Suraż

Suraż
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Suraż od strony rzeki Narwi
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	białostocki
Gmina	Suraż
Prawa miejskie	16 IX 1445 r.
Burmistrz	Henryk Łapiński
Powierzchnia	33,86 km²
Populacja (2022); • liczba ludności; • gęstość	; 980; 29 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 85
Kod pocztowy	18-105
Tablice rejestracyjne	BIA
	Położenie na mapie gminy Suraż Suraż
	Położenie na mapie Polski Suraż
	Położenie na mapie województwa podlaskiego Suraż
	Położenie na mapie powiatu białostockiego Suraż
	52°56′59″N 22°57′23″E/52,949722 22,956389
TERC (TERYT)	2002104
SIMC	0923510
	Urząd miejskiul. 11 Listopada 16; 18-105 Suraż
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Suraż (białorus. Сураж) – miasto w woj. podlaskim, w powiecie białostockim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Suraż. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. białostockiego.

Suraż leży w Dolinie Górnej Narwi, nad Narwią, przy Narwiańskim Parku Narodowym.

Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[2], w starostwie suraskim w ziemi bielskiej województwa podlaskiego w 1795 roku^[3].

Miasto jest jednym z najmniejszych w Polsce – liczy 992 mieszkańców (stan na 1 stycznia 2018)^[4]. W większości ludność zajmuje się rolnictwem i hodowlą bydła mlecznego. Miasto w ostatnich latach nabiera charakteru turystycznego ze względu na sąsiedztwo parku narodowego.

Miejscowość jest siedzibą parafii Bożego Ciała. W strukturze Kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii białostockiej, archidiecezji białostockiej, dekanatu Białystok – Nowe Miasto. Prawosławni mieszkańcy Suraża należą do parafii Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Kożanach. W strukturze Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego parafia ta należy do dekanatu Białystok diecezji białostocko-gdańskiej.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Początkiem miasta było grodzisko zbudowane na brzegu Narwi w XII wieku. Grodzisko to było mazowieckim ośrodkiem administracji państwowej^[5]. Zostało ono ufortyfikowane fosą, wałem i palisadą. Było ono później obiektem ataków Jaćwingów, Litwinów i krzyżaków. Suraż pierwotnie był jednym z grodów w ziemi drohickiej^[6]. We wrześniu 1390 roku król Władysław Jagiełło przekazał mazowieckiemu księciu Januszowi I Starszemu grody w Surażu, Bielsku, Drohiczynie, Mielniku^[7]. Wkrótce jednak zamek został przejęty przez Wielkie Księstwo Litewskie. W kronikach krzyżackich w związku z Surażem między innymi wspomniano: Jesienią roku 1392 marszałek krzyżacki Engelhard Rabe z wielką liczbą braci i pielgrzymów pospieszył do (Pisza), zamku Świętego Jana, gdzie marszałek stół honorowy przysposobił. Pan Apill Vochs de Franken noszący chorągiew św. Jerzego, trzymał pierwsze miejsce i przybywają do Szirazen (=Suraża) i o staje od zamku zsiedli z koni do boju i przez trzęsawisko postępują. Poganie zaś zamek marszałkowi oddali, w którym znaleźli szwagra Witolda (biskupa płockiego Henryka, księcia mazowieckiego). Z rana idą dalej, a gdyby byli się zatrzymali, byliby pojmali biskupa i powrócili.

