Ulica Chełmska w Warszawie
| Sielce | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Ulica Chełmska przy skrzyżowaniu z ulicami: Sobieskiego, Dolną i Belwederską | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Długość |
990 m[1] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Warszawy  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 52°12′08,0″N 21°02′34,2″E/52,202222 21,042833
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ulica Chełmska – ulica w dzielnicy Mokotów w Warszawie.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Podobnie jak ul. Dolna, ulica Chełmska pierwotnie była drogą wiodącą ze wsi i folwarku Sielce do wsi Mokotów. Do 1916 roku ulica nazywana była Drogą Książęcą.
Dawną drogę uregulowano w drugiej połowie XVIII wieku, zaś istniejący tam Folwark Sielce przeszedł w roku 1820 na własność wielkiego księcia Konstantego, który najprawdopodobniej wybudował w nim pałac będący jego letnią rezydencją, otoczoną parkiem w stylu angielskim. Majątek księcia włączono do Belwederu; zarządzał nim zarząd księstwa łowickiego należącego do żony Konstantego Pawłowicza - Joanny Grudzińskiej. Po zachodniej stronie pałacu księcia rozciągał się park o powierzchni blisko 11 hektarów; naprzeciwko wiodącej do niego bramy od roku 1853 stał krzyż ufundowany przez mieszkańców okolicy, a będący wotum dziękczynnym za ocalenie podczas epidemii cholery. W zbliżonym czasie na terenie, gdzie mieści się dziś Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych, powstała hodowla jedwabników; towarzyszył jej budynek przędzalni, zaś ów epizod upamiętnia nazwa pobliskiej ulicy Jedwabniczej.
Po roku 1864 rozparcelowano resztówkę dawnego folwarku Sielce, tworząc kolonie ciągnące się wzdłuż ówczesnej Drogi Królewskiej – dzisiejszej ul. Jana Sobieskiego i Chełmskiej; w XX wieku z owych kolonii powstały osiedla – Grochalówka, Modzelin, Marianówka oraz Kurnatówka Duża. Wraz z parcelacją gruntów wytyczono nowe ulice, takie jak Sielecka, Iwicka czy Czerska.
16 maja 1891 oddano do użytku biegnący wzdłuż ulicy odcinek Kolei Konnej Wilanowskiej[2]. Od 1894 roku pociągi ciągnięte były przez lokomotywy parowe. Mieszkańcom przeszkadzał jednak hałas i dym parowozów przejeżdżających blisko zabudowy mieszkalnej. W wyniku ich protestów w 1913 wytyczono nowy przebieg torów kolejowych wzdłuż Bernardyńskiej Wody. 15 maja 1914 ruch pociągów parowych wzdłuż Drogi Książęcej zamknięto. W 1914 roku, przez krótki okres, po torach kolejowych przebiegających wzdłuż ulicy kursował tramwaj konny, ale ze względu na małe zainteresowanie przewozami ruch szybko zamknięto, zaś tory rozebrano[3].
W roku 1900 na terenie dzisiejszej WFDiF rozpoczęto budowę Przytułku Maryjnego i cerkwi Narodzenia Chrystusa Pana według projektu Władimira Pokrowskiego[4]. Sierociniec ów pełnił rolę rusyfikacyjną; po roku 1915 został zastąpiony Zakładem Opatrzności Bożej – sierocińcem katolickim, a większość gmachu zajęła szkoła dla 1000 uczniów[4]. Budynek został zniszczony podczas powstania warszawskiego, a w jego miejscu po wojnie wzniesiono kompleksu budynków Wytwórni Filmów Dokumentalnych i Fabularnych[4].
Na początku XX wieku Chełmska została wybrukowana kamieniem polnym, około roku 1935 – wyasfaltowana. Aż do roku 1939 ulica miała luźną, nieco chaotyczną zabudowę, otoczoną warzywnymi ogrodami. W roku 1916, po przyłączeniu okolicy do Warszawy, powstały nowe przecznice. Wtedy też zmieniono nazwę ulicy z Książęcej na Chełmską. Wybudowano nowy gmach szkolny oraz Kościół św. Kazimierza wzniesiony w okresie 1933–1939 dla Księży Zmartwychwstańców.
Krótko przed rokiem 1939 przy ulicy powstało kilka utylitarnych kamienic czynszowych oraz dom Spółdzielni Mieszkaniowej „Osiedle Belwederskie”.
W roku 1944 zniszczeniu uległy gmachy szkolne oraz kaplica, pozostała zabudowa została wypalona; po roku 1946 rozebrano mury przędzalni jedwabiu.
Najciekawszymi przy ulicy obiektami są pałac wchodzący w skład dawnego folwarku Sielce oraz otaczający go park Sielecki, rozparcelowany i zdewastowany w okresie powojennym.
Ważniejsze obiekty[edytuj | edytuj kod]
- ul. Chełmska 1/5 – teren dawnej zajezdni autobusowej R-9 Chełmska
- ul. Chełmska 19/21 – kompleks Wytwórni Filmów Dokumentalnych i Fabularnych, siedziba m.in. TV Puls, przy bramie wjazdowej tablica Tchorka
- ul. Chełmska 21a – kościół św. Kazimierza
- ul. Chełmska 30/34 – Instytut Leków, Wytwórnia Surowic i Szczepionek
- ul. Chełmska 36 – kamienica zbudowana przed 1925 rokiem
- Park Sielecki
- osiedle Chełmska
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Mapa Warszawy [online], Urząd m.st. Warszawy [dostęp 2023-11-05].
- ↑ Bogdan Pokropiński: Kolej wilanowska. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 2017, s. 12. ISBN 978-83-206-1405-3.
- ↑ Bogdan Pokropiński: Kolej wilanowska. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 2017, s. 64. ISBN 978-83-206-1405-3.
- ↑ a b c Jarosław Zieliński. Sierociniec jak z filmu. „Stolica”, s. 66, październik 2017.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy, tom 2. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 1996, s. 27. ISBN 83-9066291-4.