Sutra doskonałego oświecenia

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Sutra doskonałego oświecenia (sanskryt Mahāvaipulya pūrṇabuddhasūtra prassanārtha sūtra; chiń. trad. 圓覺經, chiń. upr. 圆觉经, pinyin Yuánjué jīng; kor. 원각경 Wŏn’gak kyŏng; jap. 円覚経 Engaku-kyō; wiet. Viên Giác kinh) – apokryficzna sutra powstała w Chinach w VIII wieku. Związana ze szkołami: chan i huayan[1].

Uwagi wstępne[edytuj | edytuj kod]

Ta apokryficzna sutra powstała w Chinach zapewne na początku VIII lub jeszcze pod koniec VII w. Jej tematyczny zakres pozwala na wniosek, że została stworzona przez autorów związanych z takimi tradycjami jak chan i huayan. Sutra ta szybko stała się niezwykle popularna i wpływowa we wszystkich nastawionych na medytację szkołach buddyzmu chińskiego, zwłaszcza w środowisku chanistycznym. Jej popularność przekroczyła granice i wkrótce była szeroko znana w całej wschodniej Azji.

Niezwykłą popularność sutra ta zyskała w Korei, w której stała się częścią regularnej praktyki w klasztorach głównej tradycji buddyjskiej tego kraju – chogye.

Również w Japonii cieszyła się pewną popularnością, jednak na mniejszą skalę i nigdy nie dorównała w tym Chinom i Korei.

Popularność tej sutry wynikała głównie z dwóch faktów. Zawierała ona metafizyczny wymiar soteriologii właściwy dla krajów wschodnioazjatyckich. Jest przy tym zwięzła i zogniskowana na najważniejszych teoretycznych zagadnieniach dotyczących natury oświecenia. Te tematy były najważniejsze w okresie dojrzewania wschodnioazjatyckiego buddyzmu[1]. Są one dyskutowane w ramach wzorca ustalonego przez tak znaczące teksty, jak: Przebudzenie wiary w mahajanie i Wadżrasamadhi sutra. Nie bez znaczenia były także metodologiczne wpływy przedbuddyjskich systemów, jak konfucjanizm i taoizm.

Drugim faktem, który wpłynął na popularność tej sutry, jest jej praktyczność w sprawach medytacji. Tym różniła się od większości sutr indyjskich, bardziej abstrakcyjnych. Tak więc sutra ta zawiera bezpośrednie instrukcje związane z medytacją i wszystkimi innymi tematami takimi, jak np.: klasztorne rytuały, wyznania złych uczynków, rola znalezienia odpowiedniego nauczyciela, utrzymanie prawidłowych relacji z nauczycielem itd. Duża część wyjaśnień związanych z medytacją nie jest tylko opisowa, lecz przekracza ten poziom i staje się czynna, „wykonawcza”. Oznacza to, że tylko czytanie tych fragmentów sutry jest samo w sobie ćwiczeniem medytacyjnym.

Sutra ta nie tylko wyjaśnia czytelnikom filozofię, która legła u podstawy samadhi, ale bezpośrednio prowadzi do niego poprzez ćwiczenia wymierzone w jego osiągnięcie w trakcie czytania.

Podłoże powstanie sutry[edytuj | edytuj kod]

Sutra mogła powstać w Chinach wyłącznie dlatego, że właśnie ok. VIII w. buddyzm w tym kraju wszedł w trzecią fazę rozwoju. Rozwój ten trwał co najmniej 700 lat.

  • Pierwszy etap (I–III w.) – wprowadzenie buddyzmu. Wstępne studia i tłumaczenia tekstów buddyjskich, rozumianych częściowo, a często błędnie.
  • Drugi etap (IV–VI w.) – wysiłek przetłumaczenia większości ważnych sutr indyjskich został zakończony. Rozwijała się ich interpretacja i klasyfikacja. Pozwoliło to na powstanie chińskich szkół buddyjskich opartych na wybranych tekstach indyjskich, np. szkoła Sanlun („Trzech traktatów”), szkoła nirwany czy satjasiddhi.
  • Trzeci etap (poł. VI–IX w.) – pojawienie się nowych, chińskich szkół buddyjskich, wynikłych z sinizacji buddyzmu. Buddyzm zaczął być interpretowany na nowo, zgodnie ze wschodnioazjatyckimi pojęciami metafizycznymi i soterioloicznymi.

