Sympatykomimetyki

Sympatykomimetyki, sympatykotoniki – grupa substancji pobudzających współczulny (sympatyczny) układ nerwowy pośrednio lub bezpośrednio. Substancje stymulujące bezpośrednio receptory adrenergiczne nazywa się też adrenomimetykami. Są to substancje o budowie i działaniu podobnym do naturalnie występujących we współczulnym układzie nerwowym neuroprzekaźników, to znaczy adrenaliny i noradrenaliny. Pośrednie działanie sympatykomimetyków polega na zwiększaniu stężenia neuroprzekaźników w synapsach układu współczulnego poprzez:
a. zahamowanie wychwytu zwrotnego przekaźnika (trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, kokaina)
b. zahamowanie monoaminooksydazy (inhibitory monoaminooksydazy)
c. zahamowanie katecholo-O-metylotransferazy – rzadko wykorzystywane
d. zwiększenie wydzielania przekaźnika z zakończenia nerwowego, tak zwane działanie na ziarnistości (efedryna, amfetamina).

Sympatykomimetyki mają wielokierunkowe działanie na organizm, wiele z nich jest środkami psychoaktywnymi lub lekami. Znanym psychoaktywnym sympatykomimetykiem jest amfetamina, która działa jednocześnie na dwa sposoby – hamuje wychwyt zwrotny monoamin oraz zwiększa wydzielanie przekaźników – przez co jej euforyzujący efekt działania jest mocno odczuwalny. W Polsce od 2017 r. na liście leków znajduje się (wg stanu na listopad 2022) dimezylan lisdeksamfetaminy, prolek dekstroamfetaminy.

Receptory adrenergiczne, których pobudzenie jest skutkiem stymulacji układu współczulnego dzieli się na dwa typy – receptory α- i β-adrenergiczne. Sympatykomimetyki, zależnie od skutku ich działania na oba typy receptorów, dzieli się na selektywne (pobudzające głównie receptory α lub β) i nieselektywne (pobudzające w jednakowym stopniu receptory α i β). W przypadku sympatykomimetyków selektywnych trzeba jednak pamiętać, że ich selektywność nigdy nie jest stuprocentowa. Zawsze występuje niewielka komponenta nieselektywności, co ma znaczenie kliniczne.

Niektóre efekty pobudzenia układu współczulnego

• rozszerzenie źrenic
• wzrost ciśnienia tętniczego krwi
• przyspieszenie akcji serca (tachykardia), wzrost siły skurczu
• rozszerzenie oskrzeli, przyspieszenie oddechu
• zwiększone zużycie tlenu przez serce i inne mięśnie
• wzrost glikemii, lipoliza

α-adrenomimetyki

Są to substancje pobudzające receptory α₁ znajdujące się w mięśniach gładkich naczyń krwionośnych, śliniankach, mięśniach gładkich macicy, mięśniach gładkich ściany oskrzelików, zwieraczach, mięśniówce gładkiej ściany tętniczki doprowadzającej nerki oraz w mięśniu rozwieraczu źrenicy. Działają też na receptory α₂, które znajdują się w części presynaptycznej neuronu.

Receptory α₁ są sprzężone z białkiem G_o. Ich pobudzenie powoduje aktywację fosfolipazy C, która katalizuje przemianę 3,5-bisfosforanu fosfatydyloinozytolu (PIP₂) do 1,4,5-trisfosforanu inozytolu (IP₃) i diacyloglicerolu (DG). Następuje aktywacja kinazy białkowej C. W mięśniach gładkich i zwieraczach dochodzi do skurczu (czego rezultatem jest zwiększenie oporu obwodowego i wzrost ciśnienia), ponadto następuje rozszerzenie źrenicy.

Receptory α₂ znajdują się w presynaptycznej części neuronu i są sprzężone z białkiem G_i. Ich pobudzenie obniża poziom cyklicznego AMP. Powoduje to zahamowanie uwalniania noradrenaliny do szczeliny synaptycznej i w rezultacie zmniejszenie jej poziomu i działania. Skutki pobudzenia receptorów α₂ są przeciwne do skutków pobudzenia receptorów α₁ – należą do nich: rozkurcz naczyń krwionośnych, nasilenie agregacji płytek krwi oraz hamowanie wydzielania insuliny w trzustce.

