Słowianie południowi
Słowianie południowi
Słowianie południowi – grupa ludów słowiańskich, wyodrębniona na podstawie położenia geograficznego siedzib, wspólnoty języków, szerokiego zakresu wspólnych dziejów i istotnego podobieństwa kultur.
Rozmieszczenie i liczba
Słowianie południowi zamieszkują zwarte terytorium w północnej i centralnej części Półwyspu Bałkańskiego, na południe od Dunaju, Drawy i wschodnich Alp, od Morza Adriatyckiego na zachodzie do Morza Czarnego na wschodzie. Istnieje również liczna diaspora Słowian południowych w Europie zachodniej i USA, powstała w wyniku migracji ekonomicznych XX i XXI wieku. Od pozostałych krajów słowiańskich dzieli Słowian południowych zwarty pas terenów zamieszkanych przez Austriaków, Węgrów i Rumunów.
Do Słowian południowych zalicza się następujące narody (ze wschodu na zachód):
- Bułgarów - około 9 mln,
- Macedończyków - 2-2,5 mln,
- Serbów - 13 mln,
- Czarnogórców - 0,4 mln,
- Boszniaków (dawniej "Muzułmanów z narodowości") - 2,2 mln,
- Chorwatów - 9 mln,
- Słoweńców - 2,5 mln.
Oprócz tego do Słowian południowych zalicza się wiele pomniejszych grup etnicznych, często wyróżnianych na podstawie wyznaniowej - jako część narodu, która przyjęła islam: Gorani, Pomacy, Torbesze. Razem jest więc Słowian południowych ponad 38 milionów.
Języki
Słowianie południowi posługują się językami południowosłowiańskimi: bułgarskim, macedońskim, serbsko-chorwackim i słoweńskim. Granice między obszarami użycia poszczególnych języków nie są ostre - występują dialekty o cechach przejściowych, co pozwala uznać języki południowosłowiańskie za kontinuum. Język bułgarski i macedoński należą do bałkańskiej ligi językowej.
Pochodzenie i dzieje
Na zajmowanych przez siebie terenach Słowianie południowi są ludnością napływową. Tereny te zajęły plemiona słowiańskie (jeszcze wówczas nie podzielone na odłamy) napływające z północy, w okresie od (najprawdopodobniej) przełomu V i VI wieku do drugiej połowy VII wieku. Obszary zajęte wówczas przez Słowian były rozleglejsze, niż dziś - Słowianie zasiedlili cały Półwysep Bałkański, łącznie z Peloponezem, a na zachodzie ich osady sięgnęły Tyrolu i Bawarii. Osadnictwo słowiańskie nałożyło się na wcześniej zamieszkującą te tereny ludność autochtoniczną - Daków, Traków, Ilirów, w dużej części już wtedy zromanizowaną bądź zhellenizowaną. Ludy te w krótkim czasie zostały niemal w całości zeslawizowane, przejmując słowiański język i kulturę, pozostawiając tylko ślady w postaci elementów kultury ludowej. Po najeździe na wschodnie Bałkany tureckich Protobułgarów pod koniec VII wieku oni również w stosunkowo krótkim czasie zostali zeslawizowani. W X wieku łączność Słowian południowych z resztą Słowiańszczyzny została przerwana przez najazd Węgrów i powstanie w Kotlinie Panońskiej ich królestwa, które, mimo niewątpliwej przewagi liczebnej tamtejszych Słowian, nie poddało się slawizacji i w krótkim czasie urosło do rangi mocarstwa.
Krótko po zajęciu Bałkanów Słowianie zostali schrystianizowani - przodkowie dzisiejszych Słoweńców i Chorwatów pod wpływem niemieckim przyjęli łaciński katolicyzm, a przodkowie Bułgarów, Macedończyków i Serbów - prawosławie pod wpływem Bizancjum. Podjęty przez świętych Cyryla i Metodego wysiłek stworzenia odrębnego obrządku słowiańskiego został zniweczony przez broniące swych wpływów kościoły Niemiec i Bizancjum.
Wprawdzie pierwsze państwa Słowian południowych powstały już w IX wieku, jednak ze względu na ciągłą konkurencję ze strony okrzepłych już potęg ościennych - Bizancjum, Niemiec, Węgier - nie miały szans na stabilizację; nawet najpotężniejsze państwo bułgarskie nie zdołało się oprzeć militarnej i politycznej przewadze Bizancjum. O słabości państw południowosłowiańskich zadecydowały również bratobójcze walki między poszczególnymi krystalizującymi się ośrodkami władzy: Serbią, Bośnią i Chorwacją, jak również niestabilność wewnętrzna, wyrażająca się w ciągłych buntach i secesjach. Państwa południowych Słowian zaczynały dopiero krzepnąć, gdy w XV wieku zostały podbite, wraz z niesłowiańską resztą Bałkanów, przez imperium osmańskie. Przed podbojem osmańskim zachowała się tylko część Chorwacji i Słowenia, które jednak też weszły w skład obcych państw - Królestwa Węgier i imperium habsburskiego, prócz tego niewielkie terytoria słowiańskie na wybrzeżu Dalmacji pozostawały pod bezpośrednią władzą bądź pod wpływami Wenecji. W tym okresie samodzielne pozostały jedynie Republika Raguzy i zamieszkałe przez plemiona Czarnogórców niedostępne tereny w górach Łowczen.
Dopiero w miarę upadku imperium osmańskiego, w okresie od powstania w Serbii na początku XIX wieku do wojen bałkańskich na początku XX wieku, narody Słowian południowych stopniowo wyzwoliły się spod okupacji tureckiej. Po rozpadzie monarchii austro-węgierskiej w 1918 terytoria Słoweńców, Chorwatów, Serbów, Bośniaków, Czarnogórców i Macedończyków objęło państwo jugosłowiańskie. W założeniu miało ono być wspólnym państwem południowych Słowian (jug - "południe", slavija - "słowiańszczyzna"), w rzeczywistości jednak w okresie międzywojennym było dyktaturą realizującą interesy serbskie, a po II wojnie światowej - osobistą dyktaturą Józefa "Broza" Tity. XX wiek u Słowian południowych przebiegł pod znakiem antagonizmów między ich narodami, wśród których na pierwszy plan wybił się antagonizm chorwacko-serbski. Antagonizmy te doprowadziły ostatecznie do rozpadu Jugosławii w ciągu ostatnich dziesięcioleci, czemu również towarzyszyły konflikty zbrojne - wojny chorwacko-boszniacko-serbskie w Chorwacji i w Bośni i Hercegowinie. Aktualnym zagrożeniem dla stanu posiadania południowych Słowian jest również dynamiczna ekspansja demograficzna i polityczna Albańczyków w Serbii i Macedonii.
Zobacz też
Bibliografia
- Zofia Kurnatowska Słowiańszczyzna południowa, Ossolineum, 1977
- Jerzy Kłoczowski (red.) Historia Europy Środkowo-Wschodniej, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 2000
- Jerzy Skowronek, Mieczysław Tanty, Tadeusz Wasilewski Słowianie południowi i zachodni. VI-XX wiek, "Książka i Wiedza", Warszawa 2005
- Wiesław Walkiewicz Jugosławia i państwa sukcesyjne, "Trio", Warszawa 2009