Struktura organizacyjna wojska I Rzeczypospolitej w 1792

Mapa I Rzeczypospolitej w 1792

Generał lejtnant ks. Józef Poniatowski, dowódca korpusu wojsk koronnych w wojnie polsko-rosyjskiej 1792

Tadeusz Kościuszko jako generał lejtnant wojsk koronnych w czasie wojny polsko-rosyjskiej 1792

Józef Zajączek

Struktura organizacyjna wojska I Rzeczypospolitej w 1792 r., w czasie wojny w obronie Konstytucji 3 Maja.

Pod nieobecność hetmanów armią koronną dowodził książę Józef Poniatowski. Miał on początkowo ok. 17 000 żołnierzy, z czego wydzielił samodzielne brygady Tadeusza Kościuszki i Michała Wielhorskiego. Dołączył do niego później Michał Lubomirski ze swoją dywizją liczącą 4 500 wojska i gen. Józef Zajączek z 5 500 wojska. Dodatkowo w Kamieńcu Podolskim została nie wykorzystana załoga licząca 3 374 żołnierzy, w tym dwa regimenty piechoty.

Na Litwie, po zdradzie pruskiego sojusznika i współdziałającego z nim księcia Ludwika Wirtemberskiego, armia litewska dowodzona odtąd przez generała Józefa Judyckiego została pobita w bitwie pod Mirem 10 czerwca 1792. Po zmianie nieudolnego dowódcy 4 lipca 1792, armia litewska poniosła kolejną porażkę w bitwie pod Zelwą. Dalsze wycofywanie się w kierunku Warszawy doprowadziło do zaciętej obrony Brześcia oraz bitew w obronie przepraw na Bugu pod Grannem i Krzemieniem.

Wojska koronne

Piechota koronna

• Regiment Gwardii Pieszej Koronnej
• 1 Regiment Pieszy Koronny Augustyna Gorzeńskiego
• 2 Regiment Pieszy Koronny Józefa Wodzickiego
• 3 Regiment Pieszy Czapskiego
• 4 Regiment Pieszy Buławy Wielkiej Koronnej
• 5 Regiment Fizylierów
• 6 Regiment Pieszy Łanowy
• 7 Regiment Pieszy Potockiego
• 8 Regiment Pieszy Buławy Polnej Koronnej
• 9 Regiment Pieszy Raczyńskiego
• 10 Regiment Pieszy Ordynacji Rydzyńskiej
• 11 Regiment Pieszy Grenadierów Janusza Stanisława Ilińskiego
• 12 Regiment Pieszy Koronny Jana Malczewskiego
• 13 Regiment Pieszy Ordynacji Ostrogskiej
• 14 Regiment Pieszy im. Potockich
• 15 Regiment Pieszy Koronny Jana Augusta Cichockiego
• Korpus Strzelców
• Batalion skarbowy
• Garnizon Częstochowa
• Garnizon Poznań
• Chorągiew węgierska Buławy Wielkiej Koronnej (1717-1789, wznowiona 1793)
• Chorągiew węgierska Buławy Polnej Koronnej (1717-1789, wznowiona 1793)
• Chorągiew węgierska Marszałka Wielkiego Koronnego (1717-1794)
• Milicja Warszawy
• Milicje 'ukraińskie' (według Wolańskiego)

Jazda koronna

• Gwardia Konna Koronna
• 1 Brygada Kawalerii Narodowej (1 Wielkopolska) Damazego Mioduskiego
• 2 Brygada Kawalerii Narodowej (2 Wielkopolska) Pawła Biernackiego
• 3 Brygada Kawalerii Narodowej (1 Małopolska) Piotra Hadziewicza
• 4 Brygada Kawalerii Narodowej (2 Małopolska) Jana Eryka Potockiego
• 5 Brygada Kawalerii Narodowej (3 Ukraińska) Rafała Dzierżka
• 6 Brygada Kawalerii Narodowej (2 Ukraińska) Rocha Jerlicza
• 7 Brygada Kawalerii Narodowej (1 Ukraińska) Stefana Lubowidzkiego
• 8 Brygada Kawalerii Narodowej (4 Ukraińska) Stanisława Mokronowskiego
• 1 Pułk Przedniej Straży im. Królowej
• 2 Pułk Przedniej Straży Buławy Wielkiej Koronnej
• 3 Pułk Przedniej Straży Buławy Polnej Koronnej
• 4 Pułk Koronny Przedniej Straży Xcia Wirtemberga
• 5 Pułk Koronny Przedniej Straży Xcia Lubomirskiego
• 1 Pułk Wiernych Kozaków Jana Potockiego
• 2 Pułk Wiernych Kozaków Poniatowskiego/ Chomentowskiego
• Pułk Ułanów Nadwornych Koniga
• Ochotnicy ukraińscy (według Wolańskiego)