Czterema głównymi szkołami chińskimi stały się tiantai, huayan, jingtu i chan.

  • Pierwsza pojawiła się tradycja tiantai. Oparta była na pismach de facto jej założyciela Zhiyi (538-597). Wpływ na niego miały takie sutry jak Sutra lotosu, Huayan jing i traktat Dazhidu lun. Zhiyi stworzył własny system praktyki utylizujący podstawowe medytacyjne ćwiczenia buddystów indyjskich – śamathę i wipaśjanę. Doktrynalne i związane z praktyką innowacje tej szkoły miały wpływ na ukształtowanie się dwóch niezwykle wpływowych szkół – huayan i chanu.
  • Szkoła huayan powstała jako wynik dialektycznej interakcji pomiędzy wysoko rozwiniętą formą indyjskiej buddyjskiej metafizyki współzależnego pochodzenia i autentycznych, rodzimych wschodnioazjatyckich intuicji organicznie współzależnego uniwersum. U podłoża stała wielka sutra indyjska Mahaawatamsaka sutra.

Chociaż ostatecznie rola szkół tiantai i huayan zaczęła się zmniejszać (ich wielkie wpływy nie przetrwały w późniejszym buddyzmie chińskim), to ich nauki wpłynęły na ukształtowanie się filozofii szkoły chan. Szkoła huayan osiągnęła natomiast wielkie wpływy w Korei (hwaŏm) i chociaż została przygaszona przez szkołę sŏn (odpowiednik chińskiego chanu), to sŏn był pod jej wpływem w dużo większym stopniu niż chan, gdyż pod wpływem zewnętrznych warunków (konfucjańska dynastia Chosŏn, panująca od XIV w., pragnęła całkowitego zniszczenia buddyzmu) doszło do rozwoju tendencji zjednoczeniowych.

Najbardziej zbliżonymi tekstami do Sutry doskonałego oświecenia są[3]: Przebudzenie wiary w mahajanie (ze wszystkich tekstów wykazuje najwięcej podobieństw w sformułowaniach metafizycznych i soteriologicznych). Oba te teksty wykazują z kolei pewne podobieństwa do Sūraṃgama sūtra – Sutry samadhi heroicznego marszu. Również wspomniane powyżej (i nie wspomniane) teksty chanu, także miały swój wpływ na tę sutrę.

Najważniejszą różnicą pomiędzy Sutrą doskonałego oświecenia a tymi tekstami jest to, że jest ona pod dużym wpływem chanu, a więc tym samym nie wdaje się w rozwlekłe metafizyczne dyskusje, np. na temat „świadomości magazynującej” (ālayavijñāna). Unika także ona charakterystycznych dla sutr indyjskich powtórzeń.

Chiny i Korea[edytuj | edytuj kod]

Sutra ta po raz pierwszy wymieniona jest w katalogu buddyjskich tekstów Kaiyuan z 726 r. Było to tłumaczenie Buddhatrāty (長壽二年), prawdopodobnie z 693 r. Zostało dokonane w klasztorze Baima. Pełny tytuł sutry to: Dà fāngguăng yuánjué xiūduōluó liǎoyì jīng. W katalogu The Korean Buddhist Canon: A Descriptive Catalogue znajduje się pod nr. 400. W katalogu Taishō shinshū daizōkyō znajduje się pod nr. 842. W nowych tłumaczeniach koreańskich Hangul taejanggyŏng kanhaeng mongnok znajduje się pod nr. 812[4].

Sutra ta była bardzo wysoko ceniona przez Guifenga Zongmiego (780–841), wybitnego mistrza chan i zarazem patriarchy szkoły huayan. Zongmi cenił tę sutrę za to, że oferowała zarówno treści filozoficzne, jak i praktyczne; jasno i zwięźle opisywała nastawienie i mechanizmy związane z praktyką medytacji równocześnie z solidnym umiejscowieniem w metafizycznych i soteriologicznych aspektach huayan. Jedną z jego głównych prac było dzieło Wielki komentarz do „Sutry doskonałego oświecenia” (chiń. Yuanjue jing dashu).

