Tramwaje w Gliwicach

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Tramwaje w Gliwicach
tramwaj
Ilustracja
Gliwice – Linia numer 4 – Konstal 105Na na ulicy Daszyńskiego ostatniego dnia przed zawieszeniem kursowania tramwajów na tej części linii.
Państwo

 Polska

Lokalizacja

Gliwice

Operator

Tramwaje Śląskie

Liczba linii

2

Lata funkcjonowania

od 1894

Infrastruktura
Schemat sieci
Mapa z przebiegiem linii tramwajowych na terenie Gliwic
     Linie czynne      Linie zlikwidowane
Długość sieci

75 m

Rozstaw szyn

1435 mm

Liczba zajezdni

1

Liczba przystanków

1

Tramwaje w Gliwicach – element systemu komunikacji tramwajowej konurbacji górnośląskiej funkcjonujący na terenie Gliwic, będący częścią sieci należącej do Tramwajów Śląskich.

Obecnie jest to najkrótsza czynna miejska sieć tramwajowa w Polsce. Czynny jest wyłącznie około 75-metrowy odcinek od granic Gliwic do zajezdni tramwajowej w Zatorzu, na którym znajduje się jeden przystanek. Na odcinku od zajezdni tramwajowej do pętli tramwajowej tramwaje zostały zlikwidowane (zawieszone) 1 września 2009 roku i zastąpione przez autobusy.

Informacje ogólne[edytuj | edytuj kod]

Długość torów od pętli tramwajowej na terenie dzielnicy Wójtowa Wieś do granicy Gliwic wynosiła około 8,5 km. Gliwicki odcinek linii zawierał 3 odcinki jednotorowe.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Gliwice – Tramwaj na ulicy Siemińskiego (dawnej Wieczorka, a jeszcze dawniej Klosterstraße) na wysokości przystanku Park Mickiewicza
Gliwice – Tramwaj linii numer 4 wjeżdżający na plac Piastów (1991)
Gliwice – dzielnica Wójtowa Wieś – Tramwaj Konstal 111N na pętli tramwajowej
Gliwice – Linia numer 4 – Konstal 111N na wiadukcie wzdłuż ulicy Chorzowskiej (2005)
Opuszczone torowisko wzdłuż ulicy Chorzowskiej (2022)

Historia tramwajów w Gliwicach sięga drugiej połowy XIX wieku.

24 kwietnia 1892 została podpisana umowa pomiędzy miastem Bytom, a firmą Kramer & Co., na mocy której miała zostać wybudowana pierwsza linia tramwajowa na Górnym Śląsku. Umowa zakładała, że linia miała przebiegać z Gliwic przez Zabrze, Chebzie, Królewską Hutę, Bytom do Piekar Śląskich. W tym samym czasie zostały zawarte podobne umowy z miastem Zabrze i Gliwice.

Gliwicki odcinek linii tramwajowej uruchomiono 26 sierpnia 1894. Cała linia z Piekar Śląskich do Gliwic liczyła 34,5 km. W tym okresie powstała również pierwsza zajezdnia w Gliwicach obok tak zwanego Lasku Miejskiego, przy ulicy Chorzowskiej.

W pierwszych latach do prowadzenia wagonów stosowano parowozy specjalnie przystosowane do poruszania się po ulicach miast. Jednak po protestach mieszkańców Gliwic i Bytomia narzekających na hałas przejeżdżających tramwajów, wiosną 1895 wprowadzono w centrach Gliwic i Bytomia tramwaje konne. Lokomotywa dojeżdżała na granic miasta, a od dworca kolejowego do obecnego placu Inwalidów Wojennych kursowały tramwaje konne[1].

Likwidacja[edytuj | edytuj kod]

W maju 2009 Prezydent Miasta Gliwice Zygmunt Frankiewicz wystąpił do KZK GOP z wnioskiem o likwidację komunikacji tramwajowej na terenie miasta Gliwic. KZK GOP 26 maja 2009 rozpatrzył pozytywnie wniosek prezydenta[2]. Zarówno wniosek prezydenta Frankiewicza, jak również Uchwała Zarządu KZK GOP została zaskarżona do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Katowicach i czeka obecnie na rozpatrzenie.

