Typologia krajobrazu naturalnego Polski
Typologia krajobrazu naturalnego Polski - jest podziałem krajobrazu naturalnego na poszczególne jednostki hierarchiczne.
Jako pierwszy w Polsce opis krajobrazów przedstawił Jerzy Smoleński w 1912 roku, na podstawie fizjonomii. W 1922 roku Stanisław Lencewicz wydzielił 6 typów krajobrazu rozumianego jako zespół wzajemnie powiązanych komponentów przyrody. Kolejna koncepcja autorstwa Adama Wodziczki (1932, 1950) dowodziła, że podejście krajobrazowe, obejmuje:
- biologię krajobrazu, czyli analizę sposobu funkcjonowania krajobrazu i powiązań pomiędzy jego składowymi
- pielęgnację i higienę krajobrazu, czyli jego ochronę i kształtowanie
- uprawę krajobrazu, czyli jego zagospodarowanie.
Pierwszy całościowy podział przedstawił w 1960 roku Jerzy Kondracki. Zakładał on, iż głównym czynnikiem krajobrazotwórczym jest rzeźba powierzchni ziemi, która jest ściśle związana z budową geologiczną. Ten związek decyduje o różnicach pozostałych składowych systemu krajobrazowego, czyli wodach, glebach, szacie roślinnej i świecie zwierzęcym. Podział zawierał klasy, rodzaje, gatunki i odmiany krajobrazu.
W 1984 roku powstała nowa wersja podziału krajobrazowego Polski, opracowana przez zespół naukowców z ośrodków naukowych z całego kraju, pod kierunkiem Jerzego Kondrackiego i Andrzeja Richlinga. Pojawiły się nowe materiały i dokładna podziałka co pozwoliło na uszczegółowienie wcześniejszej klasyfikacji. Dodano klasę krajobrazów dolin i obniżeń, zmieniono rodzaje krajobrazu nizin i gór, zmieniono i wzbogacono gatunki. Podział prowadzono na podstawie cech dominujących, zakładając iż w różnych sytuacjach dominują różne czynniki.
Obecny podział pochodzi z 1992 roku opracowany przez Andrzeja Richlinga. Jest on trochę zmodyfikowany i uproszczony.
| Rodzaj | Gatunek | Cechy | ||
| gleby | wody | roślinność potencjalna | ||
| 1. Krajobrazy nizin | ||||
| 1.Glacjalne | Równinne i faliste | brunatne, czarne ziemie | zmienne, kilka poziomów, obecność jezior i bagien | grądy |
| Pagórkowate | brunatne, płowe, rdzawe | zmienne, obecność jezior i bagien | grądy, bory mieszane | |
| Wzgórzowe | rdzawe, płowe, rzadziej brunatne | głębokie, piętrowe | bory mieszane, grądy | |
| 2. Peryglacjalne | Równinne i faliste | rdzawe, płowe | zróżnicowana głębokość, rzadka sieć powierzchniowa | bory mieszane, grądy |
| Pagórkowate | rdzawe, bielicowe | zmienne, z przewagą głębokich | bory mieszane | |
| Wzgórzowe | rdzawe, bielicowe | głębokie, często piętrowe | bory sosnowe, bory mieszane | |
| 3. Fluwioglacjalne | Równinne i faliste | bielicowe, rdzawe | głębokie | bory suche, bory mieszane |
| 4. Eoliczne | Pagórkowate | bielicowe i o niewykształconym profilu | nierównomiernie głębokie | suche bory sosnowe |
| Wzgórzowe | bielicowe i o niewykształconym profilu | głębokie | suche bory sosnowe | |
| 2. Krajobrazy wyżyn i niskich gór | ||||
| 1. Lessowe - eoliczne | Wysoczyzn słabo rozciętych | czarnoziemy, brunatne, płowe | głębokie, bez sieci powierzchniowej | grądy, dąbrowy świetliste |
| Wysoczyzn silnie rozczłonkowanych | brunatne, płowe | głębokie, rzadka sieć stała, gęsta epizodyczna | grądy, dąbrowy świetliste | |
| 2. Węglanowe i gipsowe - erozyjne | Zwartych masywów ze skałkami | rędziny, brunatne, płowe | wody krasowe bez sieci powierzchniowej, źródła | grądy, dąbrowy świetliste |
| Izolowanych, połogich wzniesień | rędziny, płowe, brunatne | wody krasowe | grądy, bory mieszane | |
| Płaskowyży falistych | brunatne, rędziny | wody krasowe, rzadka sieć powierzchniowa, źródła | grądy, dąbrowy świetliste | |
| 3. Krzemianowe i glinokrzemianowe - erozyjne | Pogórzy | brunatne, rdzawe, płowe | płytki, duży odpływ powierzchniowy lub podpowierzchniowy | bory mieszane, grądy |
| Pojedynczych wzniesień | rdzawe, brunatne | płytkie | bory mieszane, grądy | |
| 3. Krajobrazy gór średnich i wysokich | ||||
| 1. Gór średnich - erozyjne | Regla dolnego | brunatne góskie | płytkie, duży odpływ | lasy jodłowo-bukowe |
| Regla górnego | o niewykształconym profilu na różnym podłożu skalnym | płytkie, bardzo duży odpływ, gęsta sieć wód powierzchniowych | bory świerkowe | |
| 2. Wysokogórskie - erozyjne i glacjalne | Subalpejskie (kosodrzewiny) | górskie na różnym podłożu | płytkie, bardzo duży odpływ | kosodrzewina |
| Alpejskie (halne) | górskie na różnym podłożu | płytkie, bardzo duży odpływ | łąki górskie | |
| Subniwalne (turniowe) | brak | bardzo silny odpływ powierzchniowy | brak | |
| 4. Krajobrazy dolin i obniżeń | ||||
| 1. Zalewowych den dolin - akumulacyjne | Równin zalewowych w terenach nizinnych i wyżynnych | mady | płytkie, okresowo zalewy | łęgi |
| Równin zalewowych w terenach górskich | bagienne i mady | płytkie, okresowo zalewy | łęgi, bory | |
| 2. Teras nadzalewowych - akumulacyjne | Równin terasowych w terenach nizinnych i wyżynnych | rdzawe | nierównomierne głęgowie, bez sieci powierzchniowej | bory sosnowe |
| Równin terasowych w terenach górskich | rdzawe i brunatne górskie | zmienne głębokie | bory, grądy | |
| 3. Deltowe - akumulacyjne | mady | płytkie | łęgi | |
| 4. Równin bagiennych - akumulacyjne | bagienne | płytkie i bardzo płytkie | olsy, bory bagienne | |
| 5. Obniżeń denudacyjnych i kotlin w terenach wyżynnych i górskich - erozyjne | rdzawe, brunatne, rędziny | zmienne głębokie, częściowo wody krasowe | bory, grądy | |
Bibliografia
- Stefan Jarosz, Krajobrazy Polski i ich pierwotne fragmenty, wydanie drugie poprawione i uzupełnione, Instytut Urbanistyki i Architektury, Wydawnictwo Budownictwo i Architektura, Warszawa 1956, s. 401
- Andrzej Richling, Katarzyna Ostaszewska: Geografia fizyczna Polski. Warszawa: PWN, 2005, s. 296-297, 310-311. ISBN 83-01-14426-2.