Trankwilina

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Rzeźba portretowa z Muzeum Chiaramonti (Watykan)
Moneta wybita w 241 r. z okazji zaślubin z Gordianem – antoninian typu CONCORDIA AVGG(ustorum), symbolizujący jedność pary cesarskiej

Trankwilina, Furia[1] Sabinia Tranquillina (ur. ok. 225, zm. po 244) – cesarzowa rzymska i małżonka cesarza Gordiana III Piusa.

Była córką Tymezyteusza (lub Tymizyteusza, Gaius Furius Sabinus Aquila Timesitheus)[2] urodzoną z żony nieznanego imienia. Po awansowaniu ojca na prefekta pretorianów (dowódcę gwardii cesarskiej) w 241, w maju tegoż roku poślubiła 16-letniego cesarza, natychmiast uzyskując tytuł augusty. Małżeństwo to uważane jest za dowód ścisłego politycznego powiązania Tymezyteusza z młodocianym władcą oraz odpowiednich zalet jego córki predestynujących ją do najwyższej godności. Z zapisów Fratres arvales wynika, iż związek ten podyktowany był głównie koniecznością zapewnienia potomstwa wraz z przedłużeniem cesarskiego rodu[3] jako próbą utrwalenia dynastii Gordianów. Materialne potwierdzenie tego wydarzenia stanowią specjalne emisje monet złotych i srebrnych dokonane z tej okazji[4].

Autorzy starożytni nie poświęcili jej większej uwagi. Juliusz Kapitolinus, który w biografii młodego cesarza poświęca jej ojcu wiele miejsca, o niej wspomina zaledwie mimochodem, nawet nie wymieniając imienia: „...Młody Gordian, zanim wyruszył na wojnę, pojął za żonę córkę uczonego męża, Timisiteusa...”[5]. Dwa inne, późniejsze źródła (czerpiące zasadniczo z wiedzy poprzedników) w swych równie lakonicznych wzmiankach nie dodają nic istotnego. Eutropiusz jedynie zauważa, iż Gordian „był jeszcze chłopcem, gdy pojął w Rzymie za żonę Trankwilinę”[6]. Zosimos z kolei pobieżnie tylko nadmienia, że młody władca awansując Timezyklesa „bierze jego córkę za żonę”[7]. Pod względem politycznym małżeństwo to niewątpliwie miało też za cel uzależnienie niedorosłego cesarza od potężnego prefekta.

Do poszerzenia tej wiedzy nic nie wnosi kilka zachowanych prowincjonalnych inskrypcji łacińskich i greckich. Potwierdzać jedynie mogą one znany fakt sympatii i życzliwego stosunku Rzymian zarówno do pary cesarskiej, jak i samej Trankwiliny. Odkryta w Anglii inskrypcja oddziału jazdy (ala) o symbolicznie wymownej nazwie Augusta Gordiana, ma charakter wotum za pomyślność cesarza i jego małżonki. Z kolei w pochodzących od niższych urzędników dwóch napisach z Rzymu cesarzowa określana jest szczególnie zaszczytnym mianem sanctissima augusta[8].

Wysunięte dawniej przypuszczenie, że udała się wraz z małżonkiem na Wschód[9], towarzysząc mu w wyprawie wojennej, nie znalazło nigdzie wiarygodnego potwierdzenia i oparte być może jedynie na obfitych emisjach monet prowincjonalnych poświęconych cesarzowej, a w inny sposób trudnych do wytłumaczenia. Dodatkowy dowód stanowiłaby emisja w Antiochii monet typu Concordia Augg[ustorum][10] .

Po przedwczesnym zgonie cesarza (prawdopodobnie zgładzonego) w trakcie kampanii perskiej, los jej pozostaje nieznany, podobnie jak dokładny czas śmierci; wiadomo jedynie, że przeżyła swego małżonka. Ze związku z Gordianem nie miała dzieci[11]; zapewne dlatego jako bezpotomna nie padła ofiarą cesarskich następców. Domniemanie, iż w 244 narodziła się jako pogrobowiec córka (Furia), pozbawione jest dostatecznie bezspornych podstaw. Również dotyczący dalszych jej losów śmiały wywód genealogiczny Ch. Settipani nadal może budzić wątpliwości[12].

Zachowało się bardzo niewiele podobizn cesarzowej, na podstawie których można poznać jej prezencję i wygląd. Należy do nich przede wszystkim okazałe popiersie marmurowe z watykańskiego Muzeum Chiaramonti, inne – w zbiorach British Museum[13] oraz znacznie zbliżona do niego, uszkodzona głowa marmurowa, którą przypisuje się Trankwilinie, pochodząca z Poggio Sommavilla (Lacjum), a obecnie znajdująca się w stołecznym Museo Nazionale Romano. Wszystkie one przedstawiają młodą kobietę nacechowaną wewnętrznym spokojem, o bezpretensjonalnym wyglądzie, w charakterystycznym uczesaniu z epoki, i tym samym zasadniczo pokrywają się z wyobrażeniami portretowymi na monetach.

Trankwilina lepiej bowiem znana jest z materiału numizmatycznego, choć w mennicach cesarskich wybito w jej imieniu stosunkowo nieliczne typy monet (dwa antoniniany, dwa denary, kilka brązów i kwinar)[14]. Zaskakująco obfite są za to emisje prowincjonalne, głównie pochodzące z miast Azji Mniejszej[15], co najpewniej ma związek z przemarszem wojsk Gordiana uczestniczących w kampanii perskiej.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Imię spotykane tylko na monetach emisji greckojęzycznych.
  2. ↑ W dziele Zosimosa występuje on jako Timezykles (Zosimos: Nowa historia, dz. cyt. poniżej, s. 67), natomiast w szkicu biograficznym A. Krawczuka – jako Tymozyteusz (por. Aleksander Krawczuk, dz. cyt. w bibliografii); w dawniejszej literaturze napotkać też można wersję Misit(h)eus.
  3. ↑ Aleksander Krawczuk, dz. cyt., s. 169.
  4. ↑ Aureusy i denary typu Diana Lucifera, Venus Victrix, Pietas Aug[ustae], Salus Aug[ustae], Securitas Publ[ica] (Roman Imperial Coinage, dz. cyt. w bibliogr., s. 27).
  5. ↑ Historia Augusta, Trzej Gordianowie 23.
  6. ↑ Breviarium ab Urbe condita IX, 2.
  7. ↑ Historia nova I 17, 2.
  8. ↑ Aleksander Krawczuk, dz. cyt., s. 170.
  9. ↑ Roman Imperial Coinage (w wydaniu pierwotnym z 1936 r.), dz. cyt., s. 14.
  10. ↑ Roman Imperial Coinage, dz. cyt., s. 41.
  11. ↑ Słownik cesarzy rzymskich, dz. cyt. w bibliografii, s. 139.
  12. ↑ Miała poślubić Marka Mecjusza Orfitusa, syna Marka Mecjusza Probusa żonatego z Pupieną Sextią Pauliną Cetegilą – ze strony ojca wnuczką Marka Pomponiusza Mecjusza Probusa, a ze strony matki – Marka Pupienusa Africanusa, czyli syna cesarza Pupienusa (Christian Settipani, Continuité gentilice et continuité sénatoriale dans les familles sénatoriales romaines à l'époque impériale, Oxford University, Linacre College, Oxford 2000).
  13. ↑ Por. Tranquilina w livius.org
  14. ↑ Roman Imperial Coinage, dz. cyt., s. 53.
  15. ↑ David R. Sear: Greek Imperial Coins and Their Values. London: Seaby, 2001, s. 365-370.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Trankwilina&oldid=66482315”