Decyzja prezydenta wywołała falę protestów mieszkańców Gliwic przeciwko likwidacji tramwajów w mieście. W ich obronie powstał m.in. Obywatelski Komitet Obrony Tramwajów i Promocji Komunikacji Miejskiej[3], a 17 czerwca 2009 Grupa Inicjatywna Referendum dla Gliwic rozpoczęła zbieranie podpisów pod referendum o odwołanie prezydenta i Rady Miasta[4] pod hasłem: TAK dla Tramwaju, NIE dla Prezydenta.

31 sierpnia 2009 odbyły się obchody 115 lat tramwajów w Gliwicach połączone z ich pożegnaniem, gdyż był to ostatni dzień funkcjonowania tramwajów w Gliwicach. Podczas obchodów po gliwickich torach kursował specjalny pożegnalny tramwaj Konstal 105N-2K na linii numer 4.

11 września 2009 po przeprowadzeniu weryfikacji zebranych podpisów Komisarz Wyborczy w Katowicach ogłosił referendum[5] w sprawie odwołania Rady Miasta Gliwice oraz Prezydenta Gliwic przed upływem kadencji. Termin przeprowadzenia referendum został wyznaczony na dzień 8 listopada 2009[6]. W referendum udział wzięło prawie 20 tysięcy mieszkańców, a blisko 90% z nich opowiedziało się przeciwko władzom miasta, a tym samym za powrotem tramwajów do Gliwic. Referendum było nieważne ze względu na brak odpowiedniej frekwencji (minimum 33 tysiące mieszkańców).

27 kwietnia 2010 pojawiła się informacja w lokalnych gliwickich mediach o możliwości likwidacji torowisk[7]. Stowarzyszenie Grupa Inicjatywna[8] i Obywatelski Komitet Obrony Tramwajów i Promocji Komunikacji Miejskiej w Gliwicach, skierowały apel do władz Tramwajów Śląskich o niepodejmowanie pochopnych decyzji o likwidacji części torowisk na wniosek władz Gliwic do czasu jesiennych wyborów samorządowych, by ewentualne nowe władze miały możliwość przywrócenia komunikacji tramwajowej.

Ostatecznie w połowie 2010 r. rozpoczęto proces systematycznego demontażu torowisk, który trwa do chwili obecnej (2022 r.). Odcinki torów demontowane są sukcesywnie w miarę prowadzenia remontów poszczególnych ulic.

Kalendarium[edytuj | edytuj kod]

  • 1892
    • 24 kwietnia – podpisanie umowy pomiędzy śląskimi miastami, między innymi z Gliwicami, Bytomiem i Zabrzem, a firmą Kramer & Co. na wybudowanie pierwszej linii tramwajowej na Śląsku
  • 1894
    • 26 sierpnia – uruchomienie gliwickiego odcinka linii tramwajowej
  • 1893/1894 – budowa zajezdni tramwajowej w Gliwicach obok tak zwanego Lasku Miejskiego przy ulicy Chorzowskiej
  • 1898
    • 3 października – elektryfikacja gliwickiego odcinka linii tramwajowej
  • 1928
    • 17 września – przekucie torów (zmiana szerokości) z 785 na 1435 mm na gliwickim odcinku
  • 1971 – budowa pętli tramwajowej na terenie dzielnicy Wójtowa Wieś w Gliwicach
  • 1972
    • 1 lutego – budowa nowej zajezdni tramwajowej w Gliwicach przy ulicy Chorzowskiej, przy granicy z Zabrzem
  • 1972
    • maj – likwidacja zajezdni tramwajowej przy tak zwanym Lasku Miejskim
  • 1985 – likwidacja starej linii 2 w ciągu ulic: Pszczyńska, Mikołowska, Dworcowa
  • 1986 – likwidacja starej linii 1 w ciągu ulic: Zygmunta Starego, Tadeusza Kościuszki, Nowy Świat, Jana Pawła II, Dworcowa

