Tymowa (województwo małopolskie)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Tymowa
wieś
Ilustracja
Kościół św. Mikołaja
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

brzeski

Gmina

Czchów

Liczba ludności (2021)

1761[2]

Strefa numeracyjna

14

Kod pocztowy

32-863[3]

Tablice rejestracyjne

KBR

SIMC

0817244

Położenie na mapie gminy Czchów
Mapa konturowa gminy Czchów, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Tymowa”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Tymowa”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Tymowa”
Położenie na mapie powiatu brzeskiego
Mapa konturowa powiatu brzeskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Tymowa”
Ziemia49°51′15″N 20°38′01″E/49,854167 20,633611[1]
Zespół szkół w Tymowej

Tymowawieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie brzeskim, w gminie Czchów.

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie tarnowskim. Integralne części miejscowości: Góry, Granice, Nagórze, Zadebrze, Zalesie, Zeliny[4].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pierwszą wzmiankę o wsi Tymowa spotykamy u Jana Długosza w 1215 roku. Jest to wzmianka o wiosce, a nie parafii, która prawdopodobnie w tym czasie jeszcze nie istniała.

"Wincenty Kadłubek biskup krakowski, chcąc słynny i znakomity kościół krakowski za czasów swego biskupstwa świetniejszym jeszcze uczynić, naznaczył mu na codzienne potrzeby i wieczystym nadaniem odkazał jedenaście dziesięcin snopowych i siedem pieniężnych na wsiach koło miasteczka Czchowa położonych, a do stanu biskupiego należących. Żeby zaś nikt nie czynił wątpliwości, które to wsie do rzeczowych dziesięcin są obowiązane, wymieniam tu ich nazwiska: Gnojnik, Gothprzidowa, Tymowa i (....)"[5].

Tymowa istniała przed 1215 i należała do dóbr biskupa krakowskiego, który w owym roku oddał ją kapitule krakowskiej jako dziesięcinę snopową. Długosz opisuje Tymową jeszcze dwa razy[6]: "Naprzód powiada[7], że Wola Tymona, lub Tymowa, własność Nanayka Wielogłowskiego, miała 22 łany kmiece, sołtystwo i karczmę z rolą; powtórnie zaś[8], że było to 20 łanów kmiecych płacących dziesięciny wartości 15 do 20 grzywien kapitule krakowskiej. Sołtys z dwóch łanów dawał dziesięcinę wartości 2 grzywien proboszczowi."

W 1581 r. części wsi należały do: Jerzego, Kaspra i Wojciecha Wielgłowskich i Jana Jordana. We wszystkich częściach było 11 łanów kmiecych, 12 zagród z rolą, 5 zagród bez roli, 6 komór bez bydła oraz 9 ½ prętów roli[9].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[10].