Na miejscu zniszczonego w 1392 r. przez krzyżaków grodziska wybudowano pod koniec XV lub w pocz. XVI wieku (być może z inicjatywy Bony) zamek z ceglaną basztą na wale od strony miasta, która mieściła archiwum lub więzienie. Jej fundamenty odkryto w latach 30. XX wieku. Zamek został zniszczony w czasach potopu szwedzkiego w połowie XVII wieku. Obecnie jedyną jego pozostałością jest Góra Zamkowa. Dnia 16 września 1445 roku Suraż otrzymał miejskie prawa magdeburskie z nadania Kazimierza Jagiellończyka^[8]. Pierwszym wójtem miasta został Albert Saszor. Prawa miejskie zostały potwierdzone w 1501 roku i nadano miastu nowe korzyści ekonomiczne. W 1520 roku Suraż został stolicą powiatu w ziemi bielskiej, a w 1533 r. miasto zostało nadane królowej Bonie. W 1569 r. Suraż wraz z województwem podlaskim został włączony do Korony Polskiej, pozostając przez cały czas jej istnienia miastem królewskim, podporządkowanym starostom suraskim rezydującym w Zawykach^[9]. W 1588 roku ustanowiono w nim sądy ziemskie. Miasto było zamieszkiwane przez Polaków, Żydów i osadników ruskich. Śladem przeszłości jest obecność Rynku Ruskiego w dzielnicy dawniej zajmowanej przez kolonistów.

W Surażu przed 1560 powstały trzy cerkwie: Świętych Piotra i Pawła, Przemienienia Pańskiego oraz św. Jana. Po zawarciu unii brzeskiej prawosławne dotąd świątynie przyjęły jej postanowienia. Cerkiew Przemienienia Pańskiego została rozebrana w 1792. Świątynia pod wezwaniem Świętych Piotra i Pawła funkcjonowała jako unicka nieprzerwanie do 1839, a w wymienionym roku, na mocy postanowień synodu połockiego, przeszła na własność parafii prawosławnej^[10]. W Surażu żyły 303 osoby wyznania prawosławnego; była to jedna z mniejszych parafii tego wyznania w eparchii wileńskiej i litewskiej^[11].

W 1590 roku założono tu zbór ariański, który znajdował się pod opieką starosty suraskiego Pawła Orzechowskiego, zbór przestał istnieć w 1612 roku^[12]. 1797 r. Suraż pod zaborem pruskim, 1807 r. po traktacie w Tylży miasto przechodzi w granice Rosji, wchodząc w skład obwodu białostockiego jako miasto nadetatowe^[13].

Suraż był ważnym centrum oporu podczas powstania styczniowego – miasto opanowane było przez oddział powstańczy Władysława Romana Cichorskiego ps. Zameczek. Już w nocy z 22 na 23 stycznia 1863 z miasta wyparto Rosjan. Mieszkańcy Suraża pomagali powstańcom m.in. przez dostarczanie białej broni, jednak 13-14 maja 1863 roku oddział powstańców pod dowództwem właścicieli majątku Reńszczyzna^[14], Juliana i Mikołaja Konopińskich, został rozbity przez Rosjan. Żołnierze rosyjscy następnie świętowali zwycięstwo, goszcząc w Surażu u pochodzącego z Wołynia proboszcza miejscowej parafii prawosławnej, Konstantego Prokopowicza, który następnie 22 maja został powieszony przez mieszkańców. Po upadku powstania na miasto nałożono kontrybucję i skonfiskowane liczne prywatne grunty mieszkańcom. 15 kwietnia 1865 na suraskim rynku powieszono Michała Laskowskiego, jednego z wywiadowców powstańczych. Za udział w powstaniu styczniowym Rosjanie cofnęli miastu prawa miejskie oraz zesłali na Syberię dwóch mieszkańców. Byli to Jan Holak Franciszek Karłowicz i Stanisław Zdrojkowski.

Po powstaniu styczniowym w Surażu wzniesiona została nowa murowana cerkiew Przemienienia Pańskiego^[10].

W 1864 wybudowana została synagoga. Był to budynek drewniany. W 1909 na jej miejscu postawiono nową bożnicę, która w 1915 r. spłonęła w trakcie pożaru miasta. Kolejną bożnicę wybudowano w 1917, ale i ta nie doczekała czasów obecnych. Została zniszczona przez Niemców w trakcie okupacji^[15].

Ostateczny upadek miasta przyniosła budowa w 1862 Kolei Warszawsko-Petersburskiej, która ominęła Suraż. Jednocześnie przyniosło to rozwój sąsiednim Łapom.