Leki α-adrenergiczne działające obwodowo, czyli pobudzające receptory α₁ stosuje się w przypadku zapalenia górnych dróg oddechowych, zaburzenia krążenia pochodzenia ortostatycznego oraz zbyt niskiego ciśnienia. Leki α-adrenergiczne pobudzające receptory α₂ są lekami przeciwnadciśnieniowymi (obniżają ciśnienie krwi).

Agonisty receptora α₁

• fenylefryna
• etyleftyna
• midodryna
• metoksamina

Agonisty receptora α₂

• klonidyna
• moksonidyna
• tizanidyna
• detomidyna
• medetomidyna
• deksmedetomidyna
• deksmidyna
• romifidyna
• tiamenidyna
• guanfacyna
• guanabanz
• ksylazyna

Agonisty receptora α₁ i α₂

• ksylometazolina
• oksymetazolina
• tetryzolina
• nafazolina
• tymazolina

β-adrenomimetyki

Pobudzają metabotropowe receptory β-adrenergiczne, które znajdują się w mięśniu sercowym, mięśniach gładkich oskrzeli, macicy i obwodowych naczyń krwionośnych.

Receptory β są sprzężone z białkiem G_s, które składa się podjednostek α, β i γ. Po przyłączeniu agonisty do receptora, od białka G_s oddysocjowuje podjednostka α-GTP, która aktywuje cyklazę adenylową. Cyklaza adenylowa katalizuje przemianę ATP do 3'-5'-cyklicznego adenozynomonofosforanu (cAMP). Wzrasta poziom cAMP, który aktywuje kinazy białkowe A (PKA). Następuje wydalanie jonów wapnia na zewnątrz komórki i zatrzymanie jego uwalniania z siateczki śródplazmatycznej. Zachodzi również fosforylacja kinazy lekkich łańcuchów miozyny (MLCK) i staje się ona nieaktywna. W rezultacie nie dochodzi do powstania kompleksu wapń-kalmodulina-MLCK, co powoduje – w zależności od umiejscowienia receptorów – rozkurcz mięśni gładkich naczyń krwionośnych, oskrzeli i/lub macicy.

Pobudzenie receptorów β₁ w mięśniu sercowym powoduje wzrost stężenia cAMP, stymulację kinazy białkowej A i fosforylację białek kanału wapniowego typu L. Kanały wapniowe otwierają się i wapń napływa do wnętrza komórki. Następuje intensyfikacja pracy serca – częstość skurczów, siła skurczów, przewodnictwo i pobudliwość serca ulegają zwiększeniu, równocześnie wzrasta jednak zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen.

β-mimetyki stosuje się przede wszystkim w leczeniu astmy oskrzelowej i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc jako leki rozszerzające oskrzela i ułatwiające oddychanie. Leki z tej grupy znajdują również zastosowanie w podtrzymywaniu ciąży przez obniżanie kurczliwości macicy.

Agonisty receptora β₁ w mięśniu sercowym

• dobutamina
• ksamoterol

Agonisty receptora β₂ w mięśniach gładkich macicy i oskrzeli

• formoterol
• fenoterol
• salbutamol
• salmeterol
• terbutalina

Agonisty receptora β₂ w mięśniach gładkich obwodowych naczyń krwionośnych

• bametan
• bufenina
• izoksupryna

Agonisty receptora β₁ i β₂

• orcyprenalina
• izoprenalina

Nieselektywne α- i β-adrenomimetyki

• adrenalina
• etylefryna
• efedryna
• pseudoefedryna
• dopamina
• amfetamina
• metamfetamina
• pemolina
• kokaina

Zobacz

• sympatykotonia
• parasympatykomimetyki

Bibliografia

• WaldemarW. Janiec WaldemarW. (red.), Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji, wyd. 5, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2002, s. 87–90, ISBN 83-200-2646-6, OCLC 749349647 .
• WaldemarW. Janiec WaldemarW. (red.), Kompendium farmakologii, wyd. 2, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2006, ISBN 83-200-3589-9, OCLC 749163759 .brak strony (książka)

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.