Tupaja
(Przekierowano z Tupaia)
| Tupaia | |||||
| Raffles, 1821[1] | |||||
 Przedstawiciel rodzaju – tupaja pospolita (T. glis) | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Infragromada | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Rodzaj |
tupaja | ||||
| Typ nomenklatoryczny | |||||
|
Tupaia ferruginea Raffles, 1821 | |||||
| |||||
| Gatunki | |||||
| |||||
Tupaja[18], nadrzewnica[18] (Tupaia) – rodzaj ssaków z rodziny tupajowatych (Tupaiidae).
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Rodzaj obejmuje gatunki występujące w południowo-wschodniej Azji[19][20].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała (bez ogona) 110–230 mm, długość ogona 120–230 mm, długość ucha 6–20 mm, długość tylnej stopy 29–55 mm; masa ciała 35–300 g[21]
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Rodzaj zdefiniował w 1821 roku brytyjski zoolog Thomas Stamford Raffles na łamach Transactions of the Linnean Society of London[1]. Raffles nie wyznaczył gatunku typowego; w ramach późniejszego oznaczenia w 1913 roku amerykański przyrodnik Marcus Ward Lyon na typ nomenklatoryczny wyznaczył T. ferruginea[22].
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
- Tupaia (Tupaya, Tupaja, Tapaia): malaj. nazwa tupai dla wiewiórki lub tupai[23].
- Sorex-Glis i Glisorex (Glisosorex, Glirisorex): zbitka wyrazowa nazw rodzajów: Sorex Linnaeus, 1758 (ryjówka) oraz Glis Brisson, 1762 (popielica)[24]. Gatunek typowy: Sorex glis Diard, 1820.
- Cladobates (Chladobates, Gladobates): gr. κλαδος klados „gałąź, gałązka”; βατης batēs „piechur”, od βατεω bateō „stąpać”, od βαινω bainō „chodzić”[25]. Gatunek typowy: Tupaia tana Raffles, 1821.
- Hylogale (Hylogalea): gr. ὑλη hulē „teren lesisty, las”; γαλεή galeē lub γαλή galē „łasica”[26].
- Glipora: etymologia niejasna, Jentink nie wyjaśnił znaczenia nazwy rodzajowej[14]. Gatunek typowy: Glipora leucogaster Jentink, 1888 (= Tupaia minor Günther, 1876).
- Urogale: gr. ουρα oura „ogon”[27]; γαλεή galeē lub γαλή galē „łasica”[28]. Gatunek typowy: Urogale cylindrura Mearns, 1905 (= Tupaia everetti Thomas, 1892).
- Tana: epitet gatunkowy Tupaia tana Raffles, 1821; lokalna nazwa Tupai tana dla tupai okazałej[29][16]. Gatunek typowy: Tupaia tana Raffles, 1821.
- Lyonogale: Marcus Ward Lyon (1875–1942), amerykański przyrodnik; gr. γαλεή galeē lub γαλή galē „łasica”[28].
Podział systematyczny[edytuj | edytuj kod]
Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki[30][31][19][18]:
- Tupaia belangeri (J.A. Wagner, 1841) – tupaja północna
- Tupaia minor Günther, 1876 – tupaja mała
- Tupaia glis (Diard, 1820) – tupaja pospolita
- Tupaia nicobarica (Zelebor, 1869) – tupaja nikobarska
- Tupaia ferruginea Raffles, 1821
- Tupaia chrysogaster G.S. Miller, 1903 – tupaja złotobrzucha
- Tupaia discolor Lyon, 1906
- Tupaia javanica Horsfield, 1822 – tupaja jawajska
- Tupaia hypochrysa O. Thomas, 1895
- Tupaia tana Raffles, 1821 – tupaja okazała
- Tupaia longipes O. Thomas, 1893 – tupaja długonoga
- Tupaia gracilis O. Thomas, 1893 – tupaja wysmukła
- Tupaia montana O. Thomas, 1892 – tupaja górska
- Tupaia dorsalis Schlegel, 1857 – tupaja pasiasta
- Tupaia picta O. Thomas, 1892 – tupaja pomalowana
- Tupaia salatana Lyon, 1913
- Tupaia splendidula J.E. Gray, 1865 – tupaja ruda
- Tupaia everetti O. Thomas, 1892 – nadrzewnica filipińska
- Tupaia palawanensis O. Thomas, 1894 – tupaja palawańska
Opisano również gatunki wymarłe:
- Tupaia miocenica Mein & Ginsburg, 1997[32] (Tajlandia; miocen)
- Tupaia storchi Ni Xijun & Qiu Zhuding, 2012[33] (Chińska Republika Ludowa; miocen).
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Wariant pisowni Tupaia Raffles, 1821.
- ↑ Nowa nazwa dla Sorex-Glis É. Geoffroy Saint-Hilaire & F. Cuvier, 1822.
- ↑ a b Niepoprawna późniejsza pisownia Cladobates F. Cuvier, 1824.
- ↑ Nowa nazwa dla Tupaia Raffles, 1821.
- ↑ Wariant pisowni Hylogale Temminck, 1827.
- ↑ a b Nieuzasadniona poprawka Glisorex Desmarest, 1822.
- ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Tupaia Raffles, 1821.
- ↑ Młodszy homonim Tana Reed, 1888 (Diptera).
- ↑ Nowa nazwa dla Tana Lyon, 1913.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Raffles 1822 ↓, s. 256.
