Tajemniczy ogród
 Tajemniczy ogród, okładka 1911 | |
| Autor | |
|---|---|
| Typ utworu | |
| Wydanie oryginalne | |
| Miejsce wydania | |
| Język | |
| Data wydania |
1911 |
| Pierwsze wydanie polskie | |
| Data wydania polskiego |
1914 |
| Wydawca | |
| Przekład |
Jadwiga Włodarkiewiczowa (tyt. Tajemniczy ogród: powieść dla dzieci, wyd. 1914, 1917, 1927, 1935, 1937, 1938, 1946, 1949)[1] (tyt. Tajemniczy ogród, wyd. 1956, 1968, 1971, 1973, 1975, 1978, 1981, 1983, 1990, 1991, 1992, 1993, 1994, 1996, 1997, 1998, 1999, 2000, 2002, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011), Zofia Siewak-Sojka (1995), Anna Staniewska (1995, 1998), Zbigniew Batko (1998), Paweł Beręsewicz (2009)[2] |
Tajemniczy ogród (ang. The Secret Garden) – powieść obyczajowa autorstwa Frances Hodgson Burnett, po raz pierwszy opublikowana w 1911 roku.
Tajemniczy ogród jest współcześnie uważany za najlepszą powieść tej autorki i zaliczany do klasyki literatury dziecięcej. Prócz warstwy obyczajowej, książka daje też wyraz przekonaniu o uzdrowicielskiej, wręcz mistycznej sile natury. Ludzie pozostający w silnym z nią związku są zdrowi i mocni (także moralnie), czego przykładem jest Dickon Sowerby, owo „dziecko natury". Ozdrowieńczego jej oddziaływania doświadczają także inni jej bohaterowie: Mary Lennox, oderwana od angielskich korzeni, jest brzydka – zmienia się to po powrocie do ojczyzny i poddaniu się mocy przyrody. W tej tezie widoczne są wpływy Stowarzyszenia Chrześcijańskiej Nauki, z którym Frances Hodgson Burnett była związana[3].
Powieść jest lekturą w szkole podstawowej i gimnazjum.
Tytuł
Tajemniczy ogród to zapomniany, zamknięty od 10 lat i otoczony murem zakątek wielkiego parku otaczającego posiadłość wujka Mary, Archibalda Cravena. Mimo zaniedbania i braku opieki, wciąż rosną w nim róże i inne wrażliwe, wymagające pielęgnacji kwiaty. Natura pokazuje swoją siłę, wystarczy odrobina starań, by rozkwitła pełnym blaskiem. Widoczne jest tu porównanie do sytuacji Mary – dziecka zaniedbanego pod względem rozwoju psychicznego i społecznego, które jednak, przy odrobinie poświęconej mu uwagi, potrafi zmienić się w osobę pełną radości życia.
Treść
Główną bohaterką powieści jest Mary Lennox, która przyszła na świat w Indiach. Jej ojciec był wysokim urzędnikiem administracji kolonialnej, matka zajmowała się głównie życiem towarzyskim: balami i spotkaniami. Wychowywanie córeczki pozostawiali hinduskiej niańce Ayah. Pozbawiona rodzicielskiej opieki Mary terroryzowała służbę, była dzieckiem chorowitym, niegrzecznym i niemiłym. Gdy miała dziesięć lat, jej rodzice zmarli podczas epidemii cholery. Opiekę nad nią przejął wuj Archibald Craven. Dziewczynka pojechała do Anglii, do położonej na wrzosowiskach posiadłości wuja. Jednak i tu wydaje się być pozostawiona sama sobie – wuj w domu nie mieszka, a gospodyni od razu oznajmia, że nie ma obowiązku zajmowania się nią, poza zaspokajaniem podstawowych potrzeb.
Niepotrafiąca nawiązać właściwych kontaktów z otoczeniem Mary początkowo w dalszym ciągu jest niemiła w stosunku do służby wuja, lekceważąc ich i usiłując wymóc takie traktowanie siebie, do jakiego przywykła w Indiach. Jej stosunek zaczyna się zmieniać pod wpływem prostodusznej, sympatycznej i współczującej Mary młodej służącej Marty, która, sama mając liczne rodzeństwo, potrafi zrozumieć potrzeby dziecka. Dużą rolę odgrywa też budzenie się zainteresowania przyrodą i ruch na świeżym powietrzu w wielkim ogrodzie otaczającym pałac Cravena. Mary spotyka tam ogrodnika Bena Weatherstaffa, ponurego milczka, w którym czuje pokrewną duszę.
