Symfonia pożegnalna

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Joseph Haydn
Temat pierwszej części symfonii

Symfonia pożegnalna (niem. Abschieds-Sinfonie) – symfonia nr 45 fis-moll Josepha Haydna napisana w 1772 roku.

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Dzieło to wyróżnia się w twórczości Haydna z dwóch powodów. Po pierwsze pod względem wyrazowym i formalnym. Symfonia powstała w okresie, kiedy sytuacja materialna kompozytora była już ustabilizowana. Haydn od 1761 roku pracował na dworze książąt Esterházych jako wicekapelmistrz, od 1766 jako kapelmistrz. Kompozytor mógł wtedy ograniczyć ilość komponowanych symfonii i skupić swoją uwagę na ich jakości. W latach 1766-69[1] stopniowo orkiestra dworska księcia Mikołaja przeniosła się z Eisenstadt do Fertőd. Kompozytor zmienił miejsce zamieszkania, przeniósł się z miasta na wieś. Między innymi ta zmiana w życiu Haydna zdecydowała o zwrocie wyrazu jego utworów z lat 70. Zmiana ta polegała z jednej strony na uproszczeniu języka muzycznego, „powrotu do natury” – z drugiej strony do nadania mu cech bardziej emocjonalnych (Empfindsamer Stil), czasem wręcz dramatycznych (Sturm und Drang)[2]. I tak Symfonia o numerze 45 w katalogu Hobokena charakteryzuje się z jednej strony skromną orkiestracją, wyjątkowo krótką repryzą allegra – z drugiej ciemnym kolorytem pierwszej części i nietypową, wręcz śmiałą na tamte czasy tonacją podstawową fis-moll[3].

Po drugie zwraca na siebie finał Symfonii, czy właściwie jej koda (Adagio). Poszczególne instrumenty wyłączają się po kolei z gry, a dzieło kończą pianissimo jedynie pierwsze i drugie skrzypce, a nie – jak było przyjęte – orkiestra tutti. Impulsem do takiego śmiałego posunięcia była sytuacja, którą przywołuje jeden z pierwszych biografów Haydna, Georg August Griesinger[4]. Książęca kapela koncertowała latem w ukochanym pałacu księcia Mikołaja w Fertőd, zimą zaś wracała do Eisenstadt. Muzycy zatrudnieni w zespole byli dość dobrze opłacani, ale nie mieli prawa sprowadzać do Fertőd rodzin (poza kapelmistrzem i trzema najwybitniejszymi instrumentalistami i śpiewakami), przez co większą część roku byli praktycznie od nich odcięci. Kiedy książę jesienią 1772 roku przeciągał dzień powrotu do Eisenstadt, zniecierpliwieni muzycy poprosili kompozytora o pomoc. Haydn, który wiele razy wstawiał się za swoimi muzykami u księcia, tym razem postanowił przekonać go pantomimą. W kodzie finału Symfonii, rozwlekłym adagio kolejne instrumenty kończą grę. Muzycy kolejno gasili świece, składali nuty i z instrumentem pod pachą wychodzili. Książę Miklós József Esterházy, wielki miłośnik muzyki docenił tę pięknie ujętą sugestię i następnego dnia pozwolił muzykom na opuszczenie pałacu.

Podział[edytuj | edytuj kod]

  1. Allegro assai (fis-moll)
  2. Adagio (A-dur)
  3. Menuet: Allegretto (Fis-dur [sic!])
  4. Finał: Presto - Adagio (fis-moll - A-dur)

Skład orkiestry[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Karl Geiringer Haydn PWM 1985, s. 56 - jak wynika z listu Haydna do księcia Mikołaja z 22 grudnia 1768 przeprowadzka orkiestry do Esterházy miała się zakończyć 1769 roku
  2. zwraca na to uwagę Danuta Gwizdalanka w drugiej części podręcznika Historia muzyki, PWM 2006, ISBN 83-224-0860-9, s. 136
  3. Alfred Einstein pisze, że w XIX wieku ta właśnie cecha, tj. „niebywała swoboda kierująca wyborem tonacji” była uważana za jedną z dwóch cech romantycznych w twórczości Haydna; patrz: Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu, PWM 1965, s. 115
  4. Karl Geiringer Haydn PWM 1985, s. 72

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]