Miasto zostało niemal całkowicie spalone przez Niemców w 1915. Wtedy też zniszczeniu uległa ostatnia suraska cerkiew^[10].

W 1923 r. Suraż odzyskał prawa miejskie.

Historii miasta poświęcone jest Społeczne Muzeum Archeologiczne.

Atrakcje krajoznawcze[edytuj | edytuj kod]

grodzisko „Góra królowej Bony” z XII-XV wieku
grodzisko wczesnośredniowieczne „Ostrówek” w Zawykach
kościół z roku 1873
cmentarz katolicki koło kościoła
kirkut żydowski z 1865 roku
stara drewniana zabudowa
układ miejski z XV wieku z dwoma rynkami
pomnik powstańców z 1863 roku na ul. Zakościelnej
prywatne Muzeum Archeologiczne Władysława Litwińczuka ul. Białostocka 6
Muzeum Dziedzictwa Pokoleniowego Leszka Ponińskiego ul. Białostocka 1
Muzeum Kapliczek w Surażu ul. Białostocka 16
cmentarz unicki i prawosławny z XVII w z kaplicą cmentarną pw. Imienia Maryi (dawniej unicką, następnie prawosławną) z II poł. XVIII w. w Zawykach
miejsce po dawnym majątku Reńszczyzna stanowiącym własność Mikołaja Konopińskiego
wczesnośredniowieczna Osada Słowiańska Nawia

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku miasto zamieszkiwało 1.180 osób, wśród których 1.048 było wyznania rzymskokatolickiego, 7 prawosławnego, 5 ewangelickiego a 120 mojżeszowego. Jednocześnie 1.112 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 2 białoruską a 66 żydowską. Było tu 206 budynków mieszkalnych^[16].
Piramida wieku mieszkańców Suraża w 2014 roku^[17].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

grodzisko średniowieczne - gród nad rzeką zbudowano w XII wieku, gdy powstał wał oblicowany kamieniami. Gród jednak po pewnym czasie został opuszczony przez mieszkańców. Kolejny etap użytkowania tego miejsca rozpoczął się w końcu XIV wieku, wraz z budową drewniano-ziemnego zamku z wałem o wysokości 3 metrów i palisadą. W 1392 roku drewniano-ziemny zamek został spalony podczas najazdu Krzyżaków. Po odbudowie grodu w XV wieku Suraż pełnił funkcję głównego ośrodka administracyjnego Ziemi suraskiej, a osada przygrodowa dała początek miastu lokowanemu na prawie magdeburskim w 1445 roku. W tym czasie na miejscu dawnego grodu zbudowany został nowy zamek z murowana wieżą, który został zniszczony w połowie XVII wieku w trakcie „Potopu szwedzkiego”, nr rej.: 191 z 1964-10-08; 19/A z 1980-06-12; C-71 z 2005-03-11
Kościół parafialny z 1874 roku, nr rej.: A-251 z 2009-10-07
układ przestrzenny miasta, XV–XVI, nr rej.: 464 z 16.01.1980, A-337 z 2011-03-29
cmentarz katolicki, nr rej.: 464 z 16.01.1980
cmentarz żydowski, nr rej.: 464 z 16.01.1980^[18].

Suraż na starych mapach
Mapa z 1613 r.
Mapa z 1795 r.
Mapa z 1804 r.
Mapa z 1839 r.
Mapa z 1940 r.

Sport[edytuj | edytuj kod]

W mieście działa klub piłki nożnej, Znicz Suraż, który po sezonie 2021/2022 wycofał się z rozgrywek klasy A i obecnie nie gra w żadnych rozgrywek seniorskich^[19].

