Wąwóz Kraków
 Górna część Wąwozu Kraków | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Rodzaj obiektu | |
Położenie na mapie Tatr  | |
Położenie na mapie Karpat  | |
| 49°14′12,1200″N 19°52′18,8400″E/49,236700 19,871900 | |
Wąwóz Kraków[1][2] lub Kraków[3] – boczna, orograficznie prawa odnoga Doliny Kościeliskiej w polskich Tatrach Zachodnich, wcięta głęboko w stoki masywu Ciemniaka i Upłaziańskiej Kopy[4].
Topografia[edytuj | edytuj kod]
Ma łączną długość ok. 3 km i powierzchnię ok. 2,3 km². Wylot znajduje się na wysokości ok. 1040 m n.p.m., tuż przed Wyżnią Kościeliską Bramą, w górnej części Polany Pisanej, po jej wschodniej stronie, zaś górą Wąwóz Kraków podchodzi wysoko w zachodnich stokach Ciemniaka[5]. W górnej części rozgałęzia się na dwie odnogi oddzielone od siebie Wysokim Grzbietem. Są to:
- Kamienne Tomanowe będące przedłużeniem głównego ciągu Wąwozu Kraków,
- Żleb Trzynastu Progów i Zadnie Kamienne z dwoma żlebami. Jeden z nich (Lodowy Żleb) podchodzi niemal pod Szerokie Siodło (2026 m)[4].
Oprócz tych dwóch głównych odnóg do Wąwozu Kraków opada kilka mniejszych żlebów i kotłów, m.in. Wolarski Żleb, Upłazkowy Kocioł, Przednie Kamienne, Kocioł pod Saturnem. W dnie wąwozu jest kilka rozszerzeń: Rynek, Płaśń między Progi, Plac pod Ratuszem[5].
Opis wąwozu[edytuj | edytuj kod]
Wąwóz Kraków uważany jest za najpiękniejszy wąwóz skalny polskich Tatr Zachodnich. Zwiedzano go już w pierwszej połowie XIX wieku. Był też penetrowany przez poszukiwaczy skarbów, o czym świadczą pozostawione przez nich znaki na skałach w trudno dostępnych miejscach[6].
Zbudowany jest niemal w całości ze skał węglanowych, jedynie najwyższa część Zadniego Kamiennego nakryta jest skałami krystalicznymi, bardzo niewielkie ich ilości znajdują się także na Wysokim Przechodzie i Tomanowym Przechodzie. Powstał w procesie krasowienia skał węglanowych (wapienie, dolomity), czyli w ten sam sposób co dominująca większość jaskiń tatrzańskich[6]. Dlatego znajduje się w nim ponad 120 jaskiń, z których 8 ma ponad 100 metrów długości. Są to: Jaskinia Wysoka – Za Siedmiu Progami, Jaskinia Lodowa w Ciemniaku, Jaskinia Psia, Jaskinia Poszukiwaczy Skarbów, Groby, Jaskinia pod Zamkiem, Jaskinia Zakosista i Jaskinia pod Okapem[7]. Jedną z krótszych jaskiń jest np. Lustrzana Szczelina. W wąwozie występują też inne formy typowe dla obszarów krasowych: nyże, leje, żłobki krasowe, także mosty skalne[5].
Turystyczna część Wąwozu Kraków[edytuj | edytuj kod]
Najniższa, udostępniona turystycznie część Wąwozu Kraków to wycięty w skałach węglanowych skalny kanion o pionowych lub przewieszonych ścianach, o dnie zarzuconym kamieniami. Ta część wąwozu jest pozostałością korytarza dawnej jaskini, w której zawaliło się sklepienie. Dno wąwozu jest na ogół suche, gdyż Wąwóz Kraków odwadniany jest przez wywierzysko pod Skałą Pisaną, woda płynie nim tylko po obfitych opadach. Wiosną długo zalega w wąwozie śnieg. Po przejściu około 100 metrów rozszerzenie i po lewej stronie żelazna drabinka, którą wspiąć się trzeba na pionową niemal skałę, w której znajduje się wejście do jaskini – Smoczej Jamy (niewielki tunel jaskiniowy) i przez nią z powrotem na Polanę Pisaną (z pomocą łańcuchów i klamer możliwość ominięcia Smoczej Jamy). Po wyjściu ze Smoczej Jamy widok na prześwitujące między drzewami, w odległości kilkuset metrów turnie – Saturn i Ratusz[6].
Dalsza część Wąwozu Kraków[edytuj | edytuj kod]
Dalsza, znacznie większa część Wąwozu Kraków objęta jest ochroną ścisłą i jest niedostępna ani dla turystów ani taterników. Nazwa wąwozu ma korzenie góralskie: górale wędrujący sporadycznie do Krakowa zauważyli podobieństwo wąskich uliczek krakowskiego Starego Miasta do skalnego wąwozu w Dolinie Kościeliskiej[6]. Stąd pochodzi nazwa całej doliny (Kraków) oraz znajdujących się w jej otoczeniu turni (Ratusz, Baszta, Kościół), jaskiń (Smocza Jama) oraz rozszerzenia doliny (Rynek). Wąwóz zawalony jest tutaj drzewami i poprzegradzany progami (najwyższy z nich ma wysokość około 10 m). Wyżej wąwóz znacznie się rozszerza (Płaśń między Progi). Część doliny zatraca charakter kanionu, jeden z biegów natomiast staje się Żlebem Trzynastu Progów – kolejnym wąwozem, tym razem znacznie bardziej stromym (trudności wspinaczkowe), przypominającym pozbawioną stropu jaskinię[5].
Przyroda[edytuj | edytuj kod]
W otoczeniu Wąwozu Kraków są liczne przykładu lasu urwiskowego, często bywają tutaj dzikie zwierzęta, włącznie z niedźwiedziem i wilkiem[5]. Występuje bogata flora, m.in. w Tatrach opisana tylko na dwóch stanowisk pluskwica europejska (drugie jej stanowisko opisano w Organach). Ponadto z rzadkich w Polsce gatunków roślin występują: storczyk drobnokwiatowy, starzec pomarańczowy, sparceta górska, przymiotno węgierskie i ostrołódka karpacka[8].
Szlaki turystyczne[edytuj | edytuj kod]
– częścią Wąwozu Kraków prowadzi szlak turystyczny z Polany Pisanej. Trasa jednokierunkowa, czas przejścia ok. 55 min. Przydatna latarka (do przejścia Smoczej Jamy).
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wąwóz Kraków [online], Korpus języka polskiego PWN [dostęp 2019-02-18].
- ↑ Mirosław Bańko, nazwy tatrzanskie [online], Poradnia językowa PWN [dostęp 2019-02-18].
- ↑ Kraków, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2019-02-18].
- ↑ a b Tatry Polskie. Mapa turystyczna 1:20 000, Piwniczna: Agencja Wydawnictwo „WiT” S.c., 2009, ISBN 83-89580-00-4.
- ↑ a b c d e Władysław Cywiński, Czerwone Wierchy, część zachodnia, t. 3, Poronin: Wyd. Górskie, 1996, ISBN 83-7104-011-3.
- ↑ a b c d Józef Nyka, Tatry Polskie. Przewodnik, wyd. 13, Latchorzew: Wydawnictwo Trawers, 2003, ISBN 83-915859-1-3.
- ↑ Jaskinie Tatr [online], web.archive.org, 23 sierpnia 2017 [dostęp 2018-12-08] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-23].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirek, Czerwona księga Karpat Polskich, Warszawa: Instytut Botaniki PAN, 2008, ISBN 978-83-89648-71-6.