Prace Zongmiego wywarły wielki wpływ na mnichów koreańskich i stąd zapewne wzięła się olbrzymia popularność Sutry doskonałego oświecenia w Korei.

Natomiast w Chinach komentarze Zongmiego do tej sutry, same stały się popularnym przedmiotem komentarzy aż poprzez okres dynastii Qing. Wśród najsłynniejszych takich komentarzy znajdują się prace cesarza Xiaozonga (1127–1194) i mnicha z okresu Ming – Deqinga (1546–1623)[5].

W Korei sutra ta stała się jeszcze popularniejsza niż w Chinach, gdyż była używana przez mistrzów sŏn. Jednak – mimo że została napisana przez członków pokolenia Wŏnhyo (617–686) – stała się popularna dopiero po prawie 400 latach od czasu jej powstania. Otóż chan dotarł do Korei dopiero w VIII i IX w. i prezentował niezwykle mocne nastawienie przeciwko wszelkim sutrom i innym pisanym tekstom[6], co widać z działalności takich mistrzów sŏn jak Toŭi (zm. 825) i Muyŏm (801–888). To antyscholastyczne nastawienie i przedstawianie nauk szkół doktrynalnych jako podrzędnych do „bezpośredniego przekazu z umysłu do umysłu” i „bezjęzykowych” nauk blokowało zainteresowanie sutrami. Tak więc, skoro odrzucano autentyczne sutry, tym bardziej nie było miejsca na sutry podejrzanego pochodzenia, w tym apokryficzne.

Pierwsza znacząca wzmianka w buddyjskiej koreańskiej literaturze pojawiła się w pracach Ŭich'ŏna (1055–1101), ważnego badacza ze szkoły hwaŏm (chiń. huayan) i popularyzatora szkoły ch'ŏnt'ae (chiń. tiantai). W swojej pracy Taegak kuksa munjip zamieścił on krótki esej o tej sutrze Kang „Wŏngak kyŏng” palsa.

Najbardziej odpowiedzialnym za wpływ tej sutry na koreański sŏn był mistrz Chinul (1158–1210), którego działalność wytyczyła kierunek sŏnu właściwie w całej jego późniejszej historii[7]. Do popularyzacji tej sutry przyczynił się zapewne jego tekst Chinsim chiksŏl (Bezpośrednie wyjaśnienie Prawdziwego Umysłu). Komentator sutry Zongmi był bardzo ceniony w Korei, a gdy sam Chinul napisał Pŏpjip pyŏrhaeng nok chŏryo pyŏng ip sagii – tekst komentujący wczesny tekst Zongmiego – droga do szerokiej percepcji sutry została otwarta i stała się ona tekstem kanonicznym. Tym samym – integralną częścią koreańskiej tradycji medytacyjnej.

Sutra ta była także często cytowana w tekstach ucznia Chinula, mistrza Hyesima (1178–1234), zwłaszcza w jego monumentalnej pracy Sŏnmun yŏmsongjip.

Z trzech wybitnych mistrzów koreańskich, którzy wprowadzili nauki linji do Korei – Kyŏnghana Paeguna (1298–1374), T’aego Pou (1301–1382) i Naonga Hyegŭna (1320–1376) – największe zainteresowania tekstami wykazywał Kyŏnghan. W jego zapisanych naukach wielokrotnie pojawiają się cytaty z tej sutry lub odniesienia do niej. Z biografii T’aego wynika, że w 1137 r., podczas pobytu w klasztorze Pulgak studiował on Sutrę doskonałego oświecenia i odegrała ona instrumentalną rolę w jego wczesnym oświeceniu.

