Tadeusz Banachiewicz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez CiaPan (dyskusja | edycje) o 08:46, 9 kwi 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Tadeusz Banachiewicz
{{{alt grafiki}}}
Data i miejsce urodzenia

13 lutego 1882
Warszawa

Data i miejsce śmierci

17 listopada 1954
Kraków

Zawód, zajęcie

matematyk, astronom i geodeta

Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
Multimedia w Wikimedia Commons

Tadeusz Banachiewicz (ur. 13 lutego 1882 w Warszawie, zm. 17 listopada 1954 w Krakowie) – polski astronom, matematyk i geodeta.

Życiorys

Tadeusz Banachiewicz urodził się w 1882 roku w Warszawie. W roku 1900 ukończył V Gimnazjum w Warszawie, otrzymując srebrny medal za wyróżniające się wyniki w nauce. W tym samym roku wstąpił na Wydział Matematyki i Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego. Jeszcze w czasie studiów, w 1903 roku opublikował swoją pierwszą pracę naukową w „Astronomische Nachrichten” (dotyczyła ona matematycznego opracowania obserwacji zakrycia gwiazdy przez Jowisza). Studia ukończył w roku 1904, przedstawiając nagrodzoną złotym medalem pracę na temat precyzyjnych pomiarów astrometrycznych wykonywanych heliometrem w obserwatorium w Pułkowie.

W 1906 roku wyjechał do Getyngi i studiował tam astrofizykę u Karla Schwarzschilda. W latach 1907–1915 pracował kolejno w Pułkowie, Warszawie i w obserwatorium Engelhardta pod Kazaniem (1910–1915). W 1910 roku obronił doktorat, a w 1915 roku przedstawił rozprawę habilitacyjną na uniwersytecie w Kazaniu, obronioną ostatecznie w listopadzie 1915 w Dorpacie (dzisiejsze Tartu), gdzie pracował w latach 1915–1918. W 1918 roku otrzymał tam nominację profesorską.

W maju 1918 roku został zaproszony przez władze Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie do objęcia stanowiska profesora astronomii. Objął to stanowisko w marcu 1919. W latach 1919–1954, z przerwą w okresie okupacji, był profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz dyrektorem obserwatorium astronomicznego UJ, gdzie stworzył m.in. program systematycznych obserwacji gwiazd zmiennych zaćmieniowych.

W 1922 roku z jego inicjatywy powstała stacja astronomiczna na Łysinie (przemianowana później na Lubomir), spalona przez Niemców w roku 1944.

W 1927 wynalazł chronokinematograf do precyzyjnej obserwacji całkowitych zaćmień Słońca. W tym samym roku użył swojego wynalazku w ekspedycji obserwacyjnej do Szwecji (a następnie w ekspedycjach 1932 do USA oraz w 1936 do Grecji, Japonii i Syberii).

17 marca 1931 Banachiewicz ożenił się z Laurą (lub Larysą) Sołłohub (zmarłą 28 maja 1945). Małżeństwo to pozostało bezdzietne. Zdrobnieniem jej imienia nazwano planetoidę (1287) Lorcia.

Sarkofag Tadeusza Banachiewicza w Krypcie Zasłużonych na Skałce w Krakowie

6 listopada 1939 roku wraz z innym profesorami został aresztowany przez Niemców podczas tzw. Sonderaktion Krakau i przewieziony do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. Z obozu został zwolniony trzy miesiące później i po powrocie do Krakowa zezwolono mu na wznowienie pracy w krakowskim obserwatorium, przemianowanym na „Krakauer Sternwarte”. Po przybyciu do Krakowa Kurta Waltera, niemieckiego zarządcy komisarycznego obserwatoriów astronomicznych na terenie Generalnego Gubernatorstwa, Banachiewicz został przeniesiony ze stanowiska dyrektora na stanowisko zastępcy (dyrektorem obserwatorium został Kurt Walter).

Po zakończeniu wojny powrócił na poprzednie stanowisko, obejmując jednocześnie stanowisko profesora geodezji wyższej i astronomii na krakowskiej Akademii Górniczo-Hutniczej (1945–1951). W roku 1953 udało mu się uzyskać pozwolenie na zaadaptowanie dawnego austriackiego fortu (Fort Skała) na podmiejską stację obserwacyjną (obecnie znajduje się tam główna siedziba krakowskiego obserwatorium).

Zmarł po krótkiej chorobie 17 listopada 1954 roku. Dzięki staraniom swojego ucznia i współpracownika, doc. Kazimierza Kordylewskiego został pochowany w Krypcie Zasłużonych na Skałce w Krakowie[1].

Osiągnięcia naukowe

Tablica Pamiątkowa. Kraków ul. Kopernika 27. Gmach Obserwatorium

Był członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1908), PAU (1920) i PAN (1952), w latach 1932–1938 wiceprezes Międzynarodowej Unii Astronomicznej. Założył (w 1925 r.) kwartalnik naukowy „Acta Astronomica”. W swych pracach zajmował się zagadnieniami z zakresu matematyki, astrometrii, mechaniki nieba, astrofizyki i geodezji. W końcowym okresie życia zajmował się też pionierskimi pracami w dziedzinie radioastronomii.

Do jego największych osiągnięć należy opracowanie krakowianów (w 1925 r.), czyli specjalnego typu macierzy stosowanych w geodezji oraz mechanice nieba, znacznie ułatwiających obliczenia przy użyciu stosowanych wówczas ręcznych arytmometrów. Dzięki nim 1 marca 1931 r. zaprezentował pierwsze obliczenia orbity Plutona – planety karłowatej odkrytej 18 lutego 1930 roku przez amerykańskiego astronoma Clyde'a Tombaugha. W latach 1910–1915 badał zjawisko libracji Księżyca.

Autor ponad 230 publikacji naukowych.

Był doktorem honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego (1929)[2], Poznańskiego (1936)[3] oraz Sofijskiego (1948)[4].

Odznaczenia

Obiekty astronomiczne związane z Banachiewiczem

Jego nazwisko nosi:

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Dlaczego Banachiewicz na Skałce w serwisie PTA
  2. ↑ Doktoraty honorowe. Uniwersytet Warszawski. [dostęp 21 lutego 2011].
  3. ↑ Doktoraty Honoris Causa, lata 1931 - 1965. Uniwersytet Poznański. [dostęp 2017-03-02].
  4. ↑ Доктор хонорис кауза. Uniwersytet Sofijski. s. 9 poz. 116. [dostęp 2017-02-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-08)]. (bułg.).
  5. ↑ M.P. z 1954 r. nr 23, poz. 372.
  6. ↑ 27 listopada 1929 „za zasługi na polu naukowem w dziedzinie astronomji” M.P. z 1929 r. nr 276, poz. 638
  7. ↑ Skan strony Monitora Polskiego nr 276 z 30 listopada 1929

Bibliografia

  • red. Włodzimierz Zonna: Kopernik – Astronomia – Astronautyka – przewodnik encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 45. (pol.).

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tadeusz_Banachiewicz&oldid=53173552”