Ulica Edwarda Abramowskiego w Łodzi

Dodaj linki
To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
ulica Edwarda Abramowskiego
Centrum
Ilustracja
Końcowa część ulicy widziana od strony skrzyżowania z ul. Jana Kilińskiego w kierunku pd.-zach. (czerwiec 2017)
Państwo

 Polska

Miejscowość

Łódź

Długość

0,5 km

Przebieg
światła 0 m ul. Henryka Sienkiewicza
465 m ul. Jana Kilińskiego
Położenie na mapie Łodzi
Mapa konturowa Łodzi, w centrum znajduje się punkt z opisem „ulica Edwarda Abramowskiego”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, w centrum znajduje się punkt z opisem „ulica Edwarda Abramowskiego”
Położenie na mapie województwa łódzkiego
Mapa konturowa województwa łódzkiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „ulica Edwarda Abramowskiego”
Ziemia51°45′16,6″N 19°28′03,7″E/51,754600 19,467685
Multimedia w Wikimedia Commons
Tablica pamiątkowa świętej Faustyny nad bramą kamienicy pod numerem 29 (sierpień 2012)

Ulica Edwarda Abramowskiego – ulica w południowo-zachodniej części Śródmieścia Łodzi w obszarze SIM Centrum, o długości około 0,5 km, biegnąca prawie równoleżnikowo od skrzyżowania z ul. Henryka Sienkiewicza do ul. Jana Kilińskiego.

Na całej jej długości obowiązuje od 30 października 1974 roku ruch jednokierunkowy – od ul. Jana Kilińskiego w kierunku ul. Henryka Sienkiewicza, czyli odwrotnym do kierunku numeracji posesji (stan na kwiecień 2024 roku)[1]. Stanowi początkowy odcinek drogi powiatowej nr 1100E, prowadzącej dalej ulicami Brzeźną, Henryka Sienkiewicza i Radwańską do skrzyżowania z ulicami Inżynierską i Parkową (droga powiatowa nr 1168E)[2][3].

Ulica w całości znajduje się w obrębie działalności duszpasterskiej rzymskokatolickiej parafii Archikatedralnej Świętego Stanisława Kostki[4].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Do roku 1918[edytuj | edytuj kod]

Mierząca około pół kilometra długości[5] ulica została wytyczona na początku ostatniej dekady XIX w. – na mapie sporządzonej w latach 1894–96 przez Władysława Starzyńskiego jest już widoczna jako Gubernatorska (Губернаторская улица)[a] – jako łącznik między ówczesnymi, niemal równoległymi do siebie ulicami Mikołajewską vel Nikołajewską (ob. ul. Henryka Sienkiewicza) a Widzewską (ob. ul. Jana Kilińskiego)[8][10]. Z mapy tej wynika, że w połowie lat 90. XIX w. jej zabudowa dopiero powstawała – ulica w większości posiadała już zabudowę po stronie parzystej (północnej), natomiast zabudowa po stronie nieparzystej (południowej) istniała tylko częściowo, w pobliżu ul. Widzewskiej (4 posesje)[10]. Nazwa ulicy pochodziła od nazwy godności urzędnika administracji w carskiej Rosji[11]. Mieszkańcy ulicy przez wiele lat potocznie zwali ją „Gubernią” (mawiali, jeszcze w latach powojennych, że mieszkają „w guberni”)[9]. Na tyłach posesji po parzystej stronie ulicy od 1899 roku znajdowała się fabryka pończoch i rękawiczek Albana Auricha (z wjazdem od ul. Widzewskiej, ob. ul. Jana Kilińskiego 161), którą przeniósł on tam z wcześniejszej siedziby przy ul. Mikołajewskiej (ob. ul. Henryka Sienkiewicza 9)[9].

W końcu XIX w. przy ul. Gubernatorskiej mieszkał zaufany kasjer Izraela Poznańskiego, nazwiskiem Sobczyk[12]. W 1900 roku zamieszkał przy tej ulicy dziadek Ryszarda Bonisławskiego – senatora RP VIII i IX kadencji, prezesa Towarzystwa Przyjaciół Łodzi, regionalisty, przewodnika turystycznego po Łodzi i regionie łódzkim (sam Ryszard Bonisławski także mieszkał przy tej ulicy – wtedy noszącej już imię Edwarda Abramowskiego – przez cztery lata w latach 70. XX w., w kamienicy pod numerem 34)[13].

W czasie I wojny światowej podczas niemieckiej okupacji miasta obowiązywało od 1915 roku niemieckojęzyczne nazewnictwo ulic – Gubernatorska stała się wówczas Gouverneurstraße[b] (niem. Gouverneur – gubernator). W kamienicy pod numerem 2 Towarzystwo Schronisk św. Stanisława Kostki prowadziło w 1916 roku VII Ochronę (zakład dobroczynny dla dzieci)[15]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości przywrócono ulicy na kilka lat przedwojenną polską nazwę[14].

Lata 1918–1945[edytuj | edytuj kod]

W okresie międzywojennym w kamienicy pod numerem 2 mieścił się Komisariat XI Policji Państwowej, zaś kamienicę pod numerem 3 zajmowała polska, publiczna, męska Miejska Szkoła Elementarna nr 16, kierowana przez Tomasza Kilańskiego[16], reaktywowana po II wojnie światowej jako koedukacyjna Szkoła Podstawowa nr 16[17]. Pod numerem 4 znajdowała się siedziba Stowarzyszenia Teatralnego „Thalia”, a pod numerem 21 – łódzkiego oddziału Ukraińskiego Komitetu Centralnego Rzeczypospolitej Polskiej[18]. Od 2 lutego 1923 do 29 czerwca 1924 roku mieszkała w kamienicy pod numerem 29 i pracowała w mieszczącym się w niej sklepie Marcjanny Wieczorek, zwanym „sklepem pani Sadowskiej”[c], Helena Kowalska – przyszła święta Faustyna, posłanniczka Bożego Miłosierdzia[20], patronka Łodzi.

