Synagoga Nehemiasza w Poznaniu
| Państwo | |
|---|---|
| Budulec |
murowana |
| Data budowy | |
| Data likwidacji | |
| Data zburzenia | |
| Tradycja |
ortodoksyjna |
Położenie na mapie Poznania  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
 52°24′37,267″N 16°56′05,906″E/52,410352 16,934974
| |
Synagoga Nehemiasza w Poznaniu (niem. Nehemias Betschule[1]) – nieistniejąca obecnie, najmłodsza synagoga wchodząca, wraz ze Starą i Nową Synagogą, w skład zespołu trzech gminnych synagog przy ulicy Żydowskiej w Poznaniu.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Najmłodsza i najmniejsza z trzech bożnic na podwórzu kamienic przy ulicy Żydowskiej powstała w dolnej części przedłużenia kamienicy frontowej Żydowska 21. Dobudowana do północno-wschodniego narożnika babińca Nowej Synagogi zamknęła podwórze od północy[2]. Wybudowano ją po kolejnym wielkim pożarze dzielnicy żydowskiej z 1717 roku i poświęcono w 1735[1].
Rok później, w 1736 roku, na skutek ulewnych deszczy Warta wystąpiła ze swojego koryta i zalała znaczną część miasta, w tym zespół trzech synagog i 34 domy mieszkalne przy ulicy Żydowskiej[3]. Prawie 30 lat później, w 1764 roku, zespół synagog i 76 domów żydowskich uległo zniszczeniu podczas wielkiego pożaru miasta[4]. Gdy Stara i Nowa Synagoga ucierpiały w pożarze miasta w 1803 roku, Synagoga Nehemiasza ocalała. W 1880, ze względu na zły stan techniczny dwóch najstarszych bożnic, Policja Budowlana planowała ich zamknięcie. By temu zapobiec, gmina ponownie przeprowadziła remont w latach 1883–4[5].
Ze względu na stan techniczny zespołu trzech synagog przy ulicy Żydowskiej, mimo przeprowadzanych remontów, gmina w latach 80. XIX wieku zaczęła rozważać budowę nowej ortodoksyjnej synagogi. Wzięto wtedy pod uwagę parcelę pomiędzy ulicą Stawną a Małymi Garbarami, zajętą wówczas przez Szpital dla Ubogich im. Salomona Beniamina Latza i szkołę miejską. W wyniku umowy z 1904 roku dokonano zamiany parceli, tak że fundacja szpitala otrzymała parcele zajmowane przez zespół synagog, a gmina zobowiązała się do ich rozbiórki w miesiąc po poświęceniu nowej. 5 września 1907 poświęcono nową synagogę[6], trzy synagogi zaczęto sukcesywnie rozbierać od kwietnia 1908 roku, a rok później, 15 grudnia 1909, przy ulicy Żydowskiej 15/18 otwarto Schronisko dla Starców i Zniedołężniałych im. Salomona Beniamina Latza[7].
W czasie prac archeologicznych, przeprowadzonych we wrześniu 2005 roku, natrafiono na fundamenty dawnej Synagogi Nehemiasza, fragmenty podłogi i stary Aron ha-kodesz[8].
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Synagogę zaprojektowano na planie prostokąta nieco zbliżonego do rombu. Składała się ona z jednonawowej sali męskiej przekrytej sklepieniem kolebkowym[8] i dwupoziomowego korytarza od strony podwórza, który na parterze mieścił przedsionek, a w górnej części emporę kobiecą. Zarówno sala główna, jak i przedsionek, na wzór sąsiadujących bożnic, zostały zagłębione względem gruntu, a na nich usytuowano dodatkowe piętro mieszczące salę posiedzeń kahału, dostępną z kamienicy frontowej Żydowska 21. Z tego względu synagoga posiada duże znaczenie historyczne dla poznańskiej gminy żydowskiej[2].
Po pożarze Starej i Nowej synagogi wymagały one gruntownego remontu. Dlatego w latach 1883–84, za sumę 70 000 marek, przeprowadzono gruntowny remont zespołu trzech synagog. Podwyższono, wówczas, poziom podłóg w świątyniach do poziomu gruntu i wyburzono dwie frontowe kamienice (Żydowska 15 i 16). Zmianom uległy również dawne, dwuspadowe dachy: przebudowano je na płaskie i pokryto blachą cynkową, a elewacje ujednolicono do nowych, neoromańskich form przypominających fasadę budowanej w tym okresie w Poznaniu Synagogi Stowarzyszenia Przyjaciół Dobroczynności[9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Witkowski 2012 ↓, s. 81–82.
- ↑ a b Stęszewska-Leszczyńska 1992 ↓, s. 106.
- ↑ Witkowski 2012 ↓, s. 33.
- ↑ Witkowski 2012 ↓, s. 36–37.
- ↑ Witkowski 2012 ↓, s. 80–81.
- ↑ Stęszewska-Leszczyńska 1992 ↓, s. 113.
- ↑ Witkowski 2012 ↓, s. 103–104.
- ↑ a b Synagoga Nehemiasza w oficjalnym serwisie poznańskiej filii ZGWŻ
- ↑ Stęszewska-Leszczyńska 1992 ↓, s. 105–106.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Rafał Witkowski: Żydzi w Poznaniu. Krótki przewodnik po historii i zabytkach. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania, 2012. ISBN 978-83-7768-046-9.
- Ewa Stęszewska-Leszczyńska: Poznańskie synagogi [w:] Kronika Miasta Poznania nr 1–2/1992. Poznań: NEW TON s.c., 1992, s. 102–118. ISBN 83-210-0949-2.
- kursywą – oznaczono istniejące budynki zdesakralizowanych synagog