Tablica pamiątkowa poświęcona Józefowi Piłsudskiemu przy ulicy Wschodniej w Łodzi

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Tablica pamiątkowa poświęcona Józefowi Piłsudskiemu przy ulicy Wschodniej w Łodzi
Ilustracja
Nowa tablica na domu przy ul. Wschodniej 19 w Łodzi, gdzie w latach 1899–1900 mieściła się tajna drukarnia „Robotnika
Państwo

 Polska

Województwo

 łódzkie

Miejscowość

Łódź

Typ obiektu

Tablica

Data odsłonięcia

11 listopada 1981

Położenie na mapie Łodzi
Mapa konturowa Łodzi, w centrum znajduje się punkt z opisem „Tablica pamiątkowa poświęcona Józefowi Piłsudskiemu przy ulicy Wschodniej w Łodzi”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, w centrum znajduje się punkt z opisem „Tablica pamiątkowa poświęcona Józefowi Piłsudskiemu przy ulicy Wschodniej w Łodzi”
Położenie na mapie województwa łódzkiego
Mapa konturowa województwa łódzkiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Tablica pamiątkowa poświęcona Józefowi Piłsudskiemu przy ulicy Wschodniej w Łodzi”
Ziemia51°46′38,687″N 19°27′25,747″E/51,777413 19,457152
Dom przy ul. Wschodniej 19[1] w Łodzi, miejsce tajnej drukarni Robotnika 1899–1900 prowadzonej przez Józefa Piłsudskiego, stan z 2008
Pierwsza (stara) tablica na domu przy ul. Wschodniej 19 w Łodzi, gdzie w latach 1899–1900 mieściła się tajna drukarnia „Robotnika”, wmurowana w 1920, stan sprzed 1945, obecnie nie istnieje
Józef Piłsudski w okresie prowadzenia tajnej drukarni PPS w Łodzi, 1899
Aleksander Sulkiewicz, współorganizator i współpracownik tajnej drukarni PPS w Łodzi, organizator ucieczki Józefa Piłsudskiego w 1901, przed ok. 1900
Kazimierz Rożnowski, współorganizator i współpracownik tajnej drukarni PPS w Łodzi, ok. 1896
Piękna PaniMaria Piłsudska z Koplewskich, I voto Juszkiewiczowa, współorganizatorka tajnej drukarni PPS w Łodzi, działaczka PPS i Wielkiego Proletariatu, żona Józefa Piłsudskiego

Tablica pamiątkowa poświęcona Józefowi Piłsudskiemu przy ulicy Wschodniej w Łodzitablica na budynku przy ulicy Wschodniej 19 w Łodzi, gdzie w latach 1899–1900 w lokalu nr 4 na I piętrze mieściła się tajna drukarnia „Robotnika”, organu PPS, prowadzona przez Józefa Piłsudskiego. Drukarnia działała do 21/22 lutego 1900, gdy Piłsudski został aresztowany przez Ochranę, a drukarnia została zlikwidowana.

Działalność tajnej drukarni PPS[edytuj | edytuj kod]

Przy ulicy Wschodniej 19 mieszkali przez pewien czas późniejszy marszałek Polski Józef Piłsudski z żoną, ukrywając się pod przybranym nazwiskiem Dąbrowscy[2]. Małżonkowie przeprowadzili się do Łodzi, gdzie przy ul. Wschodniej 19 m. 4 Piłsudski, podający się za prawnika[1], prowadził wraz z zecerem Kazimierzem Rożnowskim oraz Aleksander Malinowskim[3], umieszczoną na I piętrze tajną drukarnię „Robotnika”. Maszynę drukarską zwykle umieszczano na parterze, aby uniknąć rozchodzenia się dźwięku pracy maszyny po budynku. W 1899 r. w budynku przy ul. Wschodniej 19 cały parter był lokalem użytkowym, niezamieszkanym, zajętym przez skład bawełny i pończoch, szybko kończącym pracę po południu[1]. Wyposażenie tajnej drukarni stanowiła angielska maszyna drukarska Model-Press o wadze ok. 115 kg (ok. 7 pudów), zaprojektowana do druku niskonakładowego, np. zaproszeń, wizytówek i niewielkich ogłoszeń[1].

Na początku 1900 nasiliły się aresztowania i rewizje w domach osób podejrzewanych o działalność konspiracyjną. W nocy z 21 na 22 lutego 1900, po zdekonspirowaniu wydawnictwa, Piłsudski wraz z żoną Marią został ponownie aresztowany[1]. Zajęto również częściowo wydrukowany 36 numer „Robotnika”. Przyczyną „wpadki” był jednorazowy zakup większej ilości papieru u jednego dostawcy, co nastąpiło wbrew zasadom konspiracji[4]. Aby udowodnić, że PPS pomimo aresztowań nadal funkcjonuje, Stanisław Wojciechowski wydrukował w Londynie kolejny numer (nr 36bis i nr 37), który został rozprowadzony w kraju.

Wstępne śledztwo prowadzono w Łodzi, ale już 17 kwietnia 1900 Piłsudski został osadzony w celi nr 39 X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej. Tam oczekiwał na proces, podczas którego oskarżono go nie tylko o kolportaż nielegalnej prasy i literatury, ale także o udział w zabójstwie dwóch szpicli. W więzieniu zaczął symulować chorobę psychiczną. Opinię o zaburzeniach psychicznych, objawiających się m.in. wstrętem do osób odzianych w mundury, wystawił mu dyrektor warszawskiego szpitala dla obłąkanych, którego Piłsudski oczarował długą rozmową o pięknie Syberii (dyrektor był z pochodzenia Buriatem). Wówczas przewieziono go na dalsze badania do petersburskiego szpitala św. Mikołaja Cudotwórcy, skąd – korzystając z pomocy polskiego lekarza i działacza PPS Władysława Mazurkiewicza – 14 maja 1901 udało mu się zbiec w ucieczce zorganizowanej przez Aleksandra Sulkiewicza. Zapewniło mu to uznanie towarzyszy z PPS; w 1902 Piłsudski został wybrany do rozszerzonego składu CKR.