W 1925 roku władze miasta zmieniły nazwę ulicy w ramach usuwania świadectw obecności zaboru rosyjskiego w Łodzi. Nowym patronem ulicy stał się lewicowy psycholog i socjolog Edward Abramowski[21]. 23 czerwca „Dziennik Zarządu m. Łodzi” informował[22]:

Zgodnie z rezolucją wiecu spółdzielczego w dniu 7 b. m., Magistrat postanowił wystąpić do Rady Miejskiej o przemianowanie ulicy Gubernatorskiej na ulicę im. Edwarda Abramowskiego, Wielkiego Myśliciela i Duchowego Twórcy ruchu spółdzielczego w Polsce.

„Dziennik Zarządu m. Łodzi” nr 25 (300) z 23 czerwca 1925 r.[22]

Rada Miejska podjęła decyzję na 21. posiedzeniu (III sesji), które odbyło się późnym wieczorem[d] 1 lipca w obecności 49 z 75 radnych i 10 z 11 członków magistratu. W protokole sesji znalazła się uchwała o następującej treści[25]:

XI. W sprawie przemianowania ulicy Gubernatorskiej.
Rada Miejska, w związku z wnioskiem Magistratu Nr. 672 z dnia 9 czerwca 1925 roku, postanawia:

  1. w uznaniu zasług wielkiego myśliciela i duchowego twórcy ruchu spółdzielczego[e] w Polsce, Edwarda Abramowskiego – przemianować ulicę Gubernatorską na ulicę E. Abramowskiego.
  2. wezwać Magistrat do wykonania tej uchwały.
„Dziennik Zarządu m. Łodzi” nr 36 (311) z 8 września 1925 r.[25]

W roku 1928 na wąskich trawnikach po obu stronach ulicy wydział plantacji miejskich posadził prawie 200 sztuk drzewiastych leszczyn tureckich[9]. Do 1937 roku ulica została skanalizowana[14]. Przez krótki czas w okresie międzywojennym przy ul. Edwarda Abramowskiego mieszkał w dzieciństwie z rodzicami Karl Dedecius[26][27].

W czasie II wojny światowej niemieckie władze okupacyjne wprowadziły w 1940 roku niemieckojęzyczne nazewnictwo ulic – nazwę ul. Edwarda Abramowskiego zmieniono na Eduard Herbst Straße[14][28], ku czci działającego w Łodzi w XIX/XX w. lodzermenscha, polskiego przemysłowca pochodzenia niemieckiego – Edwarda Herbsta, zięcia Karola Scheiblera. Jeszcze w tym samym roku, po wprowadzeniu niemieckiej nazwy miasta Litzmannstadt, okupanci zmienili nazwę ulicy na Hermann-von-Salza-Straße – ku czci Hermanna von Salza, wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego w latach 1209–39[14][29][30]. Ryszard Bonisławski wspominał, że na początku lat 40. przy półkilometrowej ulicy zamieszkiwało aż 12 000 osób, na ogół stłoczonych w ciasnych mieszkaniach, co już wtedy powodowało problemy natury policyjnej[31].

Okres powojenny[edytuj | edytuj kod]

Po wojnie powrócono do obecnej nazwy ulicy. Prawdopodobnie od lat powojennych zaczęła upowszechniać się, początkowo wśród mieszkańców ulicy, później już w całym mieście, potoczna nazwa ulicy – „Abramka”, która stopniowo wyparła dawną, przedwojenną „Gubernię”[13]. Zarządzeniem prezydenta miasta z 29 marca 1947 roku na ulicy w pobliżu skrzyżowania z ul. Jana Kilińskiego zostało wyznaczone miejsce dla postoju dorożek samochodowych (w liczbie 2) i dorożek konnych (w liczbie 3)[32]. W okresie powojennym w kamienicy przy ul. Edwarda Abramowskiego 3 miała swoją siedzibę Szkoła Podstawowa nr 16 (zlikwidowana w połowie lat 60.). Nie przetrwał także ogród jordanowski – w jego miejscu stoi blok mieszkalny pod numerem 6/10. W latach 50. oficyny po nieparzystej (południowej) stronie ulicy zostały wyburzone. Ponieważ mieszkańcy domagali się budowy komórek, na terenie po wyburzeniach (sąsiadującym z dawnym ogrodem Barcińskich) wykonano szeroki wykop, wyłożono go trylinką, a w nasypach po obu stronach umiejscowiono rzędy komórek i śmietników, dzięki czemu nie przesłaniały one widoku na ogród. Łącznie powstało ich 498. Z podwórek na dno wykopu poprowadzono zejścia po schodach, a na nasypach (na „dachach” komórek) posadzono zieleń i odgrodzono ją od wykopu ażurowymi murkami. Teren ten mieszkańcy nazwali potocznie „katakumbami”[9][33].

