Umowa paryska
Umowa paryska zwana czasem porozumieniem paryskim – polityczne i pozakonstytucyjne zobowiązanie się prezydenta RP na uchodźstwie do wykonywania swoich uprawnień w porozumieniu z premierem.
30 listopada 1939 roku prezydent Władysław Raczkiewicz w przemówieniu do kraju wygłoszonym w polskiej rozgłośni radia paryskiego stwierdził: W ramach konstytucji kwietniowej postanowiłem te jej przepisy, które uprawniają mnie do samodzielnego działania, wykonywać w ścisłym porozumieniu z prezesem Rady Ministrów. Prezydent, zrzekając się w ten sposób prerogatyw, osłabił swoją pozycję ustrojową w konstytucji kwietniowej, która dawała mu władzę niemalże absolutną[1]. Do uprawień, których dotyczyła umowa, należały (art. 13 ust. 2 konstytucji kwietniowej):
- wskazywanie jednego z kandydatów na Prezydenta Rzeczypospolitej i zarządzanie głosowania powszechnego;
- wyznaczenie na czas wojny następcy Prezydenta Rzeczypospolitej;
- mianowanie i odwoływanie Prezesa Rady Ministrów, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i Prezesa Najwyższej Izby Kontroli;
- mianowanie i zwalnianie Naczelnego Wodza i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych;
- powoływanie sędziów Trybunału Stanu;
- powoływanie senatorów piastujących mandat z wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej;
- mianowanie i zwalnianie Szefa i urzędników Kancelarii Cywilnej;
- rozwiązywanie Sejmu i Senatu przed upływem kadencji;
- oddawanie członków Rządu pod sąd Trybunału Stanu;
- stosowanie prawa łaski.
Podkreślić należy wyraźnie niekonstytucyjny charakter tej umowy. Prezydent nie miał bowiem możliwości scedowania swoich osobistych uprawnień na inną osobę, czyniąc to wyłącznie na podstawie własnej deklaracji – mogło to nastąpić wyłącznie poprzez nowelizację przepisów konstytucji, a tej mocy prezydent, nawet w czasie stanu wojennego, nie miał[1]. Umowa stanowiła jednak istotny element z punktu widzenia bieżącej polityki wewnętrznej rządu na uchodźstwie, będący wyrazem pewnego kompromisu pomiędzy przedstawicielami sanacji, z którą związany był prezydent Raczkiewicz, a opozycją reprezentowaną przez premiera gen. Władysława Sikorskiego, którego obóz polityczny nie uznawał konstytucji kwietniowej za legalną[2].
Oficjalny charakter umowa paryska zyskała po opublikowaniu jej tekstu w Monitorze Polskim, co miało miejsce 9 grudnia 1939 roku w Angers[3].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Krzysztof Prokop. Uprawnienia nadzwyczajne Prezydenta Rzeczypospolitej w świetle przepisów konstytucji kwietniowej z 1935 r.. „Miscellanea Historico-Iuridica”. tom XXVIII, s. 221, 2019.
- ↑ Jacek Majchrowski: Rząd polski na wychodźstwie. Uniwersytet Jagielloński, s. 511.
- ↑ Monitor Polski 1939 Nr 271-276
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Problematyka zmiany Konstytucji kwietniowej w czasie II wojny światowej. isp.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-10-16)].
- Przekazanie władzy Sikorskiemu