Teofila Strzeżysława z Jabłonowskich Sapieżyna

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Teofila z Jabłonowskich Sapieżyna
Ilustracja
Pastelowy portret Teofili Sapieżyny z Orderem Krzyża Gwiaździstego, wykonany przez nieznanego malarza polskiego po roku 1766
Data urodzenia

8 sierpnia 1742

Data i miejsce śmierci

22 lutego 1816
Teofipol

Zawód, zajęcie

działaczka polityczna, diarystka, bibliofilka

Odznaczenia
Order Krzyża Gwiaździstego
Multimedia w Wikimedia Commons
Aleksander Gore, Portret Teofili z Jabłonowskich Sapieżyny z synem Aleksandrem z około 1775 roku

Teofila Strzeżysława (Strzyżysława) z Jabłonowskich Sapieżyna (ur. 8 sierpnia 1742[1], zm. 22 lutego 1816 w Czołhaniu (Teofipolu)[2]) – krajczyna litewska, działaczka konfederacji barskiej, pamiętnikarka i bibliofilka.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Była córką Karoliny z Radziwiłłów, primo voto Sapieżyny, z drugiego jej małżeństwa z Józefem Aleksandrem Jabłonowskim, późniejszego stolnika litewskiego i wojewody nowogródzkiego (ur. 1711, zm. 1777). Przyrodnia siostra Aleksandra Michała, Michała Ksawerego i Anny. Otrzymała staranne wykształcenie, od młodości interesowała się polityką.

Dnia 3 maja 1757, mając 15 lat, została mianowana przez cesarzową Marię Teresę damą Krzyża Gwiaździstego[3].

W roku 1761 wyszła za mąż za Józefa Sapiehę, wojewodzica mścisławskiego (krajczego wielkiego litewskiego w latach 1766–1784).

Podczas trwania konfederacji barskiej wspierała cały czas męża (regimentarza Generalności Litewskiej od roku 1769), odbywając z nim wspólnie większość podróży związanych z koordynacją działań wojennych. W roku 1770 przerwali na kilka miesięcy działalność, przebywając w gościnie u biskupa Ignacego Krasickiego. W roku 1772 za namową Anny Jabłonowskiej wyjechali do Francji. Teofila Sapieżyna długo wierzyła w możliwość porozumienia środowisk konfederackich z królem. Próbowała rozszerzyć wpływy środowiska konfederackiego we Francji, prowadząc w imieniu przywódców konfederacji m.in. z Ludwikiem XV.

Małżonkowie powrócili do kraju pomiędzy rokiem 1779 a 1784, przeprowadzając formalną separację. Sapieżyna osiadła w Czołhaniu, nazywanym przez nią Teofilpolem. Stopniowo coraz rzadziej pojawiała się w Warszawie, dążąc do osiadłego trybu życia. Pod koniec życia popadała w coraz większy ekscentryzm, polegający m.in. na chowie coraz większej ilości psów (szczególnie białych mopsów) i papug. Jej gospodarka stawała się coraz bardziej nierentowna, co okazało się dopiero po jej śmierci, kiedy podliczono zadłużenie jej dóbr wynoszące 5 milionów złotych. Zmarła w osamotnieniu w Czołhaniu (Teofipolu) w roku 1816.

Teofila Sapieżyna w młodości przejawiała zainteresowania bibliofilskie. W późniejszych latach przeniosła część swojego księgozbioru, obejmującego również książki odziedziczone po ojcu, do Czołhania (Teofilopola). W roku 1805 podarowała znaczny zasób zbiorów bibliotecznych[4], liczący ponad 2,2 tys. woluminów, Liceum Krzemienieckiemu[1]. Po powstaniu listopadowym został on skonfiskowany przez Rosjan i wywieziony do Kijowa. W roku 1860 część książek i archiwum Sapieżyny weszły w skład Biblioteki Ordynacji Zamojskich w Warszawie, ulegając zniszczeniu w czasie II wojny światowej[4].

Zachowało się kilka portretów Teofili Sapieżyny. Jeden z nich jest przechowywany w Muzeum Narodowym w Warszawie (nr inw. 211648). Wykonany po roku 1766 w technice pastelu, przedstawia krajczynę z austriackim Orderem Krzyża Gwiaździstego. Modelkę identyfikuje napis na odwrocie: Teofila z Xiążąt Jabłonowskich Księżna Sapieżyna Krayczyna W.X.L[5]. Drugi z portretów, wykonany w technice stalorytu na podstawie obrazu z około 1780 roku, znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie (nr inw. MNK III-ryc.-37183)[6].