Historia dwóch tablic pamiątkowych[edytuj | edytuj kod]

W czasach PRL starano się wymazać wszelkie dowody pamięci o Józefie Piłsudskim. Wizerunek działacza socjalistycznego, redaktora organu PPS „Robotnik” (wydawanego w tajnej drukarni), konspiratora walczącego z caratem – nie pasował do oficjalnej ideologii[5]. Powstanie Społecznego Komitetu Pamięci Józefa Piłsudskiego było możliwe dopiero po strajkach sierpniowych 1980 i powstaniu NSZZ Solidarność i przy poparciu Regionu Łódzkiego NSZZ Solidarność[4]. Uroczyste wmurowanie i odsłonięcie tablicy pamiątkowej odbyło się 11 listopada 1981 dzięki staraniom Społecznego Komitetu Pamięci Józefa Piłsudskiego[4]. Wydarzenie to było jednocześnie jedną z ostatnich uroczystości przez wprowadzeniem stanu wojennego. Nowa tablica zastąpiła zniszczoną około 1945 pierwszą tablicę z 1920, umieszczoną nad drzwiami (wówczas wnęka, gdzie dziś znajduje się pamiątkową tablica, pełniła funkcję drzwi wejściowych do lokalu użytkowego na parterze budynku).

Pierwsza tablica pamiątkowa w 1920 r.[edytuj | edytuj kod]

Napis na tablicy z 1920:

Tu mieszkał
i
został aresztowany
21 II 1900
przez sługi caratu
Naczelnik Państwa
Józef Piłsudski
w drukarni
„Robotnika”

Zbiory NAC on-line[6]

Nowa tablica pamiątkowa z 1981 r.[edytuj | edytuj kod]

Napis na tablicy odsłoniętej 11 listopada 1981:

Józef
Piłsudski
zamieszkał
w tym domu
w 1889 r.
Tu redagował
i drukował
organ PPS
„Robotnik”
Aresztowany
21 II 1900 r.

"Być zwyciężonym
i nie ulec
to zwycięstwo”

Na nowej tablicy znalazła się podobizna Józefa Piłsudskiego.

Po 1920 marszałek Józef Piłsudski otrzymał honorowe obywatelstwo miasta Łodzi, lecz według relacji współczesnych Łódź kojarzyła mu się z „wpadką” konspiracyjną[7].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c d e 5 Tajne Drukarnie. W: Józef Piłsudski: Bibuła – walka rewolucyjna w zaborze rosyjskim. Warszawa: 1937. [dostęp 2008-12-19]. (pol.).
  2. Maria Koplewska Juszkiewiczowa. [dostęp 2010-03-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-22)]. (pol.).
  3. Elżbieta Feliksiak, Proste drogi Kazimierza Rożnowskiego: socjalisty, sybiraka, obywatela wolnej Polski (w świetle jego listów), „Sybir : wysiedlenia - losy - świadectwa = Siberia : displacements - fates - testimonies”, Białystok 2013, ISBN 978-83-86232-24-6, OCLC 886555802 [dostęp 2022-06-14].
  4. a b c na podstawie: Tadeusz Wołk-Żołnierski „Działalność Józefa Piłsudskiego w Łodzi w latach 1899-1900”, Kronika Miasta Łodzi nr 1/2000 oprac. Andrzej Janecki: ŁÓDZKI EPIZOD JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO. Urząd Miasta Łodzi. [dostęp 2010-02-15]. (pol.).
  5. ”...W okresie PRL tworzono „czarna legendę” Piłsudskiego. Starano się również zatrzeć wszelkie dowody uznania dla jego osoby. Mimo to, jeszcze w 1981 roku, staraniem Społecznego Komitetu Pamięci Józefa Piłsudskiego odnowiono tablicę poświęconą Józefowi Piłsudskiemu. Jej odsłonięciu towarzyszyło wyjątkowe zainteresowanie łodzian. ...” za: na podstawie: Tadeusz Wołk-Żołnierski „Działalność Józefa Piłsudskiego w Łodzi w latach 1899-1900”, Kronika Miasta Łodzi nr 1/2000 oprac. Andrzej Janecki: ŁÓDZKI EPIZOD JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO. Urząd Miasta Łodzi. [dostęp 2010-02-15]. (pol.).
  6. Łódź. Ulica Piłsudskiego (Wschodnia) 19 (do 1939)
  7. Pamiętajmy, że jest on (Józef Piłsudski) honorowym obywatelem miasta Łodzi. Nota bene takim żartem historii jest to, że Piłsudski zgodnie z relacjami współczesnych Łodzi ponoć nie lubił. Nie dlatego, że miał do tego miasta o coś pretensje, ale Łódź kojarzyła mu się z aresztowaniem, z miastem, w którym poniósł porażkę jako redaktor „Robotnika”, działacz konspiracyjny. [za:] Rozmowa z prof. Przemysławem Waingertnerem, historykiem z Katedry Historii Polski Najnowszej UŁ. [dostęp 2010-02-24]. (pol.).