1992–1993 – podczas remontu wiaduktu na ul. Zabrskiej w Gliwicach i Zabrzu linię 4 obsługiwały dwukierunkowe składy 111N wyprodukowane specjalnie na tę okoliczność

  • 1995 – likwidacja torów w ciągu ulic: Konstytucji, Dworcowa, Dolnych Wałów
  • 2004 – powrót linii 1, która kursowała z Pętli na Wójtowej Wsi do Pętli na Chebziu w Rudzie Śląskiej aż do zawieszenia w 2009 roku
  • 2009
    • maj – wystąpienie Prezydenta Miasta Gliwice do KZK GOP z wnioskiem o likwidację komunikacji tramwajowej na terenie miasta Gliwice
    • 26 maja – pozytywne rozpatrzenie wniosku Prezydenta Miasta Gliwice przez KZK GOP w sprawie likwidacji komunikacji tramwajowej na terenie miasta Gliwice
    • 17 czerwca – rozpoczęcie zbierania podpisów pod referendum w sprawie odwołania Prezydenta Miasta Gliwice i Rady Miejskiej
    • 20 czerwca – dzień otwarty zajezdni w Gliwicach połączony z paradą tramwajów na ulicach Gliwic oraz kursowaniem jubileuszowej linii tramwajowej o numerze 115, który symbolizował 115 lat tramwajów w Gliwicach i na Górnym Śląsku
    • 1 września – zawieszenie kursowania tramwajów w mieście po 115 latach ich obecności na gliwickich ulicach
    • 8 listopada – odbyło się referendum, które okazało się nieważne ze względu na brak odpowiedniej frekwencji (minimalny próg to około 33 tysiące mieszkańców), jednak prawie 90% z około 20 tysięcy mieszkańców biorących w nim udział, opowiedziało się przeciwko władzom miasta, a tym samym za powrotem tramwajów do Gliwic
  • 2010
    • 27 kwietnia – pojawiają się informacje w lokalnych gliwickich mediach o prawdopodobnej likwidacji torowisk
    • 18 czerwca – rozpoczęcie demontażu torów tramwajowych na ulicy Józefa Wieczorka
    • 2 lipca – rozpoczęcie demontażu torów tramwajowych na ulicy Dolnych Wałów
    • 20 lipca – rozpoczęcie demontażu torów tramwajowych na wiadukcie w ciągu ulicy Zabrskiej
  • 2011
    • luty – demontaż tramwajowych przewodów trakcyjnych od połowy ulicy Zwycięstwa do pętli tramwajowej
    • kwiecień – demontaż tramwajowych przewodów trakcyjnych od wiaduktu w ciągu ulicy Zabrskiej do połowy ulicy Zwycięstwa
    • 29 kwietnia – rozpoczęcie demontażu torów tramwajowych na skrzyżowaniu ulic Zwycięstwa i ul. Stefana Wyszyńskiego
    • 8 lipca – rozpoczęcie demontażu torów tramwajowych na pętli tramwajowej na terenie dzielnicy Wójtowa Wieś
    • 13 października – rozpoczęcie demontażu torów tramwajowych na skrzyżowaniu ulic Ignacego Daszyńskiego i Tadeusza Kościuszki
  • 2012
    • 29 września – Dzień Otwarty Zajezdni Tramwajowej w Gliwicach połączony z obchodami 40-lecia nowej Zajezdni Tramwajowej w Gliwicach[9]
  • 2013
    • marzec – demontaż zabytkowych torów tramwajowych (zabytkowa mijanka wąskotorowa) na remontowanej części ulicy Górnych Wałów
    • 11 maja – rozpoczęcie demontażu torów tramwajowych na moście nad rzeką Kłodnicą w ciągu ulicy Zwycięstwa
    • 25 maja – rozpoczęcie demontażu torów tramwajowych na części ulicy Zwycięstwa
