Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych

Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 15 sty 2018, była oparta na tej wersji.

Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych (ang. The Supreme Court of the United States) – głowa władzy sądowniczej w systemie trójwładzy funkcjonującym w Stanach Zjednoczonych, obok władzy wykonawczej (prezydenta) i ustawodawczej (Kongresu). Jest sądem najwyższej instancji w sprawach podlegających prawu federalnemu. Jego zadaniem jest kontrola zgodności z konstytucją działań władzy ustawodawczej i wykonawczej.

Rola tego sądu w amerykańskim życiu politycznym jest ogromna. Dla przykładu, do sądu należą decyzje w tak kluczowych sprawach jak legalizacja aborcji i małżeństw jednopłciowych. W 2000 roku kontrowersyjna decyzja sądu rozstrzygnęła spory o wynik wyborów prezydenckich, oddając zwycięstwo George W. Bushowi.

Sąd składa się z 9 sędziów. Są oni wyznaczani przez prezydenta, potem ich kandydaturę musi zatwierdzić Senat. Po wybraniu kadencja sędziego jest nieograniczona i z reguły służą oni do momentu, gdy wiek lub pogarszający się stan zdrowia skłoni ich do dobrowolnego odejścia na emeryturę. Ten system ma zapewnić pełną niezawisłość sędziów i uwolnić ich od jakichkolwiek presji politycznych.

Przewodniczącym Sądu Najwyższego jest jego prezes (The Chief Justice). Mimo iż jego pozycja w Sądzie jest określana jako primus inter pares, to w rzeczywistości ma on dosyć spory wpływ na pracę Sądu. Jest on powoływany w tej samej procedurze, co pozostali członkowie Sądu. Pełni on głównie funkcje administracyjne, tzn. przewodniczy jawnym rozprawom i zamkniętym obradom, a także reprezentuje Sąd na zewnątrz. Jeżeli w wyniku głosowania nad rozstrzygnięciem sprawy prezes znajdzie się w większości, to on wyznacza sędziego, który sporządzi uzasadnienie wyroku (opinion of the Court), przy czym może wyznaczyć samego siebie (jeżeli prezes znajduje się w mniejszości, o tym, kto sporządzi uzasadnienie decyduje sędzia o najdłuższym stażu w Sądzie Najwyższym spośród sędziów będących w większości). Głos prezesa traktowany jest na równi z głosem każdego innego sędziego Sądu Najwyższego, co oznacza, że gdy w głosowaniu pada remis (taka sytuacja zdarza się jeśli jakiś sędzia wyłącza się z rozpatrywania sprawy), Sąd Najwyższy nie wydaje merytorycznego rozstrzygnięcia i w mocy utrzymywany jest wyrok, który zapadł w niższej instancji (affirmed by an equally divided Court), aczkolwiek nie uzyskuje on precedensowego charakteru. W przypadku postawienia prezydenta w stan oskarżenia przez Izbę Reprezentantów, prezes Sądu Najwyższego przewodniczy w Senacie procesowi impeachmentu. Pełni on również zaszczytną funkcję, jaką jest przyjmowanie przysięgi od nowo wybranego Prezydenta Stanów Zjednoczonych.

Możliwość wyboru sędziów Sądu Najwyższego jest jednym z najważniejszych uprawnień prezydenta. Prezydenci zwykle wybierają kandydatów, którzy mają podobny światopogląd. W ten sposób urzędujący prezydent może wycisnąć trwałe piętno na amerykańskim życiu politycznym, gdyż nominowany przez niego sędzia może służyć przez wiele lat po jego odejściu.

Amerykańska konstytucja nie precyzuje liczby sędziów Sądu Najwyższego – jest ona ustalana przez Kongres. Od 1869 roku w sądzie zasiada 9 sędziów, lecz wcześniej liczba ta była zmieniana, często ze względów politycznych. Ostatnia próba zmiany miała miejsce w 1937 roku, gdy prezydent Franklin Delano Roosevelt zaproponował powiększenie składu orzekającego. Oficjalnie miało to ułatwić pracę starszym sędziom, w praktyce jednak miało na celu zwiększenie poparcia w sądzie dla działań politycznych prezydenta. Propozycja ta nie uzyskała jednak poparcia w Kongresie.

Historia Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych wraz z całym system sądów federalnych został powołany na mocy Konstytucji Stanów Zjednoczonych, jednak najwyższy akt prawny pozostawił ustalenie szczegółów funkcjonowania federalnej władzy sądowniczej w gestii Kongresu Stanów Zjednoczonych. Kongres dokonał tego w 1789 roku w ustawie o nazwie Judiciary Act. Komisji parlamentarnej odpowiedzialnej za stworzenie tej ustawy przewodniczył Oliver Ellsworth, senator ze stanu Connecticut i późniejszy prezes Sądu Najwyższego. Ustawa utworzyła 13 sądów rejonowych pierwszej instancji (district courts) w głównych miastach, na czele których stał pojedynczy sędzia oraz trzy sądy okręgowe (circuit courts), które również funkcjonowały jako sądy pierwszej instancji, i które swoją jurysdykcją geograficzną obejmowały regiony wschodniej, środkowej i południowej części kraju. Ponad nimi, jako jedyny sąd odwoławczy ustanowiono Sąd Najwyższy, w skład którego wchodziło sześciu sędziów, w tym pięciu zwykłych sędziów i przewodniczący.

