Synagoga Wielka w Chrzanowie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Synagoga Wielka
Ilustracja
Fasada synagogi po przebudowie z lat 30. XIX wieku
Państwo

 Polska

Miejscowość

Chrzanów

Budulec

murowana

Data budowy

1786–1787

Data likwidacji

II wojna światowa

Data zburzenia

1973

Tradycja

ortodoksyjna

Położenie na mapie Chrzanowa
Mapa konturowa Chrzanowa, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Synagoga Wielka”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Synagoga Wielka”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Synagoga Wielka”
Położenie na mapie powiatu chrzanowskiego
Mapa konturowa powiatu chrzanowskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Synagoga Wielka”
Położenie na mapie gminy Chrzanów
Mapa konturowa gminy Chrzanów, w centrum znajduje się punkt z opisem „Synagoga Wielka”
Ziemia50°08′33,8″N 19°24′26,2″E/50,142722 19,407278
Projekt przebudowy synagogi z 1837 roku

Synagoga Wielka – nieistniejąca obecnie synagoga położona w Chrzanowie przy skrzyżowaniu ulic Krakowskiej i Garncarskiej.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Synagoga została zbudowana w latach 1786-1787, za zgodą arcybiskupa gnieźnieńskiego Michała Jerzego Poniatowskiego z 20 lipca 1785. Parcelę pod synagogę nabyto za 144 złotych od Antoniego Sajdaczka w 1786 i natychmiast rozpoczęto prace budowlane, które trwały do 1787.

W latach 30. XIX wieku synagoga ze względu na zły stan techniczny została rozbudowana i wyremontowana według projektu krakowskiego architekta i budowniczego Feliksa Radwańskiego juniora. Wówczas przedłużono synagogę w kierunku zachodnim o około 10 metrów, przedsionek i babiniec zostały przesunięte ku zachodowi, na dobudowany fragment budynku. Na parterze wydzielono sień, a po jej bokach usytuowano dwie osobne klatki schodowe, prowadzące na babiniec.

Na przełomie XIX i XX wieku synagoga przeszła swój ostatni remont, podczas którego znacznie uproszczono fasadę, z której usunięto detale klasycystyczne i neorenesansowe oraz zwieńczono ją schodkowym szczytem i wyremontowano dach. W XX wieku po stronie północnej dobudowano betonowe schody oraz przybudówkę.

Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali synagogę. Po zakończeniu wojny przez wiele lat budynek synagogi stał opuszczony i popadał w ruinę. W grudniu 1950 Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Chrzanowie podjęło uchwałę przebudowania synagogi na salę teatralną, co wzbudziło liczne protesty lokalnej społeczności żydowskiej[potrzebny przypis].

Wkrótce jednak okazało się, że władze miejskie nie otrzymały funduszy na przebudowę i zrezygnowały z budynku synagogi. W 1973 na polecenie ówczesnych władz miejskich synagoga została wysadzona w powietrze, mimo iż Muzeum w Chrzanowie czyniło wówczas starania dla pozyskania jej do ekspozycji muzealnej. Obecnie plac po niej do dnia dzisiejszego nie został zabudowany.

Na miejscu zniszczonej synagogi wyrosła wierzba, którą wycięto w roku 2018. W 2022, w trakcie lokalnych uroczystości upamiętniających przedwojenną żydowską społeczność Chrzanowa, zasadzono nowe drzewo nazwane Wierzbą Estery[1].

Architektura[edytuj | edytuj kod]

Murowany budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta o wymiarach 21,45 na 14,30 metrów. W jej wnętrzu we wschodniej części znajdowała się obszerna sala modlitewna, do której wchodziło się przez przedsionek, nad którym na piętrze znajdował się babiniec, otwarty na salę główną arkadami z filarami. Prowadziły do niego dwie osobne klatki schodowe z osobnymi wejściami.

W głównej sali modlitewnej na wschodniej ścianie znajdował się bogato zdobiony Aron ha-kodesz, a na środku ośmioboczna bima. Całą salę oświetlały, umieszczone na wysokości piętra 8 wysokich, półokrągle zakończonych okien.

Pierwotnie fasada główna miała symetryczną, trójosiową kompozycję. Jej partię środkową stanowił wgłębny portyk z parą kolumn na parterze i czteroarkadową loggią na piętrze.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Krasnowolski B., Zabytki i wartości kulturowe, Chrzanów. Studia z dziejów miasta. Chrzanów współczesny, tom 2, Chrzanów 1999, str. 233-376
  • Kazimierz Urban, Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944-1966, Kraków 2006, ISBN 83-60490-16-3 – Próby przebudowy synagogi w Chrzanowie, str. 402-404

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Synagogi żydowskie w Chrzanowie:

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Chrzanów. Wierzba Estery wraca na plac. krakow.wyborcza.pl, 2022-07-05. [dostęp 2022-10-16].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]