Pałacowe tereny kryją tajemnicę – otoczony wysokim murem, zamknięty ogród. Mary przypadkowo odnajduje do niego klucz, obserwując małego ptaszka z czerwonym brzuszkiem (w oryginale robin – rudzik, w przekładzie Jadwigi Włodarkiewiczowej i niektórych innych polskich opracowaniach, w tym w tłumaczeniu filmu Tajemniczy ogród Agnieszki Holland – gil). Ten skryty przed ludźmi zakątek zaczyna uważać za swoje królestwo. Ale tajemnicę kryje też wielki dom – dziewczynka słyszy w nocy czyjś płacz, a domownicy zbywają jej dociekania.
Mary poznaje Dicka Sowerby'ego, młodszego brata Marty – prostolinijnego, sympatycznego chłopca, opiekującego się porzuconymi i zranionymi dzikimi zwierzętami. Spokojny Dick, także zainteresowany przyrodą i mający dar oswajania zwierząt, staje się dla Mary wzorem do naśladowania. Prowadzi go do tajemniczego ogrodu i pokazuje, jak starała się pomóc budzącym się właśnie do życia roślinom.
Pewnej nocy Mary znów słyszy czyjś płacz. Tym razem nie daje za wygraną i odszukuje miejsce, z którego dochodzi płacz. Odnajduje rozhisteryzowanego chłopca i daremnie starających się go uspokoić służących. Colin Craven, syn jej wuja, jest nieruszającym się z łóżka, wydelikaconym hipochondrykiem, przez całe otoczenie utwierdzanym w przekonaniu o swojej słabości i chorobie. Dzieci zaprzyjaźniają się, Mary często odwiedza Colina. Pewnego dnia odnajduje go w stanie histerii. Rozzłoszczona i ona daje popis swoich możliwości. Jej reakcja – burzliwa kłótnia z chłopcem – daje efekt lepszy niż delikatność dorosłych. Colin jest przekonany, że rośnie mu garb. Stanowcze zapewnienie Mary, że nic takiego nie widzi, uspokaja go.
Mary, pomna własnych doświadczeń, przekonuje Colina, by i on skorzystał z dobroczynnej mocy natury. Dzieci we trójkę odprawiają w tajemniczym ogrodzie wymyślone przez siebie rytuały, mające pomóc wyzdrowieć niepotrafiącemu chodzić Colinowi. Podczas jednego z takich seansów przyłapuje ich ogrodnik Ben, przedostający się przez mur po drabinie. Rozmowa z młodym paniczem powoduje, że i on przyłącza się do „spisku". Okazuje się też, że tajemniczy ogród był ulubionym miejscem matki Colina i został zamknięty przez rozpaczającego po jej śmierci męża, a Ben mimo decyzji swego chlebodawcy stara się dbać o porastające go różane krzewy.
Podróżujący po Europie pan Craven dostaje list od pani Sowerby z prośbą o powrót do domu. Ulega mu i trafia akurat na moment, w którym jego chory, słaby syn, dziecko, do którego nie chciał się przywiązywać, by nie przeżyć jego przewidywanej utraty tak, jak śmierci żony, staje na nogi i idzie ku niemu. Dzięki mocy natury udaje się uzdrowić bohaterów książki i przywrócić rodzinne więzi.
Ekranizacje
Książka doczekała się kilku ekranizacji filmowych:
- film (1949) – Margaret O'Brien jako Mary Lennox
- serial telewizyjny (1960) – Gillian Ferguson w roli Mary Lennox
- serial telewizyjny (1975) – Sarah Hollis Andrews w roli głównej
- serial animowany (1991)
- film (1993) w reżyserii Agnieszki Holland, według scenariusza Caroline Thompson, z obsadą: Irène Jacob, Kate Maberly, Heydon Prowse, Maggie Smith
- film animowany (1994)
Przypisy
- ↑ National Library Of Poland /Cała Baza
- ↑ National Library Of Poland /Cała Baza
- ↑ A.S. Byatt: A small person's paradise. [dostęp 15 listopada 2008]. (ang.).
Bibliografia
- Anna Nikliborc: Od baśni do prawdy: szkice z dziejów literatury zachodniej dla dzieci i młodzieży. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1981.
Linki zewnętrzne
- Tajemniczy ogród w tłumaczeniu Jadwigi Włodarkiewiczowej w serwisie Wolne Lektury