- ↑ Geoffroy Saint-Hilaire i Cuvier 1822 ↓, s. 1.
- ↑ Geoffroy Saint-Hilaire i Cuvier 1822 ↓, s. 2.
- ↑ A.G. Desmarest: Mammalogie, ou, Description des espèces de mammifères. Cz. 2. Paris: Chez Mme. Veuve Agasse, imprimeur-libraire, 1822, s. 536 (przypis), seria: Encyclopédie méthodique. (fr.).
- ↑ F. Cuvier: Des dents des mammifères considérées comme caractères zoologiques. Paris: F.-G. Levrault, 1825, s. 251 (spis treści). (fr.).
- ↑ H.R. Schinz: Naturgeschichte und Abbildungen der Säugethiere: nach den neuesten Systemen zum gemeinnützigen Gebrauche entworfen, und mit Berücksichtigung für den Unterricht der Jugend bearbeitet. Zürich: in Brodtmanns lithographischer Kunstanstalt, 1824, s. 87. (niem.).
- ↑ Berthold 1827 ↓, s. 577.
- ↑ Berthold 1827 ↓, s. 599.
- ↑ C.J. Temminck: Monographies de Mammalogie, ou description de quelques genres de mammifères, dont les espèces ont été observées dans lens différens musées de l’Europe. Cz. 1. Amsterdam: Chez G. Dufour, 1827, s. xix. (fr.).
- ↑ S. Müller & H. Schlegel: Verhandelingen over de natuurlijke geschiedenis der Nederlandsche overzeesche bezittingen. Cz. 3. Leiden: In commissie bij. S. en J. Luchtmans en C.C. van der Hoek, 1839–1844, s. 159. (niderl.).
- ↑ Ch.G.A. Giebel: Odontographie. Vergleichende Darstellung des Zahnsystemes der lebenden und fossilen Wirbelthiere. Leipzig: A. Abel, 1855, s. 18. (niem.).
- ↑ J.E. Gray. Early Notice of the Tapaia found in Pulo Condore. „The Annals and Magazine of Natural History”. Third series. 5 (25), s. 71, 1860. (ang.).
- ↑ S.H. Scudder: Nomenclator zoologicus. An alphabetical list of all generic names that have been employed by naturalists for recent and fossil animals from the earliest times to the close of the year 1879. Cz. 2. Washington: Govt. Print. Off, 1882, s. 131. (ang.).
- ↑ a b F.A. Jentink. Catalogue systématique des mammifères (rongeurs, insectivores, cheiroptères, édentés et marsupiaux). „Muséum d’histoire naturelle des Pays-Bas”. 12 (1), s. 116, 1881. (fr.).
- ↑ E.A. Mearns. Descriptions of new genera and species of mammals from the Philippine Islands. „Proceedings of the United States National Museum”. 28, s. 435, 1905. (ang.).
- ↑ a b Lyon 1913 ↓, s. 134.
- ↑ L.R. Conisbee: A List of the Names Proposed for Genera and Subgenera of Recent Mammals from the Publication of T S Palmer’s 'Index Generum Mammalium' 1904 to the End of 1951. London: British Museum (Natural History), 1953, s. 46. (ang.).
- ↑ a b c Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 27–28. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 130–132. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Tupaia. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-01].
- ↑ M. Hawkins: Family Tupaiidae (Treeshrews). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 264–269. ISBN 978-84-16728-08-4. (ang.).
- ↑ Lyon 1913 ↓, s. 30.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 697.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 636.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 190.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 338.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 247.
- ↑ a b Jaeger 1944 ↓, s. 94.
- ↑ Raffles 1822 ↓, s. 257.
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-30]. (ang.).
- ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 84–85. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ P. Mein & L. Ginsburg. Les mammifères du gisement miocène inférieur de Li Mae Long, Thaïlande : systématique, biostratigraphie et paléoenvironnement. „Geodiversitas”. 19 (4), s. 804, 1997. (ang.).
- ↑ X.-j. Ni & Z.-d. Qiu. Tupaiine tree shrews (Scandentia, Mammalia) from the Yuanmou Lufengpithecus locality of Yunnan, China. „Swiss Journal of Palaeontology”. 131 (1), s. 56, 2012. DOI: 10.1007/s13358-011-0029-0. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- T.S. Raffles. Descriptive Catalogue of a Zoological Collection, made on account of the Honourable East India Company, in the Island of Sumatra and its Vicinity, under the Direction of Sir Thomas Stamford Raffles, Lieutenant-Governor of Fort Marlborough; with additional Notices illustrative of the Natural History of those Countries. „Transactions of the Linnean Society of London”. 13, s. 239–274, 1822. (ang.).
- Cerp ou Banxring. W: É. Geoffroy Saint-Hilaire & F. Cuvier: Histoire naturelle des mammifères: avec des figures originales, coloriées, dessinées d’aprèsdes animaux vivans. T. 3. Paris: Chez A. Belin, 1824, s. ryc.; 1–4. (fr.).
- A.A. Berthold: Latreille’s Naturliche Familien des Thierreichs. Weimar: Im Verlage des Gr. H.S. priv. Landes-Industrie- Comptoirs, 1827, s. i–x; 1–606. (niem.).
- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
- M.W. Lyon. Treeshrews: an account of the mammalian family Tupaiidae. „Proceedings of the United States National Museum”. 45 (1976), s. 1–188, 1913. (ang.).
- Edmund C. Jaeger, Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1–256, OCLC 637083062 (ang.).