18 listopada 1968 roku ulicą Edwarda Abramowskiego przejechały pierwsze autobusy komunikacji miejskiej nowo uruchomionej linii „77”, która połączyła wówczas południowy skraj parku im. księcia Józefa Poniatowskiego z Dąbrową. Do 29 października 1974 roku kursowały one ulicą w obu kierunkach, zaś po wprowadzeniu tam ruchu jednokierunkowego – tylko w kierunku parku[34][35]. Od 2 listopada 1983 do końca 1995 roku ulicą prowadziła też trasa autobusów linii „55” – początkowo z Zarzewa, później z Widzewa Wschodu, a następnie z Olechowa w kierunku pętli u zbiegu ulic Obywatelskiej z Pienistą[36][37].

W zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego w latach 2011–13 ulica znalazła się na 192. miejscu wśród 362 łódzkich ulic, na których doszło do wypadków (hierarchia malejąca – od ulic z największą liczbą zdarzeń). W tym okresie wydarzyły się na niej 3 wypadki, w których 3 osoby zostały ranne[38].

Między 10 a 29 czerwca 2013 roku łódzka Fabryka Sztuki zorganizowała Abramka Fest – cykl otwartych, bezpłatnych warsztatów (m.in. prasowych, tanecznych i fotograficznych), głównie dla mieszkańców ul. Edwarda Abramowskiego[39]. W końcu sierpnia 2014 roku w plenerze przy ul. Edwarda Abramowskiego wystąpili artyści łódzkiego Teatru Lalki i Aktora „Pinokio”, wystawiając spektakl muzyczny dla dzieci pt. Bramogranie[40].

Przez lata nieremontowane, „katakumby” stopniowo popadały w ruinę, niektóre części budowli groziły zawaleniem[27][41]. Władze miasta zaplanowały na rok 2017 remont „katakumb” i nawierzchni dna wykopu oraz posadzenie nowych krzewów. Wstępny koszt inwestycji oceniono na około 1,5 mln zł[42][43]. W projekcie przewidziano wyremontowanie i pozostawienie 70-metrowego ciągu komórek (łącznie rozciągały się na długości 400 m), wyburzenie pozostałych, budowę w ich miejscu pergoli i ścianki z prefabrykatów żelbetowych, a także ogrodzenia od strony ulicy i chodnika. Przewidziany został ponadto remont elewacji, termomodernizacja i podłączenie 22 budynków do miejskiej sieci centralnego ogrzewania (pierwszy etap tych prac, obejmujący budynki po nieparzystej stronie ulicy, został zaplanowany na rok 2019)[44][45]. Pierwsze prace podjęto na początku grudnia 2017 roku[46]. Do połowy marca 2018 roku zakończono wyburzenia[47].

W roku 2017 w osiedlu Katedralna zostały zgłoszone, w ramach budżetu obywatelskiego na rok 2018, dwa wnioski dotyczące ulicy i sąsiadującego z nią pasażu: „Rewitalizacja Śródmieścia – rekultywacja pasów zieleni przy ul. Abramowskiego”[48] i „Śródmiejska tężnia solankowa – zdrowy mikroklimat, zdrowi łodzianie” (z propozycją lokalizacji w centralnej części pasażu Edwarda Abramowskiego, w sąsiedztwie istniejącego placu zabaw)[49]. Oba zdobyły wystarczające liczby głosów ważnych (odpowiednio 568 i 818), by uzyskać kwalifikację do realizacji w roku 2018. Przewidywane koszty zostały oszacowane na 140 tys. zł i 248 tys. zł[50].

Tak powojenne lata na „Abramce” wspominał Janusz Karol Barański, absolwent nieistniejącej Szkoły Podstawowej nr 16, założyciel i długoletni właściciel księgarni-antykwariatu „Nike” przy ul. Andrzeja Struga 3, który wychował się przy ul. Abramowskiego[27]:

Skąd się wzięła zła sława ul. Abramowskiego? Trudno powiedzieć. Faktycznie, było tam niespokojnie, zdarzały się napady i pobicia, ale mnie jako „swojaka” nikt nie ruszył. [...] Pochodzę z Warszawy. Mój tato zginął w powstaniu. Po wojnie z mamą i siostrą przyjechaliśmy do Łodzi i zamieszkaliśmy przy „Abramce” w mieszkaniu o powierzchni 14 metrów kwadratowych. Naprzeciwko stała kamienica, w której przed wojną pracowała Helena Kowalska, czyli późniejsza święta Faustyna. Moje wspomnienia są pozytywne, gdyż dobrze się tam czułem. Mama pracowała na trzy zmiany, więc ja z kluczem na szyi biegałem po okolicy, jeździłem na hulajnodze oraz toczyłem fajerkę za pomocą haczyka.

Janusz Karol Barański, w: Wiesław Pierzchała, Czy uda się odnowić „Abramkę”, jedno z magicznych miejsc Łodzi?, 2015[27]

Kalendarium zmian nazwy ulicy[edytuj | edytuj kod]

Widok z ul. Jana Kilińskiego na „katakumby” przy ul. Edwarda Abramowskiego (sierpień 2011)
okres
obowiązywania[14] 		nazwa[14]
przed 1915 ulica Gubernatorska / Губернаторская улица
1915–1918 Gouverneurstraße[b]
1918–1925 ulica Gubernatorska
1925–1940 ulica Edwarda Abramowskiego
1940 Eduard Herbst Straße[28]
1940–1945 Hermann-von-Salza-Straße[29]
od 1945 ulica Edwarda Abramowskiego
 Zobacz też: Zmiany nazw ulic i placów w Łodzi.