Urodzeni w Surażu[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też kategorię: Ludzie urodzeni w Surażu.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Stara Synagoga w Surażu

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b ^c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .
↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 14.
↑ Karol de Perthées , Mappa Szczegulna Woiewodztwa Podlaskiego, 1795
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018 roku
↑ Olczak i inni, Archeologia Puszczy Białowieskiej. Dzieje osadnictwa na terenie polskiej części Puszczy Białowieskiej od epoki kamienia do końca XVIII stulecia, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2022, s. 297, DOI: 10.23858/Waw/k/004 [dostęp 2022-12-16] (pol.).
↑ „Wiadomości Archeologiczne”, tom XXIII. Państwowe Muzeum Archeologiczne, Warszawa 1956, s. 156.
↑ M. Radoch, W sprawie daty nadania przez Władysława Jagiełłę ziemi drohickiej księciu mazowieckiemu Januszowi I, [w:] Szkice z dziejów kolonizacji Podlasia i Grodzieńszczyzny od XIV do XVI wieku, Olsztyn 2002, s. 11–20.
↑ W. Jarmolik, Prawa miejskie Suraża za Jagiellonów, Białostocczyzna 3/1995, nr.39 s. 1-5 – dostępna na stronie: Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej (2012-06-03).
↑ A. Małek, Suraż pod panowaniem pruskim, „Białostocczyzna” 3/1995, nr 39, s. 76. – dostępna na stronie: Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej (2012-10-29).
↑ ^a ^b ^c S. Borowik, Nie ma już parafii w Surażu, „Przegląd Prawosławny”, nr 3 (201), marzec 2002.
↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 299 i 102. ISBN 978-83-7431-364-3.
↑ Jan Mironczuk, Wyznania protestanckie na obszarze dystryktu podlaskiego, w: Odrodzenie i Reformacja w Polsce vol. 62 (2018), s. 148.
↑ XX lat samorządności w województwie podlaskim. Nasze małe Ojczyzny. ZGWWP, Białystok 2010 r. s. 186-187.
↑ Renszczyzna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 543 . i Ropcowizna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 740 .
↑ Synagoga w Surażu | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-03-10] .
↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 10 .
↑ Suraż w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 .
↑ Skarb - Znicz Suraż [online], www.90minut.pl [dostęp 2023-12-02] .

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Jarmolik W., Prawa miejskie Suraża za Jagiellonów, Białostocczyzna 3(39), rok 1995, s.1–7
Krasnodębski D., Olczak H., Suraż w świetle badań archeologicznych z lat 2001–2002, [w:] Małe miasta. Perspektywa archeologiczna, Acta Collegii Suprasliensis XVII, rok 2014, s. 177–190
Maroszek J., Układ przestrzenny miasta Suraża, Białostocczyzna 3(39), rok 1995, s. 37–55.
Pawlata L., Znaleziska archeologiczne Władysława Litwińczuka i ich znaczenie dla poznania specyﬁki okolic Suraża, Podlaskie Zeszyt Archeologiczne 4/2008, 102–209.
Sokół M., Wróbel W., Kościół i paraﬁa pw. Bożego Ciała w Surażu. Monograﬁa historyczna do 1939 r., Suraż 2010
Staﬁński A., Z przeszłości Suraża, Białystok 1937
Koperkiewicz A., Szulta W., Sprawozdanie z podwodnego rekonesansu archeologicznego w rzece Narew, w miejscowości Suraż, województwo podlaskie, Acta Universitatis Nicolai Copenici, Archeologia XXXI - Archeologia Podwodna 6, 2011, s.197-204.
P. Sobieszczak, Rozwój społeczno-gospodarczy Suraża w okresie dwudziestolecia międzywojennego, [w] Juchnowieckie szepty o historii, 2019, T. 4, pod red. J. Dobrzyńskiego, Juchnowiec Kościelny 2019, s. 99-160.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

BIP Urzędu Miejskiego w Surażu
Suraż, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 593 .

[gus2022-1] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .

[2] Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 14.

[3] Karol de Perthées , Mappa Szczegulna Woiewodztwa Podlaskiego, 1795

[gus-4] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018 roku

[5] Olczak i inni, Archeologia Puszczy Białowieskiej. Dzieje osadnictwa na terenie polskiej części Puszczy Białowieskiej od epoki kamienia do końca XVIII stulecia, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2022, s. 297, DOI: 10.23858/Waw/k/004 [dostęp 2022-12-16] (pol.).

