Trzebowianie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Lokalizacja plemion śląskich w IX i X wieku
Mapa pokazująca przybliżoną lokalizację plemion polskich według profesora UO Sławomira Moździocha[1].

Trzebowianie (łac.: Trebouane[2]; czes.: Třebované[3]) – plemię zachodniosłowiańskie z grupy lechickiej zamieszkujące na Dolnym Śląsku, pomiędzy siedzibami Ślężan na wschodzie, a Bobrzan na zachodzie. Nazwa plemienia dała początek nazwie miasta Trzebnica. Środkiem ziemi Trzebowian płynęły Nysa Szalona i Kaczawa.

Lokalizacja[edytuj | edytuj kod]

Trzebowianie zajmowali ziemie ograniczone na północy bagnami, olsami tworzonymi przez rzekę Szprotawę i wzgórzami trzebnickimi. Na zachodzie granica biegła linią wzgórz na wschód od Bobru, za którą mieszkali Bobrzanie. Od Ślężan, Trzebowian oddzielały wody środkowego biegu Bystrzycy i jej dopływów, dalej wschodnia granica ziemi plemiennej szła od środkowego biegu tej rzeki na południe w stronę wschodnich zboczy Gór Sowich. Wydaje się, że do Trzebowian należały także ziemie kotliny jeleniogórskiej aż po okolice Lwówka Śląskiego.

Miasta Jawor i Legnica zbudowane w środku Trzebowi (ziemi plemiennej) to najważniejsze grody Trzebowian.

Istnieje także mało popularna konkurencyjna hipoteza, że siedziby wymienianych w dokumentach z IX-X wieku Trzebowian mieściły się nie na północ od Ślężan (dzisiejsze okolice Trzebnicy), ale na południe za łańcuchem Sudetów w okolicach leżących na terenie Czech miast Česká Třebová i Moravská Třebová.

Wydaje się, że czeskie plemię żyło oddzielnie i nie miało związków z Trzebowianami znad Nysy Szalonej i Kaczawy, lub też, że część Trzebowian została jako jeńcy przesiedlona do Czech podczas najazdu na Polskę księcia czeskiego Brzetysława w 1039 roku. Zobacz też: Plemiona polskie.

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Sprawy ewentualnej lokalizacji nie ułatwia duża popularność nazw miejscowych z rdzeniem Třeb- w Czechach:

  • Třebařov;
  • Třebčín;
  • Třebelovice;
  • Třebenice;
  • Třebětice
  • Třebětín;
  • Třebíč;
  • Třebohostice;
  • Třebomyslice;
  • Třebová;
  • Třebovářov;
  • Třebařov[4];

oraz w Polsce:

O ile część nazw miejscowych z komponentem *třěb- pochodzi od nazw osobowych np. Třěbihost/Třěbohost (*Trěbo+gostъ) (porównaj polskie Trzebowit, Trzebiesław, Trzebiemir, Trzebiak) to większość od prasłowiańskiego czasownika *terbiti "czyścić (las), trzebić", które być może jest powiązane z praindoeuropejskim *treb- (żyć, osiedlać się, belka, dom, chata)[5].
Oprócz współczesnego znaczenia "trzebić" (Trzebowianie jako ci, którzy karczują las pod jego zasiedlenie) należy zwrócić uwagę na wcześniejsze słowiańskie znaczenie třeba/trebo jako przedchrześcijańskiej "ofiary"[6]. Już Aleksander Brückner od rdzeniatrzeb wywodził wyraz „trzebić” w znaczeniu ofiary pogańskiej (obiata, trzeba), występującej kapitularzu z Paderborn z 785 roku. Zaś Lubor Niederle twierdził, że Słowianie dla składanych ofiar używali nazwy „treba”, wywodzącej się od słowa „trebiti” – co miało znaczyć „ofiarować”, zaś „trebiste” - „ołtarz”[7].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Andrzej Buko, Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej, Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2006, s. 88, ISBN 978-83-7436-096-8, OCLC 169825297.
  2. Lech Antoni Tyszkiewicz, Słowianie i Awarowie. Organizacja plemienna Słowian, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, 2009, s. 165, ISBN 978-83-04-05023-5, OCLC 750836214.
  3. Radek Fukala, Slezsko. Neznámá země Koruny české. Knížecí a stavovské Slezsko do roku 1740, České Budějovice 2007, ISBN 978-80-86829-23-4, s. 21, (cz.)
  4. František Černý, Pavel Váša, Moravská jména místní: výklady filologické, Brno 1907 s. 131-132 hasło: tréb- (cz.)
  5. Blažek, Václav, Český onymický základ *třěb- v kontextu slovanské toponomastiky a indoevropské etymologie, "Acta Onomastica", 50, 1, s. 48-63, (cz.)
  6. Hans Dietrich Hall, Das erloschene Slawentum des Obermaingebietes und sein vorchristlicher Opferbrauch (trebo) im Spiegel eines mutmaßlich würzburgischen Synodalbeschlusses aus dem 10. Jahrhundert, "Studia Mythologica Slavica" VII - 2004, s. 11-42, (niem.)
  7. Etymologia nazwy Trzebiatów. [dostęp 2011-04-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-12-09)].