Głównym komentatorem tej sutry w Korei stał się mistrz sŏn Hamhŏ Tŭkt'ong (1376–1433), znany także jako Kihwa. Jego główną pracą związaną z tą sutrą jest dzieło Taebanggwang wŏngak sudara yoŭi kyŏng sŏrŭi (Komentarz do „Sutry doskonałego oświecenia”). Kihwa był niezwykle zaznajomiony z buddyjską literaturą i to pozwoliło mu na niezwykle drobiazgowe podejście do tej sutry i równocześnie niezwykle twórcze. Będąc doskonale obeznany z wszelkimi możliwymi błędami powstałymi przy tłumaczeniu i późniejszym kopiowaniu sutr, opracowując Sutrę doskonałego oświecenia zdecydował się na poprawienie błędów. Jego komentarz do tej sutry był studiowany w Korei od czasu jego powstania aż do dzisiejszych studiów w ramach koreańskiego monastycznego systemu edukacyjnego.

Sutra ta jest z kolei cytowana w dwu pracach wybitnego mistrza sŏn Sŏsana Taesy (1520–1604): Samga Kwigam (Przykłady z mistrzów trzech szkół) i Sŏnga Kwigam (Przykłady z mistrzów sŏn). Pierwsza praca poświęcona była wyjątkom z nauk nauczycieli taoizmu, konfucjanizmu i sŏnu. W części poświęconej sŏnowi znajdują się tak cytaty, jak i odniesienia do sutry. To samo dotyczy jego najbardziej wpływowego tekstu – Sŏnga Kwigam – który został napisany z myślą o uczniach sŏnu.

W późniejszym okresie dynastii Chosŏn – wrogiej buddyzmowi – odniesienia od tej sutry pojawiają się głównie w poezji, np. w Soyodangjip T’aenŭnga (1562–1649) i Yŏngwŏldang taesa munjip Ch'ŏnghaka (1570–1654).

Ostateczne uznanie sutry za tekst kanoniczny nastąpiło na początku XVIII w., gdy tekst ten został włączony od pierwszego ogólnego, klasztornego programu nauki. Został on stworzony w celu edukacji mniszek i mnichów i w zmodyfikowanej formie służy temu celowi do dzisiaj. Studia tekstów, jako część programu edukacyjnego, zostały wprowadzone przez mistrza Chiana Hwansŏnga (1664–1729). Najbardziej podstawowy kurs, zwany „kursem czterech nauk” (kor. sagyo-kwa), składał się ze studiów nad czterema tekstami tradycji chińskiej mahajany; były nimi Sūraṃgama sūtra, Przebudzenie wiary w mahajanie, Sutra Diamentowa i Sutra doskonałego oświecenia.

Tytuł i budowa sutry[edytuj | edytuj kod]

Sutra doskonałego oświecenia jest tłumaczeniem popularnego skróconego tytułu tekstu – Yuánjué jīng. Znak 圓 (yuán) oryginalnie znaczył „okrągły”, ale zawierał konotacje z „całkowity”, „dopełniony” czy „doskonały”. Znak 覺 (jué) oznacza „przebudzenie”, „urzeczywistnienie” lub „stanie się oświeconym”. Znak 經 (jīng), pierwotnie oznaczający książkę, stopniowo – pod wpływem buddystów – zaczął zmieniać znaczenie na „kanoniczny tekst” – „sutrę”.

Sutra ta podzielona jest na dwanaście części oraz krótką część wstępną. Dwanaście rozdziałów ułożonych jest w taki sposób, że najbardziej istotne i „nagłe” dyskusje pojawiają się we wcześniejszych rozdziałach, a bardziej „funkcjonalne” i „stopniowe” rozmowy pojawiają się później.