[6] „Wiadomości Archeologiczne”, tom XXIII. Państwowe Muzeum Archeologiczne, Warszawa 1956, s. 156.

[7] M. Radoch, W sprawie daty nadania przez Władysława Jagiełłę ziemi drohickiej księciu mazowieckiemu Januszowi I, [w:] Szkice z dziejów kolonizacji Podlasia i Grodzieńszczyzny od XIV do XVI wieku, Olsztyn 2002, s. 11–20.

[W._Jarmolik-8] W. Jarmolik, Prawa miejskie Suraża za Jagiellonów, Białostocczyzna 3/1995, nr.39 s. 1-5 – dostępna na stronie: Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej (2012-06-03).

[A._Małek-9] A. Małek, Suraż pod panowaniem pruskim, „Białostocczyzna” 3/1995, nr 39, s. 76. – dostępna na stronie: Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej (2012-10-29).

[przegląd-10] S. Borowik, Nie ma już parafii w Surażu, „Przegląd Prawosławny”, nr 3 (201), marzec 2002.

[11] Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 299 i 102. ISBN 978-83-7431-364-3.

[12] Jan Mironczuk, Wyznania protestanckie na obszarze dystryktu podlaskiego, w: Odrodzenie i Reformacja w Polsce vol. 62 (2018), s. 148.

[13] XX lat samorządności w województwie podlaskim. Nasze małe Ojczyzny. ZGWWP, Białystok 2010 r. s. 186-187.

[14] Renszczyzna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 543 . i Ropcowizna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 740 .

[15] Synagoga w Surażu | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-03-10] .

[:02-16] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 10 .

[populacja2016-17] Suraż w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.

[18] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 .

[19] Skarb - Znicz Suraż [online], www.90minut.pl [dostęp 2023-12-02] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

Miasta na prawach powiatu	Białystok Łomża Suwałki
Miasta powiatowe	Augustów Bielsk Podlaski Grajewo Hajnówka Kolno Mońki Sejny Siemiatycze Sokółka Wysokie Mazowieckie Zambrów
Miasta gminne	Brańsk Choroszcz Ciechanowiec Czarna Białostocka Czyżew Dąbrowa Białostocka Drohiczyn Goniądz Jedwabne Kleszczele Knyszyn Krynki Lipsk Łapy Michałowo Nowogród Rajgród Stawiski Suchowola Supraśl Suraż Szczuczyn Szepietowo Tykocin Wasilków Zabłudów

Miasto	Suraż
Wsie	Doktorce Końcowizna Kowale Lesznia Rynki Średzińskie Zawyki Zawyki-Ferma Zimnochy-Susły Zimnochy-Świechy
Kolonia	Ostrów
Części wsi	Nowy Koniec Piaski Tatarska
Przysiółek wsi	Ostasze

Miasta	Choroszcz Czarna Białostocka Łapy Michałowo Supraśl Suraż Tykocin Wasilków Zabłudów
Gminy miejsko-wiejskie	Choroszcz Czarna Białostocka Łapy Michałowo Supraśl Suraż Tykocin Wasilków Zabłudów
Gminy wiejskie	Dobrzyniewo Duże Gródek Juchnowiec Kościelny Poświętne Turośń Kościelna Zawady