    • 13 czerwca – rozpoczęcie demontażu torów tramwajowych na części ulicy Daszyńskiego w pobliżu pętli tramwajowej
    • wrzesień – montaż zabytkowych torów tramwajowych (zabytkowa mijanka wąskotorowa) na remontowanej części ulicy Górnych Wałów
  • 2014
    • marzec – demontaż zabytkowych torów tramwajowych (zabytkowy zakręt wąskotorowy z ulicy Górnych Wałów w ulicę Zygmunta Starego) na remontowanej części ulicy Górnych Wałów
    • 18 grudnia – rozpoczęcie demontażu torów tramwajowych na części ulicy Zwycięstwa, w związku z budową tunelu w ciągu DTŚ
  • 2015
    • styczeń/luty – montaż zabytkowych torów tramwajowych (zabytkowy zakręt wąskotorowy z ulicy Górnych Wałów w ulicę Zygmunta Starego) na remontowanej części ulicy Górnych Wałów
    • 5 maja – rozpoczęcie demontażu torów tramwajowych na skrzyżowaniu ulicy Ignacego Daszyńskiego z ulicami Adama Mickiewicza, Generała Józefa Sowińskiego i Kozłowską w związku z budową ronda
  • 2016
    • 25 lipca – rozpoczęcie demontażu torów tramwajowych na części ulicy Ignacego Daszyńskiego[10]
    • 28 września – rozpoczęcie demontażu torów tramwajowych na kolejnej części ulicy Ignacego Daszyńskiego
  • 2017
    • 23 września – Dzień Otwarty Zajezdni Tramwajowej w Gliwicach połączony z obchodami 45-lecia nowej Zajezdni Tramwajowej w Gliwicach[11]
  • 2018
    • 30 sierpnia – rozpoczęcie demontażu torów tramwajowych na części ulicy Jagiellońskiej[12]
    • 2 września – rozpoczęcie demontażu torów tramwajowych na części ulicy Zabrskiej[13]
  • 2019
    • 11 marca – rozpoczęcie demontażu torów tramwajowych na części ulicy Jagiellońskiej[14]
    • 5 listopada – rozpoczęcie demontażu torów tramwajowych na części ulicy Zabrskiej[15]
  • 2020
    • 16 listopada - podpisano umową na wykonanie prac remontowych w ramach zadania inwestycyjnego „Przebudowa przejazdu drogowo-tramwajowego ul. Knurowskiej z ul. Wolności na granicy miast Gliwic i Zabrza”[16]
  • 2021
    • 25 stycznia – rozpoczęcie demontażu torów tramwajowych na części ulicy Zabrskiej[17]
    • 8 lutego - uruchomiono nową linię numer 2 na trasie Gliwice Zajezdnia - Bytom Plac Sikorskiego[18]
    • 22 lutego - rozpoczęto prace remontowe w ramach zadania inwestycyjnego „Przebudowa przejazdu drogowo-tramwajowego ul. Knurowskiej z ul. Wolności na granicy miast Gliwic i Zabrza”[19]
    • maj – zakończono remont torów tramwajowych na ulicy Chorzowskiej od granicy miasta Gliwice z miastem Zabrze do zajezdni tramwajowej w Gliwicach[20]
    • 16 listopada – rozpoczęcie demontażu torów tramwajowych na części ulicy Zwycięstwa[21]
    • 17 listopada – rozpoczęcie demontażu torów tramwajowych na części Bohaterów Getta Warszawskiego[22]

Linie[edytuj | edytuj kod]

Aktualne[edytuj | edytuj kod]

Na mapkach z przebiegiem linii na szaro oznaczono trasy zlikwidowane w 2009 roku na terenie Gliwic. Tory są sukcesywnie likwidowane od 18 kwietnia 2010 roku.