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Pozostawiła bardzo szczegółowy dziennik prowadzony w latach 1771–1775, wydany w Krakowie (1914) pt. Z pamiętnika konfederatki... Zawiera on cenne informacje o sposobie myślenia i działania elity konfederacji barskiej w czasie trwania i po jej upadku.

Pamiętniki[edytuj | edytuj kod]

  1. Dziennik z lat 1771–1775, rękopisy: Biblioteka Polska w Paryżu, sygn. 46 (brulion i odpis); Archiwum Sławuckie Sapiehów, nr 709 (obecnie w Lw. Państw. Nauk. Bibl. – fragm. z roku 1773); tekst, do kwietnia 1773, ze skrótami i przekładem fragm. francuskich na polski, wydanie i oprac. W. Konopczyński: Z pamiętnika konfederatki księżnej T. z Jabłonowskich Sapieżyny (1771-3), Kraków 1914; fragmenty przedr. tenże w: Konfederacja barska. Wybór tekstów, Kraków (1928) „Biblioteka Narodowa” seria I, nr 102; (dziennik ten zawiera także pewne partie pióra Józefa Sapiehy i Ignacego Bohusza).

Z korespondencji Sapieżyny z Franciszkiem Karpińskim wynika, że zajmowała się też pisaniem wierszy.

Listy[edytuj | edytuj kod]

  1. Korespondencja z I. Bohuszem i innymi, rękopisy: Biblioteka Polska w Paryżu
  2. Do K. S. Radziwiłła m.in. z roku 1771, rękopis: Archiwum Główne Akt Dawnych (Archiwum Ordynacji Nieświeskiej)
  3. Do kawalera Murinais z roku 1772, rękopisy: Arch. du Ministère des Affaires Étrangères (Pologne, Correspondance) w Paryżu
  4. Listy z lat 1773–1774, rękopis: Biblioteka Polska w Paryżu, sygn. 46
  5. Do Stanisława Augusta w zbiorze z lat 1774–1792, rękopis: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 736
  6. Od A. z Sapiehów Jabłonowskiej, rękopisy: Archiwum Sapiehów w Lw. Państw. Nauk. Bibl.
  7. Od F. Karpińskiego 8 listów z lat 1794–1811, wyd. T. Mikulski, R. Sobol w: Korespondencja Franciszka Karpińskiego z l. 1763–1825, Wrocław 1958 „Archiwum Literatury” nr 4.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Jerzy Skowronek: Sapieżyna Teofila Strzeżysława (Strzyżysława?). W: Henryk Markiewicz (red.): Polski Słownik Biograficzny. Wyd. T. XXXV. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1994, s. 171–172.
  2. ↑ Sapieżyna z Jabłonowskich Teofila Strzeżysława. W: Elżbieta Aleksandrowska (red.): Nowy Korbut. Oświecenie. Wyd. T. VI, cz. 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970, s. 156.
  3. ↑ Jerzy Sewer Dunin-Borkowski: Panie polskie przy dworze rakuskim (Damy krzyża gwiaździstego. Damy pałacowe. Kanoniczki honorowe sabaudzkie i berneńskie). Lwów: Księgarnia Seyfartha i Czajkowskiego, 1891, s. 92.
  4. ↑ a b Edward Chwalewik: Exlibrisy polskie szesnastego i siedemnastego wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1955, s. 106.
  5. ↑ Janina Waniewska: Pastelowe portrety osobistości polskich końca XVII-XIX wieku. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 1993, s. 54.
  6. ↑ Teofila Strzeżysława z Jabłonowskich Sapieha (Teofila Sapieżyna) – (1742 – 1816), krajczyna litewska, działaczka konfederacji barskiej, żona Józefa. Córka Karoliny z Radziwiłłów z drugiego jej małżeństwa z Józefem Aleksandrem Jabłonowskim (1711–1777). Dama Krzyża Gwiaździstego (1757). Muzeum Narodowe w Krakowie, 2010. [dostęp 2015-06-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Teofila_Strzeżysława_z_Jabłonowskich_Sapieżyna&oldid=73519819”