Sławni mieszkańcy[edytuj | edytuj kod]

Ulica Edwarda Abramowskiego w filmie[edytuj | edytuj kod]

Ekipy filmowe przyciągał szczególnie teren komórek w głębi posesji po nieparzystej (południowej) stronie ulicy, czyli tzw. „katakumby”. Powstało tam wiele etiud studentów pobliskiej PWSFTviT im. Leona Schillera[51]. W pobliżu ul. Edwarda Abramowskiego zrealizowano ponadto m.in.:

Obiekty[edytuj | edytuj kod]

Mural na wschodniej ścianie kamienicy pod numerem 42 (lipiec 2011)
  • nr 25 – kaplica Polskiego Kościoła Chrześcijan Baptystów – na parterze bocznej oficyny (od 1945 roku); po odebraniu świątyń przy ul. Nawrot 27 i ul. Rzgowskiej 41 była jedynym miejscem spotkań i modlitw członków zboru[59]; w okresie międzywojennym w kamienicy miało siedzibę Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy Baptystów[60],
  • nr 29 – kamienica, w której od 2 lutego 1923 do 29 czerwca 1924 roku mieszkała i pracowała w sklepie Marcjanny Wieczorek, Helena Kowalska – przyszła święta Faustyna, posłanniczka Bożego Miłosierdzia[20], patronka Łodzi; na ścianie frontowej kamienicy znajduje się umieszczona nad bramą tablica pamiątkowa[9], wmurowana 22 kwietnia 2001 roku,
  • nr 42 – stary mural z okresu PRL na wschodniej ścianie szczytowej kamienicy (od strony ul. Jana Kilińskiego), częściowo zniszczony, reklamujący dawny Dom Towarowy „Uniwersal”, mieszczący się przy pl. Niepodległości 4[61][62].

Według stanu na sierpień 2016 roku do gminnej ewidencji zabytków miasta Łodzi było wpisanych 13 kamienic przy ul. Edwarda Abramowskiego (pod numerami: 1, 3, 7, 14, 16, 18, 23, 25, 28, 30, 31, 39 i 40) i jeden budynek mieszkalny (pod numerem 43). W przypadku posesji nr 30 w ewidencji znajdował się budynek frontowy z oficyną wschodnią, w pozostałych przypadkach – budynki frontowe[63].

Numeracja i kody pocztowe[edytuj | edytuj kod]

  • Numery parzyste: 2–42
  • Numery nieparzyste: 1–43
  • Kody pocztowe: 90-355 (cała)[64]

Komunikacja miejska[edytuj | edytuj kod]

Stan obecny[edytuj | edytuj kod]

Ulicą kursują od poniedziałku do piątku autobusy komunikacji miejskiej MPK – Łódź (trasa stała według stanu na kwiecień 2024, nie uwzględniono ewentualnych tymczasowych zmian trasy i linii zastępczych)[65]:

  • linii dziennej
„77” – od 2 kwietnia 2017 – z ul. Wydawniczej w kierunku Starego Rokicia.

Jedyny przystanek znajduje się w pobliżu skrzyżowania z ul. Henryka Sienkiewicza, przed blokiem pod numerem 6/10[66] – z numerem 1 (0001) otwiera on listę wszystkich łódzkich przystanków[67][68].

W przeszłości[edytuj | edytuj kod]

W przeszłości ulicą Edwarda Abramowskiego kursowały także autobusy:

  • linii dziennych zwykłych
„55” – od 2 listopada 1983 do 31 marca 1985 – z pętli przy cmentarzu na Zarzewie w kierunku pętli u zbiegu ulic Obywatelskiej z Pienistą; od 1 kwietnia 1985 do 12 czerwca 1988 – z Widzewa Wschodu w kierunku pętli u zbiegu ulic Obywatelskiej z Pienistą; od 13 czerwca 1988 do 31 grudnia 1995 – z pętli na osiedlu Słowiańskim na Olechowie w kierunku pętli u zbiegu ulic Obywatelskiej z Pienistą[36][37],
„77” – we wszystkie dni tygodnia: od 18 listopada 1968 (dzień uruchomienia) do 29 października 1974 – z pętli u zbiegu ulic Karola Świerczewskiego (ob. ul. Radwańska) i Inżynierskiej w kierunku Dąbrowy oraz w kierunku powrotnym – na ul. Edwarda Abramowskiego obowiązywał wówczas ruch dwukierunkowy; od 30 października 1974 do 16 lutego 1975 i od 23 listopada 1981 do 1 listopada 1983 – z Dąbrowy w kierunku parku im. księcia Józefa Poniatowskiego; od 17 lutego 1975 do 10 października 1976 – z ul. Lodowej w kierunku parku; od 11 października 1976 do 22 listopada 1981 i od 2 listopada 1983 do 24 maja 1990 – z pętli przy cmentarzu na Zarzewie w kierunku parku; od 25 maja 1990 do 24 października 2010 – z Widzewa Wschodu w kierunku parku; od 25 października 2010 do 1 kwietnia 2017 z dworca Łódź Widzew w kierunku pętli na ul. Rajmunda Rembielińskiego (od 25 września 2015 przy Centrum Handlowo-Rozrywkowym „Sukcesja”)[34][35][69].