Wojska techniczne

• Korpus Artylerii Koronnej
• Korpus Inżynierów Koronnych
• Korpus Pontonierów Koronnych

Wojska litewskie

Piechota litewska

• Regiment Gwardii Pieszej Wielkiego Księstwa Litewskiego
• 1 Regiment Pieszy Buławy Wielkiej Litewskiej
• 2 Regiment Pieszy Buławy Wielkiej Litewskiej
• 3 Regiment Pieszy Buławy Polnej Litewskiej
• 4 Regiment Pieszy Buławy Polnej Litewskiej
• 5 Regiment Pieszy Litewski Pawła Jerzego Grabowskiego
• 6 Regiment Pieszy Litewski Ksawerego Niesiołowskiego
• 7 Regiment Pieszy Litewski Xcia Kazimierza Nestora Sapiehy
• 8 Regiment Pieszy Domu Radziwiłłów
• Chorągiew węgierska Buławy Wielkiej Litewskiej (1717-1793)
• Chorągiew węgierska Buławy Polnej Litewskiej (1717-1793)
• Chorągiew węgierska Trybunału Litewskiego (od 22 czerwca 1790)
• Chorągiew węgierska Marszałka Wielkiego Litewskiego (1717-1794)
• Chorągiew Skarbowa
• Piechota z Nieświeża
• Strzelcy z Nieświeża
• III Batalion Lekkiej Piechoty Trębickiego (nowo erygowany)

Jazda litewska

• Regiment Gwardii Konnej Wielkiego Księstwa Litewskiego
• 1 Brygada Kawalerii Narodowej Wielkiego Księstwa Litewskiego, potocznie: Husarska lub Kowieńska
• 2 Brygada Kawalerii Narodowej Wielkiego Księstwa Litewskiego, potocznie: Petyhorska lub Pińska
• 3 Brygada Kawalerii Narodowej Wielkiego Księstwa Litewskiego
• 1 Pułk Przedniej Straży JKM Wielkiego Księstwa Litewskiego Michała Kirkora
• 2 Pułk Przedniej Straży Buławy Wielkiej Litewskiej Józefa Jeleńskiego
• 3 Pułk Przedniej Straży Buławy Polnej Litewskiej Antoniego Chlewińskiego
• 4 Pułk Litewski Przedniej Straży Józefa Bielaka
• 5 Pułk Litewski Przedniej Straży Stanisława Byszewskiego
• Pułk Tatarski Jakuba Azulewicza (milicja Króla)
• Pułk Tatarski Aleksandra Ułana (nowo erygowany)
• Ordynacka Złota Chorągiew Radziwiłłów
• Chorągwie słucka i kojdanowska (kozackie) Radziwiłłów
• Ochotnicy Bujnickiego
• Wolontariusze 'grodzieńscy'

Wojska techniczne

• Korpus Artylerii Litewskiej
• Artyleria z Nieświeża
• Korpus Inżynierów Wielkiego Księstwa Litewskiego

Bibliografia

• Krzysztof Bauer, Wojna w obronie konstytucji 3 maja i niepodległości Rzeczypospolitej", w: Mówią wieki.
• Konstanty Górski "Historya jazdy polskiej". Spółka wydawnicza Polska. Kraków 1894
• Konstanty Górski: Historya piechoty polskiej. Kraków: Spółka wydawnicza Polska, 1893.
• Antoni Juszczyński, Marian Krwawicz, Wypisy źródłowe do historii polskiej sztuki wojennej. Polska sztuka wojenna w latach 1764-1793. Zeszyt dziewiąty. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej. Warszawa 1957.
• Andrzej Grabski i inni, Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej. Warszawa 1966.