Turčianske Jaseno
.jpg) Panorama wsi | |
| Państwo | |
|---|---|
| Kraj | |
| Powiat | |
| Starosta |
Rastislav Jesenský[1] |
| Powierzchnia |
20,46[2] km² |
| Wysokość |
508[3] m n.p.m. |
| Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość |
|
| Nr kierunkowy |
+421 43[3] |
| Kod pocztowy |
038 02[3] |
| Tablice rejestracyjne |
MT |
Położenie na mapie kraju żylińskiego  | |
Położenie na mapie Słowacji  | |
| 49°01′29,2″N 18°59′36,2″E/49,024772 18,993394 | |
| Strona internetowa | |
Turčianske Jaseno – wieś (obec) na Słowacji położona w kraju żylińskim, w okręgu Martin. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z roku 1274[6].
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Wieś leży na wschodnim skraju Kotliny Turczańskiej, u podnóża zachodnich stoków Wielkiej Fatry, 2–3 km na północ od wylotu wielkofatrzańskiej Doliny Jasieńskiej.
Mieszkańcy[edytuj | edytuj kod]
Według danych z dnia 31 grudnia 2010, wieś zamieszkiwało 375 osób, w tym 180 kobiet i 195 mężczyzn[7]. W 2001 roku rozkład populacji względem narodowości i przynależności etnicznej wyglądał następująco[8]:
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wieś powstała z połączenia w 1973 r. dwóch oddzielnych jednostek osadniczych: Dolnego (słow. Dolné Jaseno, 500 m n.p.m.) i Górnego (słow. Horné Jaseno, 535 m n.p.m.) Jasena, położonych w dolinie Jasieńskiego Potoku (słow. Jasenský potok). Górne Jaseno było zasiedlone już w X-XI w. Najstarsza wzmianka o nim pochodzi z 1274 r. Dolne Jaseno wzmiankowane było w 1374 r. W XIV w. na terenie obydwu wsi osiedli koloniści, przybyli z różnych krain niemieckich[9].
Ród Jesenských[edytuj | edytuj kod]
Już w XVI w. obie wsie należały do licznie rozgałęzionego rodu Jesenských. Jesenscy wiedli liczne spory z sąsiadującymi z nimi Revayami, jak również 100 lat trwający spór z feudalnym „państwem” z siedzibą na zamku Likawa o górną część Doliny Lubochniańskiej. Do dziejów Turca przeszedł także kuriozalny spór między mieszkańcami jednej i drugiej wsi o używanie nazwiska Jesenský. Z tych Jesenských (z Górnego Jasena) wywodził się Jan Jessenius (słow. Ján Jesenský, Ján Jesenius z Veľkého Jasena, niem. Johannes Jessenius; 1566-1621) – lekarz, filozof i polityk, rektor Uniwersytetu Karola w Pradze, stracony przed praskim Ratuszem Staromiejskim wraz z 26 innymi zwolennikami czeskiego powstania antyhabsburskiego.
W urzędzie gminy Turčianske Jaseno wydzielono dwa pomieszczenia na izbę pamięci o Janie Jesseniusie.[10]
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Kościół katolicki pod wezwaniem św. Małgorzaty na wzgórzu w Górnym Jasenie. Murowany z kamienia, orientowany. Jednonawowy, z wielobocznie zamkniętym prezbiterium, bezwieżowy, kryty dwuspadowym, gontowym dachem. Pochodzi z przełomu XIII i XIV w. i stanowi klasyczny przykład wczesnogotyckich, prowincjonalnych kościołów wznoszonych w Turcu przez majstrów z kręgu strzechy budowlanej z Klasztoru pod Zniewem. Przebudowany w latach 1636–1648 w stylu renesansowym, zachował jednak swoją średniowieczną sylwetkę i szereg gotyckich detali, świadczących również o jego obronnym przeznaczeniu.
- Kościół ewangelicko-augsburski w Górnym Jasenie, klasycystyczny, z XVIII w.
- Szereg dawnych, drewnianych domów ziemiańskich z XVIII-XIX w.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Zoznam zvolených starostov a primátorov podľa obcí, miest a mestských častí. Štatistický úrad Slovenskej republiky, 2014. [dostęp 2017-11-09]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: 20,46S_SK, om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter).
- ↑ a b c Statistical Office of the Slovak Republic: Základná charakteristika. 2015-04-17. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne). www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7101rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ Statystyki ogólne miejscowości. Statistical Office of the Slovak Republic. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-04-18)]. (ang.).
- ↑ Dane statystyczne dotyczące liczby mieszkańców. Statistical Office of the Slovak Republic. [dostęp 2012-01-06]. (ang.).
- ↑ Statystyki mieszkańców na podstawie spisu statystycznego z roku 2001. Statistical Office of the Slovak Republic. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-01)]. (ang.).
- ↑ Vavrík Bartolomej i in.: Turiec. Turistický sprievodca. wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1986.
- ↑ Skoczylas Michał M. Historia medycyny a potencjał turystyczny Nadpilicza Środkowego. W: red. Magowska Anita, Pękacka-Falkowska Katarzyna, Owecki Michał. Wybrane problemy historii medycyny. W kręgu epistemologii i praktyki. Poznań: Wydawnictwo Kontekst, 2020, s. 53-75. ISBN 978-83-65275-95-0, treść on-line
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Hochmuth Zdenko a kolektív: Veľká Fatra. Turistický sprievodca ČSSR č. 3, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1980.
- Veľká Fatra. Turistická mapa 1:50 000. Edícia turistických máp č. 121, wyd. VKÚ Harmanec 1994. ISBN 80-85510-41-3.
