Ulica Grabiszyńska we Wrocławiu
| Przedmieście Świdnickie, Gajowice, Grabiszyn‑Grabiszynek | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 początkowy odcinek Grabiszyńskiej, widok z wieżowca Lotos przy pl. Legionów[a] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Długość |
4580 m | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Wrocławia  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 51,097956°N 16,993628°E/51,097956 16,993628 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ulica Grabiszyńska – jedna z najdłuższych ulic we Wrocławiu (ponad 4,5 km), biegnąca od placu Legionów w kierunku południowo-zachodnim, dawnym traktem do Kątów Wrocławskich. Nazwę swoją (także niemiecką sprzed 1945 r. – Gräbschener Straße, dawniej Gräbschener Gasse) zawdzięcza osiedlom Grabiszyn-Grabiszynek, przez które przebiega.
Opis[edytuj | edytuj kod]
Przedłużeniem ulicy w kierunku historycznego centrum miasta jest ulica Sądowa, dalej przechodząca w Krupniczą. Początek Grabiszyńskiej znajduje się na skrzyżowaniu z ulicą Piłsudskiego przy placu Legionów, skąd ciągnie się prostym odcinkiem długości 3,25 km na południowy zachód – obok m.in. kościoła św. Elżbiety (wybudowanego w 1893), schronu („bunkra”) Richarda Konwiarza, dawnej zajezdni autobusowej (obecnie w tym miejscu istnieje Centrum Historii Zajezdnia) oraz fabryk Hutmen (dawne Metalhüttenwerke Schaefer & Schael) i FAT – do skrzyżowania z ulicami Ostrowskiego, Klecińską i aleją Hallera na Grabiszynku. Tam skręca nieco bardziej na południe i mijając cmentarz Grabiszyński zmierza w kierunku Oporowa. Kończy się na granicy osiedli, na Moście Oporowskim nad rzeką Ślęzą koło cmentarza Żołnierzy Polskich (z charakterystycznym pomnikiem na wzgórzu) i końcowej pętli tramwajowej[b]. Za mostem, już na Oporowie, jej nazwa zmienia się na ul. Solskiego.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Przed nakazanym przez Napoleona po jego zwycięstwie nad Prusami na początku XIX wieku zburzeniem fortyfikacji miejskich ulica Grabiszyńska była podmiejskim traktem przechodzącym przez wzmiankowaną już w 1149 r. wieś Gräbschen, będącą niegdyś własnością opactwa św. Wincentego na Ołbinie. Droga do tej wsi, aż do początków XIX wieku na swojej niemal całej długości biegnąca wśród ogrodów warzywnych, wzmiankowana była po raz pierwszy w roku 1465, a nazwa „droga grabiszyńska” pojawiła się w zapiskach z 1499[1]. W 1808 r. podczas likwidacji murów przeprowadzono szeroko zakrojoną operację włączenia przedmieść pod jurysdykcję miejską. Objęła ona między innymi część terenu wzdłuż dzisiejszej ulicy Grabiszyńskiej[c]. Umieszczone były przy niej rogatki miejskie (Canthner Barriere, Rogatka Kącka, od niem. nazwy Kątów Wrocławskich: Canth[d]), do ok. 1870 r. w budynku nr 48 (okolica skrzyżowania z dzisiejszą ul. Jęczmienną), potem pod numerem 137 (dzisiejsze skrzyżowanie z ul. Stalową).
W roku 1823 drogę zaliczono do kategorii ulic o charakterze miejskim, ale miejska zabudowa zaczęła się tu pojawiać dopiero od około roku 1860. W kolejnych dziesięcioleciach oprócz kamienic czynszowych wybudowano wzdłuż tej ulicy także obiekty użyteczności publicznej i fabryki, w tym (oprócz wspomnianych wcześniej) także Israelitisches Waisen-Verpflegungs-Anstalt (sierociniec żydowski, potem przedszkole[e], obecnie Wrocławska Akademia Tańca i Choreografii), redakcję Schlesische Tageszeitung, browar Hopf & Görcke, papiernię Papierfabrik Schwinge & Stehr i inne.
Podczas oblężenia Wrocławia w 1945 r. większość zabudowy (szacuje się, że 80%[1]) wzdłuż tej ulicy legła w gruzach, zachowały się tylko – bardzo mocno uszkodzone – nieliczne kamienice i obiekty, w tym zniszczony w 50% kościół św. Elżbiety z klasztorem i szpitalem (przy czym wyposażenie szpitala Niemcy przed wkroczeniem Rosjan wyrzucili na podwórze i podpalili[1]). Większość współczesnej zabudowy tej ulicy pochodzi z okresu lat 60. i lat 70. XX wieku (m. in. w początkowym odcinku ulicy osiedle mieszkaniowe Plac PKWN, budynki wg projektu punktowców przy ulicy Mikołaja Reja 4, 6, 8, dalej Osiedle Gajowice). Ulica w tym czasie została też znacząco poszerzona[1], dzięki czemu większa jej część (od pl. Legionów do skrzyżowania z ul. Fiołkową) jest obecnie dwujezdniowa.
W latach 80. na ulicy dochodziło do starć z oddziałami milicji i ZOMO; jedno z najgwałtowniejszych miało miejsce w pół roku od wprowadzenia stanu wojennego, 13 czerwca 1982. Z tego powodu ulica zwana była potocznie „ZOMO-Strasse”[2].
