Pokrzywowate

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Urticaceae)
Pokrzywowate
Ilustracja
Pokrzywa zwyczajna
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

różowce

Rodzina

pokrzywowate

Nazwa systematyczna
Urticaceae Juss.
Gen.Pl.:400, 1789

Pokrzywowate (Urticaceae Juss.) – rodzina roślin zielnych z rzędu różowców (Rosales). Należą tu 54 rodzaje z ok. 2,6 tysiącem gatunków (z czego ok. 1,2 tys. to w niemal równych częściach dwa rodzaje – pilea Pilea i Elatostema)[2]. Rodzina o zasięgu globalnym – brak jej przedstawicieli tylko na obszarach pokrytych wieczną zmarzliną i skrajnie suchych. Najwięcej gatunków spotykanych jest w tropikach, ale liczne rosną także w klimacie umiarkowanym[3]. Do flory Polski zaliczane są tylko rośliny z dwóch rodzajów: parietaria i pokrzywa[4]. Pokrzywowate rosną w różnorodnych siedliskach, często w lasach, zwłaszcza w równikowych, często jako pnącza i epifity, poza tym na mokradłach, na siedliskach ruderalnych[5]. Wiele roślin wyposażonych jest we włoski parzące, w tym pokrzywy i szczególnie piekące – rośliny z rodzaju Dendrocnide[5]. Rośliny zwykle wiatropylne[6], przy czym pyłek pokrzyw stanowi istotny alergen[5].

Duże znaczenie ekonomiczne jako rośliny włóknodajne mają szczmiel biały Boehmeria nivea i Laportea canadensis[5], ale włókien dostarczają też inni przedstawiciele tych i innych rodzajów, np. pokrzywa zwyczajna[3]. Różne gatunki z rodzajów pokrzywa Urtica, laportea Laportea i Girardinia spożywane są jako warzywo, a Pouzolzia tuberosa dostarcza jadalnych bulw[3]. Jadalne owoce mają m.in. Oreocnide frutescens[7], Debregeasia longifolia i Pourouma cecropiifolia[3]. Bardzo popularnymi roślinami ozdobnymi uprawianymi w doniczkach są rozmaite gatunki z rodzaju pilea Pilea oraz solejrolia rozesłana Soleirolia soleirolii, rosnące czasem także jako chwasty w szklarniach[5].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Narys kwiatowy pokrzywy
Pokrzywa zwyczajna
Pokrój
Rośliny zielne (jednoroczne i byliny), czasem o łodygach gruboszowatych, drzewa, zwykle niezbyt wysokie (do 15 m), o miękkim drewnie[5], często pachykauliczne (słabo rozgałęzione)[6] oraz wysoko wspinające się pnącza[5]. Rośliny zdrewniałe często z korzeniami podporowymi i oddechowymi[3]. Przedstawiciele plemienia Urticeae wyróżniają się obecnością włosków parzących pokrywających pędy. U licznych przedstawicieli w liściach i łodygach obecne są cystolity[5]. Rośliny zazwyczaj bez soku mlecznego[6].
Liście
Skrętoległe lub naprzeciwległe[5], pojedyncze, czasem klapowane i tylko u roślin z plemienia Cecropieae dłoniasto złożone[6]. Przylistki różnie wykształcone (brak u niektórych przedstawicieli Boehmerieae), czasem okazałe i obejmujące łodygę, ale zwykle szybko opadające. U części przedstawicieli liście siedzące, u innych ogonkowe, przy czym ogonek liściowy sięgać może nasady blaszki (u większości) lub jej środkowej części (Cecropieae)[3]. Blaszka często nieco asymetryczna i z trzema głównymi żyłkami przewodzącymi rozchodzącymi się od jej nasady[5].
Kwiaty
Rozdzielnopłciowe, rośliny dwupienne i jednopienne, rzadko kwiaty obupłciowe (czasem u Parietarieae). Kwiaty zebrane w kwiatostany wierzchotkowate wyrastające zwykle w kątach liści, czasem skupiające się w gęste główki, często wyciągnięte i luźne w postaci gron, kłosów, nibybaldachów, zwykle wsparte podsadką[5][3]. Rzadko kwiatostany zredukowane do dwóch czy pojedynczych kwiatów[5]. Poszczególne kwiaty niepozorne – zwykle drobne (do 2 mm średnicy) i zielonkawe[5]. Kwiaty męskie z okwiatem składającym się zwykle z 3–5 listków, czasem tylko z jednym lub dwoma. W kwiatach żeńskich listki okwiatu też w liczbie 3–5 (często zrośnięte u dołu w rurkę), ale też często ich brak[5]. Pręcików jest tyle co listków okwiatu, są zagięte do środka i gwałtownie prostują się wyrzucając pyłek z pylników. W kwiatach żeńskich znajduje się górna zalążnia powstająca pierwotnie z dwóch owocolistków, z których jeden ulega jednak redukcji. Stąd zalążnia z jedną komorą i pojedynczym zalążkiem[5]. Znamię różnie wykształcone – siedzące lub wzniesione na pojedynczej szyjce słupka[3][5].
Owoce
Zwykle drobna niełupka, często otulona trwałymi listkami okwiatu i czasem także listkami podkwiatowymi[5], u części przedstawicieli mięśniejącymi[3], stąd owoc przypomina pestkowca[6].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Parietaria lekarska
Pilea involucrata
Pilea cadierei
Pellionia repens
Laportea canadensis
Soleirolia soleirolii
Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina od czasu systemu APG II z 2003 klasyfikowana[5] jako siostrzana dla morwowatych Moraceae w obrębie rzędu różowców Rosales w kladzie różowych roślin okrytonasiennych[2]. Od dawna łączona była z morwowatymi, konopiowatymi, wiązowatymi i wyodrębnianymi Cecropiaceae, ale pozycja systematyczna tej grupy pozostawała niejasna do czasu zastosowania metod molekularnych na przełomie XX i XXI wieku. Wcześniej w różnych systemach rodzina zaliczana była do takich rzędów jak: oczarowce Hamamelidales, wilczomleczowce Euphorbiales, bukowce Fagales i ślazowce Malvales[5].

różowce

różowate Rosaceae





szakłakowate Rhamnaceae




oliwnikowate Elaeagnaceae




Dirachmaceae



Barbeyaceae







wiązowate Ulmaceae




konopiowate Cannabaceae




morwowate Moraceae



pokrzywowate Urticaceae







Wykaz plemion i rodzajów[2]

Plemię Cecropieae Gaudichaud (syn. Cecropiaceae C. C. Berg)

Plemię Boehmerieae Gaudichaud

Rodzaje Rousselia i Parietaria bywają wyodrębniane w plemię Parietarieae, a Forsskaolea i Droguetia w Forsskaoleae[2].

Plemię Elatostemateae Gaudichaud

Plemię Urticeae Lamarck & de Candolle:

Incertae sedis:

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b c d e Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-01-19] (ang.).
  3. a b c d e f g h i Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 275-276. ISBN 978-1842466346.
  4. Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular Plants of Poland - A Checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 1995. ISBN 83-85444-38-6.
  5. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Heywood V.H., Brummitt R.K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 327-328. ISBN 1-55407-206-9.
  6. a b c d e David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 955, DOI10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  7. Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 168. ISBN 0-333-73003-8.