W pobliżu[edytuj | edytuj kod]

  • pasaż Edwarda Abramowskiego – ciągnie się równolegle do ul. Abramowskiego, na przedłużeniu ul. Brzeźnej, po południowej stronie „katakumb”, przez tereny dawnego ogrodu Stefana Barcińskiego (syna Salomona), łącząc – jak i ulica – ul. Henryka Sienkiewicza z ul. Jana Kilińskiego; w 2016 roku został zmodernizowany w ramach budżetu obywatelskiego kosztem 840 000 zł – alejka spacerowa zyskała nową nawierzchnię, wzdłuż niej wybudowano ścieżkę rowerową i tor do jazdy na rolkach[70],
  • osiedle mieszkaniowe Barciński Park – rozciąga się między ulicami Henryka Sienkiewicza i Jana Kilińskiego oraz między pasażem Edwarda Abramowskiego a ul. Tylną, obejmując teren dawnej fabryki wyrobów wełnianych Salomona Barcińskiego, założonej w 1884 roku (po II wojnie światowej znacjonalizowanej jako Państwowe Zakłady Przemysłu Wełnianego nr 3 im. 9 Maja); główny gmach przędzalni przekształcono w budynek mieszkalny pod nazwą Barciński Lofty i Apartamenty; w okresie od września 2006 do końca 2016 roku deweloper (SGI S.A.) ukończył pięć części osiedla, w 2017 trwała budowa części Barciński Park VI[71],
  • XIX-wieczna willa Stefana Barcińskiego przy ul. Jana Kilińskiego 177 (75 m)[f],
  • Wojewódzka Stacja Ratownictwa Medycznego w Łodzi przy ul. Henryka Sienkiewicza 137/141 (90 m)[g],
  • pałac Oskara Kona wzniesiony w latach 1895–1903 według projektu Franciszka Chełmińskiego przy ul. Targowej 61/63 – siedziba PWSFTviT im. Leona Schillera (200 m)[f],
  • „Beczki Grohmana” – brama z 1896 roku przy ul. Targowej 46, zaprojektowana przez Franciszka Chełmińskiego, prowadząca do tkalni dawnych Zjednoczonych Zakładów Włókienniczych Karola Scheiblera i Ludwika Grohmana S.A., działających po II wojnie światowej do 1995 roku (po wielokrotnych zmianach nazwy) jako Łódzkie Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. Obrońców Pokoju „Uniontex”, a do upadłości w roku 2006 – jako Uniontex S.A. (220 m)[f],
  • park im. Jana Kilińskiego (dawny ogród Ludwika Grohmana) u zbiegu ulic Jana Kilińskiego i ks. bpa Wincentego Tymienieckiego (220 m)[f],
  • willa Ludwika Grohmana z lat 1881–84, projektu Hilarego Majewskiego w stylu włoskiego renesansu – przy ul. Tylnej 9/11 (300 m)[f].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Z pewnością nie istniała jeszcze około roku 1880 – brak jej na mapie odtwarzającej układ miasta w tym okresie[6]. Nie istnieje także na Planie Łodzi dołączonym do wydanego w 1897 roku przez Emila Skiwskiego Przewodnika illustrowanego po Warszawie, Łodzi i okolicach fabrycznych[7]. Słownik nazewnictwa miejskiego Łodzi podaje, że została wytyczona dopiero w 1898 r. (jako ul. Gubernatorska)[8], natomiast Ryszard Bonisławski i Joanna Podolska twierdzą, że powstała dopiero po roku 1898 jako ulica Gubernialna[9].
  2. ↑ a b W Bazie: Ulice Łodzi podano pisownię Gouvernerstraße[14].
  3. ↑ Właścicielka sklepu nosiła nazwisko Sadowska po pierwszym mężu, zmarłym w październiku 1918 r. W lutym 1923 r. była już żoną Antoniego Wieczorka, wdowca po Antoninie z Kłosińskich[19].
  4. ↑ Posiedzenie rozpoczęło się o godz. 21:10, a zakończyło o północy z powodu zdekompletowania sali[23][24].
  5. ↑ W tekście oryginalnym: ruchu współdzielczego.
  6. ↑ a b c d e Odległość podano w linii prostej od skrzyżowania z ul. Henryka Sienkiewicza.
  7. ↑ Odległość podano w linii prostej od skrzyżowania z ul. Jana Kilińskiego.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ jc. Od 30 października. Kolejna zmiana organizacji ruchu na ulicach Śródmieścia. „Dziennik Łódzki”. Rok XXX (nr 253 (8053)), s. 3, 1974-10-29. Łódź: Łódzkie Wydawnictwo Prasowe RSW „Prasa-Książka-Ruch”. ISSN 1898-3111. [dostęp 2017-03-29]. 
  2. ↑ Wykaz ulic miasta Łodzi zaliczonych do kategorii dróg powiatowych. Stan na dzień 01.01.2017 r.. [w:] Strona Zarządu Dróg i Transportu w Łodzi. zdit.uml.lodz.pl > utrzymanie dróg > Wykaz dróg publicznych > Drogi powiatowe [on-line]. Zarząd Dróg i Transportu w Łodzi, 2017-01-02. s. 1, poz. 5. [dostęp 2017-03-29].
  3. ↑ Wykaz numerów dróg publicznych powiatowych na obszarze województwa łódzkiego (Załącznik nr 2 do uchwały nr 34/12 Zarządu Województwa Łódzkiego z dnia 16 stycznia 2012 r.). „Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego”. 2012 (poz. 290), s. 4, poz. 1; s. 5, poz. 69, 2012-01-27. Łódź: Zarząd Województwa Łódzkiego. [dostęp 2017-03-29]. 
