Szarogłaz

Szarogłaz z łupków sylurskich Gór Świętokrzyskich

Szarogłaz

Kopalnia szarogłazu w Młynowie

Szarogłaz (waka, szarowaka, szarowiak) – odmiana piaskowca zawierająca co najmniej 25% okruchów skalnych w materiale detrytycznym (szkielecie ziarnowym). Skała osadowa, okruchowa, zwięzła, masywna, warstwowana lub bezładna zawierająca kwarc oraz ortoklaz, plagioklazy, okruchy i minerały skał krystalicznych: diabazów, melafirów, łupków krystalicznych, skał magmowych i metamorficzne a także minerały ilaste.

Właściwości

• Nazwa ta jest często nadawana piaskowcom zawierającym źle obtoczony kwarc, nieco skalenia, okruchy mik, łupków i dużo spoiwa ilastego.
  • gdy materiału innego niż kwarc jest niewiele, wyróżnia się "podszarogłazy", stanowiące ogniwo przejściowe do piaskowców kwarcytowych.

• Barwa tych skał, jak sama nazwa wskazuje, jest najczęściej: szara, jasnoszara, a nawet czarna (domieszki substancji bitumicznych); niekiedy zielonawa, niebieskawa, brązowa; w wyniku wietrzenia może być żółta lub czerwona.
• Lepiszcze krzemionkowo-ilaste, ilaste rzadziej wapienne. Niekiedy nie ma zupełnie lepiszcza, poszczególne składniki uległy scementowaniu w sposób mechaniczny wskutek ciśnienia nakładu.
• Zwięzła skała osadowa należąca do grupy skał okruchowych – średniookruchowa i masywna.
• Powstaje w wyniku nagromadzenia materiału pochodzącego z rozkruszenia starszych skał, jego przetransportowania i sedymentacji w środowisku morskim stanowiąc typowy osad geosynklin.

Występowanie

Na świecie

W Alpach Wschodnich, na terenie Austrii, między Centralnymi Alpami Wschodnimi a Południowymi Alpami Wapiennymi występuje wąska, lecz bardzo wydłużona jednostka strukturalna zwana strefą szarogłazową, zbudowana w znacznej mierze z szarogłazów.

W Polsce

Szarogłazy występują w ludlowie Gór Świętokrzyskich. Karbońskie pojawiają się w Sudetach Wschodnich: w okolicach Głuchołaz i Prudnika (zbudowano z nich prudnicki zamek), w Sudetach Środkowych – w Górach Bardzkich (struktura bardzka), w Zagłębiu Wałbrzyskim (niecka śródsudecka). Obecne są również w Karpatach fliszowych.

Zastosowanie

• przemysł materiałów budowlanych oraz budownictwo drogowe.

Zobacz też

• piaskowiec
• arkoza
• less
• ił
• zlepieniec

Bibliografia

• Encyklopedia Audiowizualna Britannica, tom XVIII. Geologia.