Przynależność wojewódzka	Prusy: departament białostocki (1795–1807) Rosja: obwód białostocki (1807–42) gubernia grodzieńska (1842–1915) II RP: woj. białostockie (1919–39) ZSRR: obwód białostocki (1939–40) PRL: woj. białostockie (1945–75)
Gminy miejskie (1919–75)	Białystok (do 1928 →) Choroszcz Czarna Białostocka (od 1962) Goniądz (do 1954 →) Gródek (do 1919) Jasionówka (do 1919) Knyszyn (do 1954 →) Michałowo (do 1919) Starosielce (1919–54) Supraśl Suraż (do 1919 i 1923–54 →) Wasilków Zabłudów
Osiedla (1954–72)	Czarna Wieś (1956–62)
Gminy wiejskie (1919–54 i 1973–75)	Bacieczki (1945–54) Barszczewo (1945–54) Białostoczek (do 1939) Choroszcz (do 1939 i od 1973) Czarna Wieś (do 1954) Czarna Białostocka (od 1973) Dobrzyniewo Kościelne (od 1973) Dojlidy (do 1954) Dolistowo (do 1939) Goniądz (do 1954 →) Gródek Jaświły (1945–54 →) Juchnowiec (Dolny) Kalinówka (do 1954 →) Krypno (do 1954 →) Michałowo Obrubniki (do 1954) Supraśl (od 1973) Suraż (1919–23) Szymki (od 1973) Trzcianne (do 1954 →) Tykocin (od 1973) Wasilków (od 1973) Zabłudów Zaścianki (od 1973) Zawyki (do 1954)
Gromady (1954–72)	Barszczewo (1954–72) Biele (1954–59) Bobrowniki (1954–59) Bogdanki (1959–72) Czarna Wieś (1954–55) Czarna Wieś Kościelna (1954–72) Dobrzyniewo Duże (1954–59) Dobrzyniewo Kościelne (1959–72) Dobrzyniówka (1954–59) Dojlidy Górne (1959–71) Dorożki (1954–59) Fasty (1954–68) Folwarki Tylwickie (1954–71) Gnieciuki (1954–59) Grabówka (1954–71) Gródek (1954–72) Horodniany (1954 → i ← 1956–72) Jałówka (1954–71) Jeżewo (← 1958–72) Juchnowiec Dolny (1954–72) Jurowce (1954–61) Juszkowy Gród (1954–72) Kamionka (1954–59) Konowały (1954–72) Kozińce (1954–72) Koźliki (1954–59) Królowy Most (1954–72) Kuriany (1954–59) Lewickie (1954–59) Łopuchowo (← 1958–59) Michałowo (1954–72) Mostowlany (1954–59) Nowa Wola (1954–59) Nowe Aleksandrowo (1954–59) Ogrodniczki (1954–71) Olmonty (1954–59) Pogorzałki (1954–61) Rafałówka (1959–72) Rogowo (1954–59) Rudnia (1954–57) Rynki (1954 →) Rzędziany (← 1958–61) Saniki (← 1958–59) Simuny (1954–59) Studzianki (1954–61) Szymki (1954–72) Topolany (1954–59) Trypucie (1954 →) Turośl Dolna (1954 →) Turośl Kościelna (1954 →) Tykocin (← 1958–72) Uhowo (1954 →) Waliły-Stacja (1954–68) Wasilków (1961–72) Wiejki (1954–59) Zabłudów (1959–72) Załuki (1954–59) Zaścianki (1972) Zawady (1954 →) Zawyki (1954 →) Złotoria (← 1958–72) Zubki (1954–72) Zwierki (1954–59) Żuki (1954–59)

Przynależność wojewódzka	woj. białostockie
Miasta (1954–75)	Łapy (←) Suraż (←)
Gromady (1954–72)	Brzozowo Stare / Stare Brzozowo (← 1954–72) Dworaki-Staśki (← 1954–72) Gąsówka-Oleksin (← 1954–68) Horodniany (← 1954–55 →) Jeńki (1959–72) Kowalewszczyzna (← 1954–59) Łapy (1969–72) Łupianka Stara (← 1954–59) Pietkowo (← 1954–59) Płonka Kościelna (← 1954–72) Poświętne (← 1954–72) Rynki (← 1954–72) Sokoły (← 1954–72) Stokowisko (← 1954–68) Truskolasy-Lachy (← 1954–68) Trypucie (← 1954–72) Turośl Dolna (← 1954–68) Turośl Kościelna (← 1954–72) Uhowo (← 1954–68) Zawady (← 1954–68) Zawyki (← 1954–59)
Gminy wiejskie (1973–75)	Łapy Poświętne Sokoły Suraż Turośń Kościelna