  4. ↑ Spis ulic Łodzi A–O [wraz z przynależnością do parafii]. [w:] Strona archidiecezji łódzkiej. archidiecezja.lodz.pl > Parafie – Spis ulic Łodzi A–O [on-line]. Archidiecezja Łódzka, 2016-08-26. [dostęp 2017-03-29].
  5. ↑ Mapa Łodzi w Geoportalu Województwa Łódzkiego, Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego. Departament Geodezji i Kartografii [dostęp 2017-03-29].
  6. ↑ Jacek Wesołowski: Łódź w okresie wielkoprzemysłowym [mapa 1: Układ przestrzenny miasta ok. 1880 r.]. W: Stanisław Liszewski (red.): Atlas miasta Łodzi. Wyd. I. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe. Urząd Miasta Łodzi. Wydział Geodezji, Katastru i Inwentaryzacji, 2002, s. V. ISBN 83-87749-49-4. [dostęp 2017-03-29].
  7. ↑ Plan Łodzi. W: Przewodnik illustrowany po Warszawie, Łodzi i okolicach fabrycznych. Warszawa: Emil Skiwski, 1897, s. 359 (skan 189). [dostęp 2017-03-29].
  8. ↑ a b Bieńkowska, Umińska-Tytoń ↓.
  9. ↑ a b c d e f Podolska i Bonisławski 2007 ↓, s. 4.
  10. ↑ a b Władysław Starzyński: Mapa Starzyńskiego (1894–1896). [w:] Strona Łódzkiego Internetowego Systemu Informacji o Terenie „InterSIT”. mapa.lodz.pl > Mapy tematyczne > Mapy historyczne [on-line]. Łódzki Ośrodek Geodezji, Urząd Miasta Łodzi, 2013. [dostęp 2017-03-29]. (ros.). (Na stronie docelowej należy zaznaczyć w panelu bocznym „Warstwy” w części „Mapy historyczne”: Mapa Starzyńskiego (1894–1896); opcjonalnie można wyłączyć pozycję Struktura Miasta).
  11. ↑ Bieńkowska i Umińska-Tytoń 2013 ↓, s. 49 (PDF – 3).
  12. ↑ Arkadiusz Grzegorczyk (red.), Ilustrowana encyklopedia historii Łodzi (suplement historyczny miesięcznika „Piotrkowska 104”), t. Zeszyt 6, Łódź: Urząd Miasta Łodzi – Biuro Analiz Medialnych i Wydawnictw, 2010, 186 (PDF – 37), ISSN 1731-092X [dostęp 2017-03-29].
  13. ↑ a b c Anna Gronczewska: Limanowskiego, Abramowskiego, Włókiennicza: klimat łódzkich ulic, który przeszedł do historii. [w:] Portal „Dziennika Łódzkiego”. dzienniklodzki.pl > Wiadomości > Łódź > Kocham Łódź [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2014-09-28. s. 3. [dostęp 2017-03-29].
  14. ↑ a b c d e f g Horodecki (red.) 2017 ↓.
  15. ↑ Joanna Sosnowska, Aneta Bołdyrew. Inicjatywy łódzkiego Kościoła rzymskokatolickiego w sferze opieki nad dziećmi w latach 1914–1918 na przykładzie Towarzystwa Schronisk św. Stanisława Kostki. „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne”. T. 16, s. 50–51 (PDF – 12–13), 2015. Janusz R. Budziński (red. nacz.). Piotrków Trybunalski: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych, UJK, Filia w Piotrkowie Trybunalskim. ISSN 2081-2663. [dostęp 2017-03-29]. 
  16. ↑ Miejskie Szkoły Elementarne. „Informator m. Łodzi z kalendarzem na rok 1919”. Rok pierwszy, s. 153 (wersja cyfrowa – 149), 1919. Komisja Redakcyjna: A. Gaerne, M. Hertz, J. Klocman, A. Milker, J. Pełka, J. Woyciechowski. Łódź: Wydział Statystyczny Magistratu m. Łodzi. [dostęp 2017-04-17]. 
  17. ↑ Żumański (red.) 1937–1939 ↓, s. 9, 38 (PDF – 23, 52).
  18. ↑ Żumański (red.) 1937–1939 ↓, s. 84, 89 (PDF – 98, 103).
  19. ↑ Czerwińska 2013 ↓, s. 29.
  20. ↑ a b c Czerwińska 2013 ↓, s. 28–34.
  21. ↑ Bieńkowska i Umińska-Tytoń 2013 ↓, s. 49–50, 55 (PDF – 3–4, 9).
  22. ↑ a b Dz. Zarz. m. Łodzi z 23 czerwca 1925 ↓, s. 9.
  23. ↑ Protokół... (cz. 1) 1925 ↓, s. 4.
  24. ↑ Protokół... (cz. 4) 1925 ↓, s. 11.
  25. ↑ a b Protokół... (cz. 4) 1925 ↓, s. 10–11.
  26. ↑ a b Kamienica przy ul. Wólczańskiej. [w:] Strona „Karl Dedecius. Literatura – Dialog – Europa”. muzeum-lodz.pl > Muzeum > Projekty > Karl Dedecius. Literatura – Dialog – Europa > link w akapicie: Wędrówka po Łodzi z Karlem Dedeciusem > Aktualności [on-line]. Muzeum Miasta Łodzi, 2015-06-17. [dostęp 2017-03-29].
  27. ↑ a b c d e f Wiesław Pierzchała: Czy uda się odnowić „Abramkę”, jedno z magicznych miejsc Łodzi? [ZDJĘCIA]. [w:] Portal „Dziennika Łódzkiego”. dzienniklodzki.pl > Aktualności [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2015-03-15. [dostęp 2017-03-29].
  28. ↑ a b Straßenverzeichnis von Litzmannstadt 1941 ↓, s. 33 (PDF – 35).
