ludwika Górskiego w 1908 roku, które pozostają w rękach rodziny Krasińskich do reformy rolnej.

W kwietniu 1856 r. w Sterdyni przebywał Oskar Kolberg^[9].

Podczas okupacji hitlerowskiej, 10 czerwca 1940 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 1200 Żydów. 22 września 1942 zostali wywiezieni do obozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani^[10].

28 grudnia 1946 roku na miejscowym rynku miała miejsce sesja wyjazdowa Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie, który skazał sołtysa Józefa Myszkę za pomoc żołnierzom podziemia niepodległościowego na karę śmierci przez rozstrzelanie. Wyrok wykonano natychmiast serią z pepesz^[11].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

W Sterdyni znajduje się kościół parafialny pod wezwaniem św. Anny wzniesiony w latach 1779–1783 w stylu późnego baroku. Kościół został odrestaurowany, gdy proboszczem w Sterdyni był ks. Jan Terlecki, kanonik gremialny drohiczyńskiej kapituły katedralnej (proboszcz w Sterdyni od 20 sierpnia 2003 do 17 sierpnia 2011 roku)^[12]. Na wzniesieniu znajduje się dawny okazały zespół pałacowo-parkowy złożony z pałacu oraz dwóch oficyn połączonych z korpusem głównymi odcinkami muru z bramkami. Jest to rezydencja barokowa z XVI–XVII w. rozbudowana i przekształcona w początkach XIX wieku według projektu Jakuba Kubickiego dla Stanisława Ossolińskiego. Na wprost głównej bramy wjazdowej do pałacu stoi zabytkowa kapliczka z końca XVIII wieku z rzeźbą św. Floriana. Przy wjeździe do Sterdyni od strony Sokołowa Podlaskiego stoi rzeźba Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej wykonana w 1856 roku.

Urodzeni w Sterdyni[edytuj | edytuj kod]

Marian Dehnel – polski lekarz, żołnierz Legionów Polskich, poseł na Sejm
Paweł Dehnel – polski działacz socjalistyczny i niepodległościowy
Arkadiusz Wasilewski – żołnierz Armii Krajowej i podziemia antykomunistycznego

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 131099
↑ Wieś Sterdyń w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-02-09] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1207 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b ^c GUS. Wyszukiwarka TERYT
↑ ^a ^b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 72-73.
↑ Józef Maroszek, Rzemiosło w miastach podlaskich, w: Studia nad produkcją rzemieślniczą w Polsce (XIV-XVIII w.), Maria Kwapień, Józef Maroszek, Andrzej Wyrobisz, Wrocław 1976, s. 97.
↑ Ewa Antyborzec: "Mazowsze" Oskara Kolberga. W: Oskar Kolberg: Dzieła Wszystkie. Tom 80/I. Mazowsze. Suplement do tomów 24-28.. Poznań: 2020. ISBN 978-83-959125-1-1.
↑ Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 448 .
↑ Tadeusz Swat, „...Przed Bogiem i historią”. Księga ofiar komunistycznego reżimu w Polsce lat 1944-1956. Mazowsze. Warszawa 2003, s. XVII-XVIII.
↑ Por. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Złota odznaka "Za opiekę nad zabytkami", Legitymacja Nr 7406, Warszawa, dnia 11 maja 2012 roku

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Cmentarz żydowski w Sterdyni

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Sterdyń, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 331 .
Sterdyń, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 622 .

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 131099

[pwl-2] Wieś Sterdyń w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-02-09] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.

[nsp-3] GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..

[poczta-4] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1207 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[teryt-5] GUS. Wyszukiwarka TERYT

[roz-6] Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)

[7] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 72-73.

[8] Józef Maroszek, Rzemiosło w miastach podlaskich, w: Studia nad produkcją rzemieślniczą w Polsce (XIV-XVIII w.), Maria Kwapień, Józef Maroszek, Andrzej Wyrobisz, Wrocław 1976, s. 97.

[DWOK80/I_wpr1-9] Ewa Antyborzec: "Mazowsze" Oskara Kolberga. W: Oskar Kolberg: Dzieła Wszystkie. Tom 80/I. Mazowsze. Suplement do tomów 24-28.. Poznań: 2020. ISBN 978-83-959125-1-1.