Linia Schemat Trasa Liczba przystanków Czas przejazdu Tabor
1 Gliwice Zajezdnia Chorzowska – (Zabrze) Wolności – pl. Wolności – Wolności – (Ruda Śląska) Zabrzańska – Dworcowa – Chebzie Pętla 22/23 35/39 min Konstal 105Na / Alstom Citadis 100
2 Gliwice Zajezdnia – Chorzowska – (Zabrze) Wolności – pl. Wolności – Powstańców Śląskich – Profesora Zbigniewa Religi - Bytomska - (Bytom) Stara Cynkownia - Konstytucji - Zabrzańska - Plac Wolskiego - Jagiellońska - Stanisława Moniuszki - Bytom Plac Sikorskiego 25/26 36 min Konstal 105Na / Ptm / Moderus Beta
4 Gliwice Zajezdnia – Chorzowska – (Zabrze) Wolności – pl. Wolności – Wolności – Zaborze Pętla 20 36 min Konstal 105Na / Alstom Citadis 100

Zawieszone[edytuj | edytuj kod]

Na mapkach z przebiegiem trasy na szaro oznaczono zlikwidowane w 2009 torowisko na terenie Gliwic.

Linia Schemat Trasa Liczba przystanków Czas przejazdu Długość trasy Tabor
1 Gliwice Wójtowa Wieś – Daszyńskiego – Wieczorka – Dolnych Wałów – Zwycięstwa – Bohaterów Getta Warszawskiego – Jagiellońska – Zabrska – Chorzowska – (Zabrze) Wolności – pl. Wolności – Wolności – (Ruda Śląska) Zabrzańska – Dworcowa – Chebzie Pętla
4 Gliwice Wójtowa Wieś – Daszyńskiego – Wieczorka – Dolnych Wałów – Zwycięstwa – Bohaterów Getta Warszawskiego – Jagiellońska – Zabrska – Chorzowska – (Zabrze) Wolności – pl. Wolności – Wolności – Zaborze Pętla

Historyczne[edytuj | edytuj kod]

Linia Pętla początkowa Pętla końcowa Likwidacja
1 Gliwice ul. Zygmunta Starego Gliwice Dworzec PKP 1985/1986
2 Gliwice ul. Pszczyńska Zabrze ul. Lompy 1985/1986

Trasa[edytuj | edytuj kod]

Przebieg[edytuj | edytuj kod]

Tramwaje w Gliwicach poruszały się następującymi ulicami (od pętli do granic miasta): Daszyńskiego (częściowo jeden tor), Wieczorka (obecnie Siemińskiego), Dolnych Wałów (częściowo jeden tor), Zwycięstwa, Bohaterów Getta Warszawskiego, Jagiellońska, Zabrska, Chorzowska (częściowo jeden tor na wiadukcie). Przystanek strefowy pomiędzy Gliwicami i Zabrzem znajduje się przy zajezdni tramwajowej w Gliwicach.

Pętla[edytuj | edytuj kod]

Pętla tramwajowa znajdowała się na terenie dzielnicy Wójtowa Wieś u zbiegu ulic: Daszyńskiego, Słowackiego i Dolnej Wsi. Pętla powstała około 1971 roku, zlikwidowano ją w 2013 roku i w jej miejsce wybudowano sklep Biedronka.

Zajezdnia[edytuj | edytuj kod]

Gliwice – Zajezdnia tramwajowa (2012)
 Osobny artykuł: Gliwice (zajezdnia tramwajowa).

Zajezdnia tramwajowa znajduje się przy ulicy Chorzowskiej 150.

Tramwaje gliwickie w filmie[edytuj | edytuj kod]

Cień[edytuj | edytuj kod]

W jednej ze scen filmu Cień z 1956 roku, w reżyserii Jerzego Kawalerowicza, aktor wyskakuje z tramwaju jadącego po wiadukcie w ciągu ulicy Zabrskiej w Gliwicach.