Część wstępna – opis miejsca mowy Buddy oraz wymienienie głównych uczestników spotkania.
-miejscem jest stan głębokiej medytacyjnej koncentracji (skt samādhi)
-uczestnicy: Budda i 100,000 wielkich bodhisattwów, wśród których jest dwunastu głównych, działających jako „rzecznicy” i jeden po drugim pytają Buddę o doktrynę, praktykę i oświecenie.
Rozdział pierwszy – bodhisattwa Mańdziuśri (chiń. 文殊 Wenshu; kor. Monsu; jap. Monju; wiet. Văn Thù)
Rozdział drugi – bodhisattwa Samantabhadra (chiń. 普賢 Puxian; kor. Pohyon; jap. Fugen; wiet. Phổ Hiền)
w powyższych rozdziałach Budda utrzymuje bardzo zdecydowanie stanowisko „nagłego oświecenia”, odrzucając w ogóle możliwość oświecenia poprzez praktykę stopniową.
Rozdział trzeci – bodhistattwa Powszechne Widzenie (chiń. 普眼 Puyan; kor. Poan; jap. Fugen; wiet. Phổ Nhãn)
pojawia się delikatnie pogląd „stopniowy”
Rozdział czwarty – bodhisattwa Wadżragarbha (chiń. 金剛藏 Jingangzang; kor. Kŭmgangjang; jap. Kongōzō; wiet. Kim Cương Tạng)
prezentacja poglądów zarówno „nagłych”, jak i „stopniowych”
Rozdział piąty – bodhisattwa Maitreja (chiń. 彌勒 Mile; kor. Mirŭk; jap. Miroku; wiet. Di Lặc)
prezentacja poglądów zarówno „nagłych”, jak i „stopniowych”
Rozdział szósty – bodhisattwa Czysta Mądrość (chiń. 清淨慧 Qingjinghui; kor. Ch'ŏngjŏnghye; jap. Shōjōe; wietn. Thanh Tịnh Huệ)
prezentacja poglądów zarówno „nagłych”, jak i „stopniowych”
Rozdział siódmy – bodhisattwa Niepowstrzymana Cnota (chiń. 威徳自在 Weidezizai; kor. Widŏkchajae; jap. Itokujizai; wiet. Uy Ðức Tự Tại)
prezentacja poglądów zarówno „nagłych”, jak i „stopniowych”
Rozdział ósmy – bodhisattwa Głos Postrzegania/Rozróżniania (chiń. 辩音 Bianyin; kor. Pyŏnŭm; jap. Bennon; wiet. Biện Âm)
prezentacja poglądów zarówno „nagłych”, jak i „stopniowych”
Rozdział dziewiąty – bodhisattwa Oczyszczający z Wszelkich Karmicznych Przeszkód (chiń. 淨諸業障 Jingzhuyezhang; kor. Chŏngjeŏpjang; jap. Jōshogosshō; wiet. Tịnh Chư Nghiệp Chướng)
prezentacja poglądów zarówno „nagłych”, jak i „stopniowych”
Rozdział dziesiąty – bodhisattwa Powszechne Oświecenie (chiń. 普覺 Pǔjué; kor. Pogyo; jap. Fukaku; wiet. Phổ Giác)
prezentacja poglądów zarówno „nagłych”, jak i „stopniowych”
Rozdział jedenasty – bodhisattwa Doskonałe Oświecenie (chiń. 圓覺 Yuánjué; kor. Wŏngyo; jap. Engaku; wiet. Viên Giác)
prezentacja poglądów zarówno „nagłych”, jak i „stopniowych”
Rozdział dwunasty – bodhisattwa Najdoskonalszy z Godnych (chiń. 賢善 Xianshan; kor. Hyŏnsŏn; jap. Kenzen; wiet. Hiền Thiện)
prezentacja poglądów tylko „stopniowych”.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Muller 1999 ↓, s. 3.
  2. ↑ Muller 1999 ↓, s. 4–8.
  3. ↑ Muller 1999 ↓, s. 12.
  4. ↑ Lancaster 1979 ↓, s. 140.
  5. ↑ Muller 1999 ↓, s. 16.
  6. ↑ Muller 1999 ↓, s. 19.
  7. ↑ Muller 1999 ↓, s. 20.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • A. Charles Muller: The Sutra of Perfect Enlightenment: Korean Buddhism’s Guide to Meditation (with Commentary by the Sŏn Monk Kihwa). Albany: State University of New York Press, 1999, s. 329, seria: Suny Series in Korean Studies. ISBN 0-7914-4102-4.
  • Lewis R. Lancaster: The Korean Buddhist Canon: A Descriptive Catalogue. Sung-bae Park. Berkeley: University of California Press, 1979. ISBN 0-520-03159-8.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sutra_doskonałego_oświecenia&oldid=60800121”