[10] Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 448 .

[11] Tadeusz Swat, „...Przed Bogiem i historią”. Księga ofiar komunistycznego reżimu w Polsce lat 1944-1956. Mazowsze. Warszawa 2003, s. XVII-XVIII.

[12] Por. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Złota odznaka "Za opiekę nad zabytkami", Legitymacja Nr 7406, Warszawa, dnia 11 maja 2012 roku

[2]

[3]

[4]

[5]

[1]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Wsie	Białobrzegi Chądzyń Dzięcioły Bliższe Dzięcioły Dalsze Grądy Kamieńczyk Kiełpiniec Kiezie Kuczaby Lebiedzie Łazów Łazówek Matejki Nowe Mursy Nowy Ratyniec Paderewek Paulinów Seroczyn Sewerynówka Stare Mursy Stary Ratyniec Stelągi Sterdyń Szwejki Zaleś
Kolonie	Kolonia Kamieńczykowska Kolonia Paderewek Seroczyn-Kolonia
Osada leśna	Borki
Integralne cz. miejscowości	Dąbrówka Dworskie Dzięcioły-Kolonia Golanki Grądy Granie Kolonia Dzięcioły Dalsze Kolonia Grądowska Kolonia Kuczaby Kolonia Pieńki Kolonia pod Sewerynówką Kolonia Stary Ratyniec Kolonia Zaleś Komarnik Kółko Lebiedzie-Kolonia Ludwinów Młynarze Mosty Na Dołach Nowe Mursy-Kolonia Paciejew Paciejew Paderew Pielęgosowizna Stare Mursy-Kolonia Stelągi-Kolonia Sterdyń Poduchowna Szmulowizna Wilczy Borek Zagać

Przynależność wojewódzka	gubernia siedlecka (1867–1912) gubernia lubelska (1912–15) woj. lubelskie (II RP) (1919–39) woj. warszawskie (II RP) (1939) woj. warszawskie (1945–75)
Miasta	Drohiczyn (do 1862) Kossów (do 1870) Sokołów (Podlaski) Sterdyń (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–54 i 1973–75)	Bielany (1973–75) Bujały (1867–70) Ceranów (1973–75) Chruszczewka (?–1954) Dębe Nowe (1867–?) Drohiczyn (1867–70) Grochów (1867–1954) Jabłonna (Lacka) (1867–54 i 1973–75) Korczew (1867–1954) Ko(s)sów (Lacki) (1867–54 i 1973–75) Kowiesy (1867–1954) Kudelczyn (1867–1954) Olszew (1867–1954) Przeździatka (1867–18??) Repki (1867–54 i 1973–75) Sabnie (1867–54 i 1973–75) Sokołów Podlaski (1973–75) Sterdyń (1867–54 i 1973–75) Wyrozęby (1867–1954)
Gromady (1954–72)	Białobrzegi (1954–61) Bielany (1954–72) Bujały-Mikosze (1954–59) Ceranów (1954–72) Chruszczewka Włościańska (1954–72) Czaple-Andrelewicze (1954–59) Czekanów (1954–61) Czerwonka (1954–72) Drażniew (1954–55 →) Dzierzby Włościańskie (1954–72) Grochów Włościański (1954–59) Guty (1954–72) Jabłonna (1954–72) Kamieńskie (1954–59) Korczew (1954–55 →) Kosów Lacki (1954–72) Kożuchów (1954–59) Krzemień (1954–59) Kupientyn (1961–68) Kurowice (1954–59) Łazów (1954–59) Mołożew (1954–59) Nieciecz Włościańska (1954–59) Nowawieś (1954–68) Nowawieś (Kosowska) (1954–59) Patrykozy (1954–59) Przywózki (1954–61) Ratyniec Stary (1954–59) Repki (1954–72) Rogów (1954–59) Rozbity Kamień (1954–72) Rytele-Olechny (1954–72) Sabnie (1954–72) Sawice Wieś (1954–59) Skibniew-Podawce (1954–72) Sokołów (1959–72) Skrzeszew (1954–72) Sterdyń (1954–72) Suchodół Włościański (1954–61) Telaki (1954–59) Tosie (1954–59) Wyrozęby-Podawce (1954–72) Zembrów (1959–72)