Pierwszym przewodniczącym Sądu Najwyższego prezydent George Washington mianował doświadczonego męża stanu i dyplomatę Johna Jaya. W skład pierwszego sądu weszli również John Blair, William Cushing, James Wilson, James Iredell i John Rutledge. Wszyscy sędziowie mieli udział w powstaniu Konstytucji Stanów Zjednoczonych.

Po raz pierwszy sąd zebrał się w Nowym Jorku w 1790 roku, jednak na obrady dotarło zaledwie trzech sędziów. Mimo że prawo wymagało, aby sąd zbierał się dwa razy w roku, przez pierwsze trzy lata swojego istnienia Sąd Najwyższy miał niewiele pracy, bowiem apelacji z sądów niższej instancji napływało wciąż jeszcze niewiele. Mimo to na obrady sądu przybywały tłumy gapiów, między innymi, aby podziwiać kunsztowne szaty sędziów.

Judiciary Act nałożył jednak na sędziów Sądu Najwyższego również inne, wyczerpujące obowiązki. W skład każdego z sądów okręgowych wchodziło oprócz sędziego z sądu rejonowego również dwóch sędziów Sądu Najwyższego. Oznaczało to, że sędziowie Sądu Najwyższego musieli co najmniej dwa razy w roku podróżować, pierwotnie dyliżansami, a później koleją, aby przewodniczyć obradom sądów okręgowych w różnych częściach kraju. Niekiedy spędzali oni po 19 godzin dziennie w podróży. Sędzia Iredell często skarżył się, że wiedzie życie kuriera. Prezes Jay o mały włos nie ustąpił z tego powodu. Kongres nie zamierzał jednak zmieniać ustalonego systemu, gdyż chciał, aby sędziowie byli zorientowani w sprawach lokalnych i prawie stanowym. Ostatecznie w 1793 roku osiągnięto jednak kompromis i zamiast dwa razy w roku sędziowie musieli podróżować na obrady sądów okręgowych tylko raz w roku.

Jedną z najważniejszych pierwszych kwestii rozpatrzonych przez Sąd Najwyższy była sprawa Chisholm v. Georgia. W sprawie tej dwóch obywateli stanu Karolina Południowa popierających Koronę Brytyjską podczas wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych wniosło o wypłacenie im odszkodowania przez stan Georgia za skonfiskowany majątek. W swoim werdykcie z 1793 roku sąd uznał konstytucyjne prawo indywidualnych obywateli jednych stanów do wnoszenia skarg na inne stany. Ta kontrowersyjna decyzja zszokowała cały kraj i została wkrótce odwrócona poprzez uchwalenie 11. poprawki do Konstytucji Stanów Zjednoczonych.

Rozpoczęte w Europie w 1792 roku działania wojenne przyniosły kolejny precedens. Prezydent George Washington usiłował zapewnić Stanom Zjednoczonym bezpieczeństwo, zachowując w tym konflikcie neutralność, i wysłał do Sądu Najwyższego 29 pytań dotyczących traktatów międzynarodowych i prawa międzynarodowego prosząc o pomoc w ich interpretacji. Mimo że w skład Sądu wchodziło wielu doświadczonych dyplomatów, sąd zdecydowanie odmówił. Zdaniem sędziów zgodnie z konstytucją sąd nie miał prawa wypowiadać się w kwestiach będących domeną władzy wykonawczej i wydawać opinii doradczych. Zasada ta obowiązuje do dnia dzisiejszego – Sąd Najwyższy orzeka wyłącznie w konkretnych sprawach sądowych.

Obecni sędziowie Sądu Najwyższego

Prezes Sądu Najwyższego – John Roberts (urodzony w 1955, mianowany przez George’a W. Busha w 2005, zaprzysiężony 29 września 2005);
Anthony Kennedy (urodzony w 1936, mianowany przez Ronalda Reagana w 1988);
Clarence Thomas (urodzony w 1948, mianowany przez George’a Busha w 1991);
Ruth Bader Ginsburg (urodzona w 1933, mianowana przez Billa Clintona w 1993);
Stephen Breyer (urodzony w 1938, mianowany przez Billa Clintona w 1994);
Samuel Alito (urodzony w 1950, mianowany przez George’a W. Busha w 2006)
Sonia Sotomayor (urodzona w 1954, mianowana przez Baracka H. Obamę w 2009);
Elena Kagan (urodzona w 1960, mianowana przez Baracka H. Obamę w 2010);
Neil Gorsuch (urodzony w 1967, mianowany przez Donalda Trumpa w 2017).