  29. ↑ a b Straßenverzeichnis von Litzmannstadt 1941 ↓, s. 3, 56 (PDF – 5, 58).
  30. ↑ Bieńkowska i Umińska-Tytoń 2013 ↓, s. 55 (PDF – 9).
  31. ↑ MB: Katakumby na „Abramce”. [w:] Portal „Interia”. interia.pl > Fakty > Lokalne [on-line]. Interia.pl, 2007-07-12. [dostęp 2017-03-29].
  32. ↑ Zarządzenie Prezydenta m. Łodzi z dnia 29 marca 1947 r. w sprawie ustalenia postoju dorożek samochodowych i konnych. „Dziennik Urzędowy Zarządu Miejskiego w Łodzi”, s. 83 (PDF – 3), 1947-04-30. Łódź: Zarząd Miejski w Łodzi. [dostęp 2017-03-31]. 
  33. ↑ Kmieciak 2016 ↓, s. 1, 5–6.
  34. ↑ a b Włodzimierz Hyży, Waldemar Fortecki: Linia 77. [w:] Strona „BUSLODZ.PL4. Łódzkie autobusy i tramwaje”. buslodz.pl > Linie – Zwykłe > 77 [on-line]. BUSLODZ.PL – Łódzkie autobusy i tramwaje, 2005–2017. [dostęp 2017-03-29].
  35. ↑ a b Ostrowska (red.), Dworak (red.) 1969 ↓.
  36. ↑ a b Wojciech Dębski: Linia autobusowa 55. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Autobusy – Linie > 55 – więcej informacji [on-line]. Wojciech Dębski, 2006. [dostęp 2017-03-29].
  37. ↑ a b Włodzimierz Hyży, Waldemar Fortecki: Linia 55. [w:] Strona „BUSLODZ.PL4. Łódzkie autobusy i tramwaje”. buslodz.pl > Linie – Zwykłe > 55 [on-line]. BUSLODZ.PL – Łódzkie autobusy i tramwaje, 2005–2017. [dostęp 2017-03-29].
  38. ↑ Kazimierz Jamroz i in.: Wykaz ulic i skrzyżowań wraz z liczbą wypadków i ich ofiar. W: Kazimierz Jamroz, Marcin Budzyński, Andrzej Zalewski, Joanna Żukowska, Izabela Oskarbska: Miejski Program Poprawy Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego w Łodzi na lata 2014 – 2020. Gdańsk: maj 2014, s. 97 (PDF – 100), poz. 192. [dostęp 2017-12-05]. (Załącznik 1; w tytule tabeli błędnie podano lata 2010–2013 zamiast 2011–2013).
  39. ↑ mek: Abramka Fest: Warsztaty parkour na Abramowskiego [ZDJĘCIA]. [w:] Portal „Dziennika Łódzkiego”. dzienniklodzki.pl > Wiadomości [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2013-06-25. [dostęp 2017-03-29].
  40. ↑ mek: „Bramogranie”. Artyści Teatru Pinokio zagrali na Abramowskiego [ZDJĘCIA]. [w:] Portal „Dziennika Łódzkiego”. dzienniklodzki.pl > Kultura [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2014-08-30. [dostęp 2017-03-29].
  41. ↑ Kmieciak 2016 ↓, s. 9.
  42. ↑ mr: Katakumby przestaną szpecić pasaż Abramowskiego. [w:] Portal „Expressu Ilustrowanego”. expressilustrowany.pl > Łódź [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2017-02-03. [dostęp 2017-03-29].
  43. ↑ DŁ: Pasaż Abramowskiego. Katakumby przestaną straszyć [ZDJĘCIA, WIZUALIZACJE]. [w:] Portal „Dziennika Łódzkiego”. dzienniklodzki.pl > Wiadomości > Łódź [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2017-02-23. [dostęp 2017-03-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-06)].
  44. ↑ Wiesław Pierzchała: Komórki na Abramowskiego. Pergole zamiast katakumb [ZDJĘCIA]. [w:] Portal „Dziennika Łódzkiego”. dzienniklodzki.pl > Aktualności [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2017-03-05. [dostęp 2017-03-29].
  45. ↑ jw: Pasaż Abramowskiego w Łodzi. Wkrótce przetarg na przebudowę komórek. [w:] Portal „Dziennika Łódzkiego”. dzienniklodzki.pl > Nieruchomości [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2017-09-28. [dostęp 2020-11-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-23)].
  46. ↑ Maciej Kałach: Budują pasaż przy Abramowskiego w Łodzi [ZDJĘCIA, FILM]. [w:] Portal „Dziennika Łódzkiego”. dzienniklodzki.pl > Wiadomości > Łódź [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2017-12-05. [dostęp 2017-12-05].
  47. ↑ Wiesław Pierzchała: Ulica Abramowskiego w Łodzi. Drewniana tężnia zastąpi słynne katakumby w pasażu Abramowskiego. Rozpoczęły się prace rozbiórkowe [ZDJĘCIA]. [w:] Portal „Dziennika Łódzkiego”. dzienniklodzki.pl > Wiadomości > Łódź [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2018-03-18. [dostęp 2018-03-18].
  48. ↑ Formularz zgłoszeniowy propozycji zadania do budżetu obywatelskiego 2017/2018. Numer identyfikacyjny zadania S0027KA. [w:] Portal Urzędu Miasta Łodzi. uml.lodz.pl > Dla mieszkańców – Budżet Obywatelski > 2017/2018 > Zgłoszone wnioski do BO > Śródmieście > Katedralna (poz. 16) [on-line]. Urząd Miasta Łodzi, 2017-03-13. s. 1–2. [dostęp 2017-10-21].
