Tupaja górska
| Tupaia montana | |||
| O. Thomas, 1892[1] | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
tupaja górska | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Tupaja górska[5] (Tupaia montana) – gatunek ssaka z rodziny tupajowatych (Tupaiidae).
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1892 roku brytyjski zoolog Oldfield Thomas nadając mu nazwę Tupaia montana[1]. Miejsce typowe to góra Dulit na wysokości 5000 ft (1524 m), Sarawak, Borneo, Malezja[1][6][7].
Tupaia stuebingi został zaproponowany jako nowy gatunek w oparciu o mtDNA i morfologię, ale z powodu braku dostępu do danych na podstawie których opisano ten takson, został on włączony jako podgatunek T. montana w oczekiwaniu na dodatkowe badania[8][9]. Holotyp to skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura BMNH 1892.2.7.5) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrany 14 października 1891 roku przez Charlesa Hose’a[1][3][10].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunki[9]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:
| Podgatunek | Oryginalna nazwa | Autor i rok opisu | Miejsce typowe | Holotyp |
|---|---|---|---|---|
| T. m. baluensis | Tupaia montana baluensis | Lyon | Góra Kinabalu, na wysokości 3000 ft (914 m), Sabah, północno-wschodnie Borneo, Malezja[3][11]. | Skóra i czaszka dorosłego osobnika (sygnatura BMNH 1895.10.4.20) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrany przez w marcu 1897 roku przez Johna Whiteheada[3][11]. |
| T. m. stuebingi | Tupaia stuebingi | Kwai Hin Han, 2000 | Stosunkowo nienaruszony les pierwotny, na wysokości 260 m, Ulu Engkari, 1 km w dół rzeki i naprzeciw stacji terenowej ITTO, w pobliżu współrzędnych 1°25′N 111°58′E/1,416667 111,966667, Lanjak-Entimau Wildlife Sanctuary (LEWS ), Sarawak, Malezja[2]. | Skóra, czaszka i tkanki miękkie zamrożone w ciekłym azocie dorosłej samicy (sygnatura ITTOM78) ze zbiorów Muzium Negeri Sarawak; okaz zebrany 31 lipca 1997 roku przez autora opisu[2]. |
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
- Tupaia: malaj. nazwa tupai dla wiewiórki lub tupai[12].
- montana: łac. montanus „z gór, górski, góral”, od mons, montis „góra”[13].
- baluensis: Gunung Kinabalu, Borneo[14].
- stuebingi: Robert B. Stuebing (ur. 1946), amerykański herpetolog[15].
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Tupaja górska występuje w zależności od podgatunku[9]:
- T. montana montana – środkowy Sarawak (Mount Dulit, Batu Song, Kalulong i Usun Apau), Borneo.
- T. montana baluensis – Sabah (Gunung Kinabalu i Gunung Pueh) i wschodni Kalimantan, Borneo.
- T. montana stuebingi – niziny Lanjak Entimau Wildlife Sanctuary (południowo-zachodni Sarawak).
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała (bez ogona) 150–175 mm, długość ogona 120–150 mm, długość ucha 13–16 mm, długość tylnej stopy 38–43 mm; masa ciała 110–150 kg[8][16]. Tupaja górska ma zaostrzony, wydłużony pyszczek i długi, puszysty ogon.
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Tryb życia[edytuj | edytuj kod]
Zamieszkuje lasy górskie. Potrafi się znakomicie wspinać, ale jednak większość czasu spędza na ziemi w poszukiwaniu owadów, nasion i liści. Podczas spożywania posiłku siedzi na tylnych łapach, trzymając pożywienie w przednich. Gatunek ten prawdopodobnie ma znacznie silniej rozwinięte więzi społeczne niż inne tupajowate, ponieważ żyje w niewielkich grupach.
Rozmnażanie[edytuj | edytuj kod]
Rozród tej tupai nie jest związany z konkretną porą roku. Po ciąży trwającej 49-51 dni samica rodzi zwykle 2 młode.
Status zagrożenia[edytuj | edytuj kod]
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern ‘najmniejszej troski’)[4].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d O. Thomas. On some new mammalia from the East-Indian Archipelago. „The Annals and Magazine of Natural History”. Sixth series. 9, s. 252, 1892. (ang.).
- ↑ a b c Han 2000 ↓, s. 38.
- ↑ a b c d M.W. Lyon. Treeshrews: an account of the mammalian family Tupaiidae. „Proceedings of the United States National Museum”. 45, s. 95, 1913. (ang.).
- ↑ a b F. Cassola 2016, Tupaia montana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2021-1 [dostęp 2021-07-14] (ang.).
- ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 27. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Tupaia montana. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-07-14].
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Tupaia montana O. Thomas, 1892. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-01]. (ang.).
- ↑ a b M. Hawkins: Family Tupaiidae (Treeshrews). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 267–268. ISBN 978-84-16728-08-4. (ang.).
- ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 132. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ 1892.2.7.5. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-01]. (ang.).
- ↑ a b 1895.10.4.20. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-01]. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 697, 1904. (ang.).
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, montana [dostęp 2023-09-01].
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, baluensis [dostęp 2023-09-01].
- ↑ Han 2000 ↓, s. 39.
- ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 85. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- K.H. Han: Molecular Systematics and Historical Biogeography of the Tree Shrews (Tupaiidae). Ann Arbor: LSU Historical Dissertations and Theses, 2000, s. 1–87. (ang.).
- The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).