Ulicą Grabiszyńską na całej jej długości biegnie obecnie dwutorowa linia tramwajowa, na większości odcinków umieszczona w wydzielonym torowisku pomiędzy jezdniami. Przed cmentarzem Grabiszyńskim tory tramwajowe przecinają jezdnię zachodnią[f] i biegną około 300 metrów wzdłuż wschodniego skraju jezdni; przy cmentarzu tramwaj jeszcze raz przecina jezdnię (tu znajduje się jest pierwsza pętla tramwajowa); tu zaczyna się ostatni, ok. 650-metrowy, odcinek tej linii tramwajowej (tym razem wzdłuż zachodniej strony ulicy), aż do pętli końcowej.
W roku 1980 w okolicach skrzyżowania z ul. Kolejową wybudowano kładkę dla pieszych. Zastąpiono nią zwykłe jednopoziomowe przejście – miejsce to było szczególnie niebezpieczne z racji natężonego ruchu kołowego, bardzo wąskiej wysepki obok torów tramwajowych i dużego potoku pieszych, zwłaszcza dzieci z pobliskiej szkoły podstawowej. W II połowie 2018 r. została ona jednak rozebrana – przywrócono jednopoziomowe przejście, dodano przejazd dla rowerów, wybudowano nowe przystanki tramwajowe, zamontowano sygnalizację świetlną[g].
Również w roku 2018 po północnej stronie ulicy wybudowano też drogę rowerową, która rozpoczyna się przy placu Legionów i kończy przy skrzyżowaniu z ul. Żelazną[3][4]. W 2019 roku na odcinku między budynkiem FAT a skrzyżowaniem z pl. Srebrnym wytyczono pas dla autobusów, tramwajów, taksówek, karetek oraz policji.
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Wieżowiec przy ul. Grabiszyńsiej 164, proj. Igora i Marii Tawryczewskich -
-
Widok w kierunku pl. Legionów i ul. Sądowej -
Wiadukt kolejowy nad ul. Grabiszyńską -
Grabiszyńska 103, kościół św. Elżbiety -
Grabiszyńska 61-65, dawny sierociniec
_Travelarz.jpg)
.jpg)
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Na fotografii wykonanej w roku 2007 widoczna jest nad jezdnią czerwonobrązowa kładka, która zlikwidowana została w roku 2018.
- ↑ Przy ul. Grabiszyńskiej znajduje się – oprócz końcowej – jeszcze jedna pętla tramwajowa, przy cmentarzu Grabiszyńskim.
- ↑ Na planie miasta C.Studta z 1853 roku widać, że Gräbschener Straße zaczynała się wówczas około 150 metrów bliżej centrum miasta, niż dzisiaj, od skrzyżowania z Kleine Tauentzien Str. (dzisiejsza ul.Świebodzka), bezpośrednio przy zabudowaniach więzienia (obecnego aresztu śledczego); na planie tym rejon ten umieszczony jest w kwadracie h4.
- ↑ Od roku 1930 nazwę tę zapisywano jako Kanth.
- ↑ W czasach PRL było to Przedszkole Nr 19.
- ↑ Łączy się ona w tym miejscu z jezdnią wschodnią; dalej ulica jest już jednojezdniowa.
- ↑ Kładka była w złym stanie technicznym z powodu zastosowania do jej budowy materiałów słabej jakości, a także nie spełniała współczesnych norm dostępności dla osób niepełnosprawnych[5]. 15 października 2018 r. zamknięto ją dla ruchu pieszego[6], a rozbiórkę ostatecznie zakończono 18 listopada 2018[7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Antkowiak 1970 ↓, s. 58–59.
- ↑ Beata Maciejewska: Dekady mojego Wrocławia. Lata 80. Gazeta Wyborcza, 2005-06-12. [dostęp 2017-12-01].
- ↑ Uwaga kierowcy! Zmiany na Grabiszyńskiej przez budowę drogi rowerowej. gazetawroclawska.pl, 2018-01-20. [dostęp 2018-01-24]. (pol.).
- ↑ Wrocław buduje trasę rowerową na ul. Grabiszyńskiej. transport-publiczny.pl, 2017-08-18. [dostęp 2018-01-24]. (pol.).
- ↑ Marcin Kaźmierczak: Zniknie kładka nad Grabiszyńską. Będzie przejście dla pieszych i nowe przystanki tramwajowe. gazetawroclawska.pl, 2018-06-08. [dostęp 2018-06-13]. (pol.).
- ↑ Kładki we Wrocławiu. Wyburzone, remontowane, nowe. gazetawroclawska.pl, 2017-10-15. [dostęp 2018-10-17]. (pol.).
- ↑ Kładka zniknęła nad Grabiszyńską. Tak teraz wygląda ulica. gazetawroclawska.pl, 2018-11-18. [dostęp 2018-11-18]. (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Zygmunt Antkowiak: Ulice i place Wrocławia. T. 11. Wrocław: Ossolineum, 1970, s. 58–59, seria: Biblioteka wrocławska.
- Encyklopedia Wrocławia, wyd. I, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2000, s. 235, ISBN 83-7023-749-5.