  49. ↑ Formularz zgłoszeniowy propozycji zadania do budżetu obywatelskiego 2017/2018. Numer identyfikacyjny zadania S0042KA. [w:] Portal Urzędu Miasta Łodzi. uml.lodz.pl > Dla mieszkańców – Budżet Obywatelski > 2017/2018 > Zgłoszone wnioski do BO > Śródmieście > Katedralna (poz. 24) [on-line]. Urząd Miasta Łodzi, 2017-03-13. s. 1–3. [dostęp 2017-10-21].
  50. ↑ Wyniki głosowania na propozycje zadań w rejonie Śródmieście zgłoszone do budżetu obywatelskiego 2017/2018. [w:] Portal Urzędu Miasta Łodzi. uml.lodz.pl > Dla mieszkańców – Budżet Obywatelski > Wyniki BO 2017/2018 > Wyniki Śródmieście [on-line]. Urząd Miasta Łodzi, 2017-10-19. s. 1, poz. 6 i 1. [dostęp 2017-10-21].
  51. ↑ Kmieciak 2016 ↓, s. 12.
  52. ↑ Kmieciak 2016 ↓, s. 11.
  53. ↑ Kmieciak 2016 ↓, s. 10.
  54. ↑ Marcin Markowski: Krótki film o przemocy w szkole. Obejrzyj „Jeden krok”. [w:] Portal „Gazety Wyborczej”. wyborcza.pl > Łódź > Wiadomości [on-line]. Agora S.A., 2011-08-25. [dostęp 2017-03-29].
  55. ↑ Jaskółka w bazie filmpolski.pl
  56. ↑ Marek Kuprowski (prow.): „Jaskółka” szybuje. Stan Borys u następcy Skolimowskiego [To Jest Kino]. [w:] Magazyn filmowy „To jest kino” w portalu YouTube. [on-line]. Agora S.A./YouTube., 2014-05-16. [dostęp 2017-03-29].
  57. ↑ (rs): „Sąsiady”. Z planu filmu – Mariusz Pudzianowski chodzi po kolędzie [zdjęcia]. [w:] Portal „Expressu Ilustrowanego”. expressilustrowany.pl > aktualności [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2013-12-03. [dostęp 2017-03-29].
  58. ↑ Sąsiady w bazie filmpolski.pl
  59. ↑ Podolska i Bonisławski 2007 ↓, s. 4, 16.
  60. ↑ Żumański (red.) 1937–1939 ↓, s. 89 (PDF – 103).
  61. ↑ Bartosz Stępień: Uniwersal. [w:] Strona „Łódzkie Murale”. murale.mnc.pl [on-line]. Łódzkie Murale, 2012-02-01. [dostęp 2017-03-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-07-25)].
  62. ↑ Murale PRL w Łodzi. Niewiele z nich się zachowało [ZDJĘCIA]. [w:] Portal „Dziennika Łódzkiego”. dzienniklodzki.pl > Wiadomości [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2013-11-24. s. 9 (w galerii zdjęć). [dostęp 2017-03-29].
  63. ↑ Wykaz kart adresowych gminnej ewidencji zabytków miasta Łodzi. [w:] Portal Urzędu Miasta Łodzi. uml.lodz.pl > Miasto – Rewitalizacja i zabytki > Ewidencja Zabytków [on-line]. Urząd Miasta Łodzi, 2016-08-05. s. 1. [dostęp 2017-03-29].
  64. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., lipiec 2013, s. 698 [zarchiwizowane 2013-07-15].
  65. ↑ Aktualne trasy i rozkłady jazdy. [w:] Strona MPK – Łódź. mpk.lodz.pl > Rozkłady jazdy [on-line]. MPK – Łódź Spółka z o.o., 2017-03-01. [dostęp 2017-03-29].
  66. ↑ [Widok przystanku w Google Street View]. [w:] Mapy Google [on-line]. Google, 2014. [dostęp 2017-03-29].
  67. ↑ Wykaz przystanków komunikacyjnych zlokalizowanych na terenie miasta Łodzi, których właścicielem lub zarządzającym jest miasto Łódź (Załącznik nr 1 do uchwały nr XXV/585/16 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 10 lutego 2016 r.). „Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego”. 2016 (poz. 1196), s. 2, poz. 1, 2016-03-14. Łódź: Zarząd Województwa Łódzkiego. [dostęp 2017-03-29]. 
  68. ↑ Abramowskiego – Sienkiewicza (0001). [w:] Strona MPK – Łódź. mpk.lodz.pl > Znajdź przystanek: 0001 > Sienkiewicza (0001) [on-line]. MPK – Łódź Spółka z o.o., 2017-03-01. [dostęp 2017-03-29].
  69. ↑ Karol Matuszewski: [C0065] Zmiany tras autobusowych w rejonie Dworca Łódź-Widzew. [w:] Strona „BUSLODZ.PL4. Łódzkie autobusy i tramwaje”. buslodz.pl > Ciekawostki i informacje > Ciekawostki i informacje [on-line]. BUSLODZ.PL – Łódzkie autobusy i tramwaje, 2010-10-21. [dostęp 2017-03-29].
  70. ↑ Jacek Losik: Modernizacja pasażu Abramowskiego w Łodzi. Powstał tor dla rolkarzy i rowerzystów. [w:] Portal „Dziennika Łódzkiego”. dzienniklodzki.pl > Wiadomości > Łódź [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2016-09-12. [dostęp 2017-03-29].
  71. ↑ Barciński Park. [w:] Baza polskich inwestycji budowlanych „Urbanity.pl”. urbanity.pl > Szukaj: Barciński Park [on-line]. urbanity.pl, 2013–2017. [dostęp 2017-03-29].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ulica_Edwarda_Abramowskiego_w_Łodzi&oldid=71838053”