Tramwajada[edytuj | edytuj kod]

Finałowa scena filmu Tramwajada z 1989 roku, w reżyserii Bolesława Pawicy, rozgrywa się na skrzyżowaniu ulic Zwycięstwa i Dolnych Wałów w Gliwicach. Film opowiada o dzieciach ze śląskiego domu dziecka, które w sylwestrową noc porywają tramwaj i podróżują nim po śląskich miastach.

Operacja Himmler[edytuj | edytuj kod]

Jednej ze scen filmu Operacja Himmler z 1979 roku, w reżyserii Zbigniewa Chmielewskiego, rozgrywa się przed hotelem Haus Oberschlesien (Dom Górnośląski, obecnie Urząd Miejski w Gliwicach), przed którym widać stare tramwaje poruszające się ulicą Zwycięstwa.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Historia śląskich tramwajów. tram-silesia.pl. [dostęp 2009-06-15]. (pol.).
  2. KZK GOP – Uchwała 24/2009 – Uchwała Zarządu w sprawie reorganizacji oferty przewozowej na ciągu komunikacyjnym Gliwice – Zabrze. bip.kzkgop.pl. [dostęp 2009-05-26]. (pol.).
  3. Obywatelski Komitet Obrony Tramwajów. tramwaje.ubf.pl. [dostęp 2009-06-15]. (pol.).
  4. Referendum o odwołanie Prezydenta Gliwic=referendumgliwice.pl. [dostęp 2009-06-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-10-03)]. (pol.).
  5. Ogłoszenie referendum. Tramwaje Gliwickie, 11 września 2009. [dostęp 2023-03-15].
  6. Witold Urbanowicz. Gliwice: Zjazd do zajezdni. „Rynek Kolejowy”. s. 70–71. ISSN 1644-1958. 
  7. NOWINY GLIWICKIE – Tory do wyrwania. nowiny.gliwice.pl. [dostęp 2010-04-27]. (pol.).
  8. Stowarzyszenie Grupa Inicjatywna – Apel o wstrzymanie decyzji dotyczącej likwidacji odcinków torowisk w Gliwicach. grupainicjatywna.pl. [dostęp 2010-04-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-05-09)]. (pol.).
  9. TRAMWAJE GLIWICKIE. tramwajegliwickie.pl. [dostęp 2012-09-30].
  10. Rusza rozbiórka torowiska na ul. Daszyńskiego. Sprawdź objazdy. 24gliwice.pl, 2016-07-20. [dostęp 2016-08-11].
  11. TRAMWAJE GLIWICKIE. tramwajegliwickie.pl. [dostęp 2017-09-25].
  12. TRAMWAJE GLIWICKIE. tramwajegliwickie.pl. [dostęp 2018-08-30].
  13. TRAMWAJE GLIWICKIE. tramwajegliwickie.pl. [dostęp 2018-09-02].
  14. TRAMWAJE GLIWICKIE. tramwajegliwickie.pl. [dostęp 2019-03-11].
  15. TRAMWAJE GLIWICKIE. tramwajegliwickie.pl. [dostęp 2019-11-05].
  16. Tramwaje Śląskie S.A. » Podpisana umowa na prace na granicy Zabrza i Gliwic [online] [dostęp 2021-04-15] (pol.).
  17. TRAMWAJE GLIWICKIE. tramwajegliwickie.pl. [dostęp 2021-01-25].
  18. Tramwaje Śląskie S.A. » Wraca połączenie Zabrze – Bytom; prace w Biskupicach na ostatniej prostej [online] [dostęp 2021-04-15] (pol.).
  19. Zmiany w organizacji ruchu na skrzyżowaniu Knurowska - Chorzowska | ZDM Gliwice [online], zdm.gliwice.pl [dostęp 2021-04-15].
  20. TRAMWAJE GLIWICKIE. tramwajegliwickie.pl. [dostęp 2021-11-15].
  21. TRAMWAJE GLIWICKIE. tramwajegliwickie.pl. [dostęp 2021-11-16].
  22. TRAMWAJE GLIWICKIE. tramwajegliwickie.pl. [dostęp 2021-11-17].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]