Parafia powstała przypuszczalnie w 2. poł. XIII w. Pierwsza wzmianka pochodzi dopiero z 1325 roku[11]. W Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, znajdujemy jednak notę o wcześniejszym istnieniu tu świątyni: "Kościół drewniany, niewiadomej erekcyi, konsekrowany 1277 r. posiada metryki dopiero od r. 1784"[12]. Obecny kościół został zbudowany w 1764 r., a następnie w 1913 powiększony przez przedłużenie prezbiterium według projektu architekta Zygmunta Hendla[13]. Jest to kościół barokowy, drewniany, konstrukcji zrębowej, oszalowany. Trójnawowy, z węższym prezbiterium zamkniętym trójbocznie, przy którym przybudowane zostały zakrystia i skarbiec. Przy nawie od południa i zachodu niewielkie kruchty. Prezbiterium i nawa główna nakryte stropami płaskimi, w nawach kolebkowe odcinki wsparte na słupach. Otwór tęczy o łuku spłaszczonym z belką o ozdobnym wykroju. Na zewnątrz wokół ścian nawy otwarte soboty wsparte na profilowanych słupach, pomiędzy którymi nadwieszone dwułucza ze zwisami pośrodku. Dachy nad nawą i prezbiterium dwuspadowe, nad przybudówkami przy prezbiterium i sobotami pulpitowe. Nad nawą wieżyczka na sygnaturkę o barokowym kształcie z latarnią. Na drzwiach stare okucia ozdobne w typie gotyckim. Polichromia figuralna i ornamentalna z 1913. Ołtarz główny z 2. poł. XVIII w. z bramkami po bokach, w nim obrazy: w polu głównym św. Mikołaj, barokowy z XVIII w., w zwieńczeniu Święta Trójca, a w antependium św. Mikołaj ratujący skazańców, malowany na desce, barokowy. Ołtarze boczne z 2. poł. XVIII w. oraz jeden klasycystyczny XIX w., w nich obrazy: św. Anna, barokowy z 1769, św. Antoni, Matka Boska Bolesna, Chrystus Bolesny; wszystkie barokowe z 2. poł. XVIII w. Chrzcielnica kamienna, barokowa z XVIII wieku. Ambona rokokowa z obrazem św. Jana Chrzciciela z 1766 roku. Prospekt organowy rokokowy 2. poł. XVIII w. Kropielnica marmurowa z emblematem karmelitów, barokowa z XVII w., zapewne przeniesiona ze zburzonego kościoła karmelitów w Nowym Wiśniczu. Obraz św. Jana Nepomucena, barokowy z 1768 r. sygnowany: Andrzej Ryflarz. Rzeźbiona Grupa Ukrzyżowania na tęczy, rokokowa z 2. poł. XVIII w. W Muzeum Narodowym w Krakowie znajduje się pochodzący z kościoła w Tymowej obraz wykonany w warsztacie Marcina Czarnego, przedstawiający świętych: Mikołaja, Andrzeja i Katarzynę. Dzwonnica – wolnostojąca, murowana, otynkowana. Wzniesiona na przeł. XIX/XX w. w kształcie arkady na zawieszenie dzwonów. Trzy dzwony odlane w 1926 roku.

Inne zabytki[edytuj | edytuj kod]

Dwór – murowany, parterowy, szerokofrontowy, częściowo podpiwniczony[14]. Obecnie mieści się tu siedziba Leśnictwa Tymowa oraz mieszkanie leśniczego. Zachował się drewniany spichlerz z poł. XIX wieku.

We wsi urodzili się[edytuj | edytuj kod]

  • W 1895 Michał Barwiołek – działacz niepodległościowy, uczestnik I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej, chorąży Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari i ofiara zbrodni katyńskiej[15];
  • W 1924 Roman Rakowski – oficer AK, uczestnik II wojny światowej, komandor Marynarki Wojennej RP, kawaler Orderu Virtuti Militari, ofiara represji stalinowskich, działacz kombatancki w III RP[16].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 142132
  2. Wieś Tymowa w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-07-04] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1323 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. GUS. Rejestr TERYT
  5. Historia Polski "Dzieła wszystkie", wyd. Przeździecki 1868 r. t.II. s. 190-191
  6. cyt za: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XII, s. 708. Dostęp: 8.07.2010
  7. Jan Długosz; Liber Beneficiorum, I s.175
  8. Jan Długosz; Liber Beneficiorum, II s.270
  9. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XII, s. 708; Dostęp: 8.07.2010
  10. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
  11. Tymowa, kościół św. Mikołaja. [dostęp 2010-07-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-26)].
  12. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XII, s. 708. Dostęp.8.07.2010
  13. Cyt za: portalem "Tarnowskie kościoły". [dostęp 2010-07-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-26)].
  14. Dwór w Tymowej - historia i opis
  15. Tarczyński i in. 2000 ↓, s. 22.
  16. Gdańskie Centrum Multimedialne, Komandor Roman Rakowski kończy 100 lat. Wielka feta w Dworze Artusa [online], Gdańsk - oficjalny portal miasta [dostęp 2024-03-17] (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]